3 Temmuz 1823’de İstanbul’da doğmuştur. Hariciye Nezareti memurlarından Ruhittin Efendi’nin oğludur. 1831 yılında İstanbul’da başladığı eğitimini, babasının görevi nedeniyle gittiği Paris’te Saint Louis Lisesi’nde tamamlamıştır. Paris’te bulunduğu süre içinde Fransızca’yı anadili gibi öğrenmiş ve 1837’de yurda döndüğünde tercüme odasında çalışmıştır. 1840’da elçilik katibi göreviyle Londra’ya gitmiş ve İngilizce öğrenmiştir.
1842 yılında Sırbistan, İzmir, Eflak ve Boğdan’da görev yaptıktan sonra İstanbul’a döndüğünde başmütercim olarak tercüme odasındaki görev almış ve Devlet Salnamesi (Yıllığı) hazırlamasında görevlendirilmiştir. İlerleyen yıllarda çeşitli görevlerde bulunduktan sonra Tahran’a elçi olarak atanarak Fars dilini ve İran tarihinin kökenlerini öğrenmiştir. Elçilik binalarına bayrak asma adetini getiren, Tahran’da elçi iken elçilik binasını Osmanlı Devleti toprağı olarak ilan edip bayrak çektiren Ahmet Vefik Paşa olmuştur.
1857’de kısa bir süre için Adalet Bakanlığı görevine getirilmiştir. 1860’ta Paris büyükelçisi, 1861’de Bursa’da Evkaf Nazırı olmuştur. Halkın şikayetleri üzerine Bursa’daki görevinden alınarak yıllarca resmi bir görev almamış, Türk tarih ve edebiyatına yeni eserler ve tercümeler kazandırmıştır. 1872’de birinci defa olarak Maarif Nazırı olmuş ama 1873’de görevden alınmıştır. Kısa bir süre Edirne Valiliği yapmıştır. 1878’de tekrar Maarif Nazırı, daha sonra da Başvekil olmuş ama görevden alınmıştır. 1879-1882 yılları arasında Bursa valisi olarak görev yapmış, tekrar başvekil atanmış ama 3 gün sonra görevden alınmıştır. Ölümüne kadar Rumelihisarı’ndaki evinde ilmi ve edebi çalışmalar yapmış, 2 Nisan 1891’de İstanbul’da ölmüştür, mezarı Rumelihisarı’ndadır.
İlk Türk dili sözlüğünü(Lehçe-i Osmani) hazırlayan, Türk tarihinin Osmanlı ile başlamadığını gündeme getiren ve savunan Ahmet Vefik Paşa, bazılarına göre Osmanlı Türkleri’nin ilk Türkçüsüdür. Fezleke-i Tarih-i Osmani (Kısa Osmanlı Tarihi) ve Hikmet-i Tarih (Tarih Felsefesi) adlı tarih eserleri vardır. Şeçere-i Türki isimli eseri Çağatay Türkçesi'nden Osmanlı Türkçe’sine çevirmiştir.
Bursa valiliği sırasında bugün kendi adıyla anılan bir tiyatro yaptırmıştır. Moliere’in 16 eserini adapte etmiş, Victor Hugo ve Voltaire’in eserlerini tercüme etmiştir. Ahmet Vefik Paşa, tiyatroda, Tomas Fasulyacıyan Kumpanyasına kendi tercüme ve adaptasyonlarını oynattırır, her gün provalara gider, bir rejisör gibi oyunla ilgilenir ve memurları oyunu izlemeye mecbur tutardı. Bu tür hareketleri yüzünden tuhaf bir adam olarak tanınırdı.