Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Basmacı Ayaklanması

Kısaca: Basmacı Ayaklanması, (Rusça: Басмачество, Basmaçestvo), Sovyet yönetimine karşı Orta Asya'da 1917'de başlayan ve aralıklı olarak 1931'e değin süren ayaklanma hareketi. Ruslar Basmak ve Baskın kelimesinden yola çıkarak ayaklanmaları Basmacı Ayaklanması olarak nitelendirdiler. ...devamı ☟

Basmacı Ayaklanması
Basmacı Ayaklanması

Basmacı Ayaklanması, (Rusça: Basmaçestvo), Sovyet yönetimine karşı Orta Asya'da 1917'de başlayan ve aralıklı olarak 1931'e değin süren ayaklanma hareketi. Çarlık döneminde Türkmenistan, Başkırdistan ve Kırım'da Ruslara karşı saldırılar, soygunlar düzenleyen çeteler yaygındı. Bu çetelere Başkırtlar Ayyar, Türkmenler Basmacı adını veriyordu. 1917 Sovyet Devrimi'nden sonra Türkmenistan'da, Fergana Vadisinde Ruslara başkaldıran siyasal amaçlı örgütlere de Basmacı adı yakıştırıldı. Özbek ve Kazak basınında bu anlamda, Cezayir Basmacıları, Hind Basmacıları gibi, sömürge yönetimine başkaldıran, özgürlük yanlısı direnişçiler içinde kullanıldı. 1917 Sovyet Devrimi sırasında Fergana'da Mehmet Emin Bey, Hokand'da Kiçkine Irgeş önderliğinde bağımsızlık yanlısı Basmacı çeteleri örgütlendi.Bolşevikler Şubat 1918'de Hokand'ı ele geçirip Hokand Milli Hükümeti'ne son verince Mehmet Emin Bey Margilan'a çekilip direnişini sürdürdü. Basmacılar 1921'de Buhara'da da örgütlendiler. Lakay aşireti reislerinden İbrahim Bey gibi Buhara emir bağlı tutucu Basmacılar yenilik yanlısı Cedidcileri de düşmanları sayıyorlardı. Enver Paşa, Hacı Sami ve arkadaşları Türkmenistan'ı Sovyetler'e karşı ayaklandırmak için Ekim 1921'de Buhara'ya gittiklerinde İbrahim Bey, Jön Türk hareketinin önderi olarak Osmanlı padişahlarının otoritesini sarstığı ve II. Abdülhamid'in devrilmesini sağladığı gerekçesiyle Enver Paşa'yı tutsak etti. Basmacıları ikna etmeyi başaran Enver Paşa, aşiret reislerinden Devletmend'in desteğiyle örgütlediği Basmacılarla küçük başarılar kazandı; ama Ağustos 1922'de Belcivan'a (bugün Tacikistan) çekilmek zorunda kaldı ve orada Kızılordu'yla girdiği çatışmada öldürüldü. Orta Asya Türklerini bir Turan bayrağı altında birleştirme ülküsünü gerçekleştiremedi. Enver Paşa'nın ölümünden sonra arkadaşları Hacı Sami'nin önderliğinde Basmacıları yeniden örgütlediler. Lakay reisi İbrahim Bey'i de yardıma zorlayan Hacı Sami, sayı ve donanım bakımından üstün Kızılordu birliklerine karşı Haziran 1923'e kadar savaştıktan sonra Türkiye'den gelen arkadaşlarının tümünü yitirdi; Afganistan'a geçti. Kızılordu Türkmenistan'ı ele geçirince yakaladığı Basmacı önderlerini idam etti. Bu kez Hive Hanı Cüneyd Bey, yönetimindeki Basmacılarla 1924'te Hive'yi yeniden ele geçirdi, 1927'ye değin mücadeleyi sürdürdü.1873'ten beri Ruslara karşı direnen ve Rus uyrukluğuna geçmeyi kabul etmeyen Cüneyd Bey, 1927'de Ruslarla barış yaptı ama onların Basmacıları tutukladığını, kendisini de ele geçirmek istediklerini görünce çete savaşını 1929'a değin sürdürdü; bütün Karakum Türkmenleri ayaklandırdı. Sonra İran'a, oradan da Afganistan'a geçti. Ruslar Buhara'da Şerefeddinof adlı Kazanı bir komünist yönetiminde özel yetkili bir mahkeme kurarak her Basmacı için bütün kabilesinin sorumlu tutulacağını bildirdiler ve bu kararlarını uygulamaya koydular. 1931'de Lakaylı Ali Bey'in yakalanmasıyla Basmacı direnişi sona erdi. Basmacı Ayaklanması Türkistan ulusal dernekleri, partileri; Başkırdistan, Buhara ve Hive hükümetleri üyeleri, Kırgız ve Kazak aydınları, Türkiye'den gelen subaylar, Afganlı ve Kaşgarlıların desteğiyle sürdürülmüştü. 16. yüzyıldan sonra Türkistan ve Orta Asya'da böylesine farklı grupları kapsayan ve bu denli uzun süren başka bir halk hareketi gerçekleşmemişti.

Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Kronstadt Ayaklanması
3 yıl önce

Kronstadt Ayaklanması, Sovyet denizcilerinin ve askerlerinin Stepan Petriçenko önderliğinde Bolşevik iktidarına karşı başkaldırısıdır. Mart 1921'de başlayan...
1851
3 yıl önce

anılarını yazan ve devlete rapor sunmuş önemli Osmanlı paşası (ö. 1908). ? - Basmacı Abdi Efendi, Osmanlı bestekârı. (d. 1787) 27 Ocak - John James Audubon...

1851, 18. yüzyıl, 1846, 1847, 1848, 1849, 1850, 1852, 1853, 1854, 1855
Tambov Ayaklanması
6 yıl önce

Tambov Ayaklanması veya Antonovşina, 1920-21 yıllarında Rus İç Savaşı sürerken Bolşeviklere karşı yapılan köylü ayaklanması. Ayaklanma Moskova’nın 450 km...
Stepan Petriçenko
3 yıl önce

Askerler ve Kale İnşaatçıları Sovyet Cumhuriyeti'nin başı, Kronstadt Ayaklanması lideri ve Kronstadt Komünü lideri. Vladimir Hapishanesi'nde SSCB/Rusya...
Rusya Komünist Partisi (Bolşevik) 10. Kongresi
6 yıl önce

savaşın olağanüstü koşullarından dolayı patlak veren Tambov Ayaklanması ve Kronstadt Ayaklanması Bolşevikler savaş komünizmi politikalarından vazgeçilmesi...
Toprak Kararnamesi
6 yıl önce

zoralımları kırda büyük tepki toplayacaktır. Tambov Ayaklanması başta olmak üzere çok sayıda köylü ayaklanması yaşanacaktır. Bu uygulamalar iç savaşın sona ermeye...
Savaş Komünizmi
6 yıl önce

grevleri ve Tambov köylü ayaklanması gibi köylü ayaklanmalarıyla altüst olmuştur. Ancak dönemin kırılma noktası Kronstadt Ayaklanmasıdır. Mart 1921’de Ekim...
Mihail Frunze
3 yıl önce

başına geçti. Lenin tarafından sırasıyla Aleksandr Kolçak, Lev Troçki, Basmacı İsyanı, Nestor Mahno ve Pyotr Vrangel gibi kişilerin çıkarttığı ayaklanmaları...