İlk Sınıflandırma
Sınıflandırmanın tarihi çok eskiye uzanır. Eski Yunan bilginlerinden Hippocrates (M.Ö. 460-377), hayvan türlerini saymış olmakla beraber, çalışmasının takibeden bölümlerinde bunların sınıflandırılmasına ait bir çaba sarfedilmemiştir. Yaşam formlarının sınıflandırılmasına ait bilinen en eski çalışma Yunan filozof Aristoteles (M.Ö. 354-291) tarafından yapılmıştır. Aristoteles yapmış olduğu sınıflandırmada yaşam ortamlarını temel olarak almıştır (Hava, kara ve su).1172 yılında Seville kadısı olan İbn-i Rüşd, Aristoteles'nun kitabını de Anime (Hayvanlar) adıyla kısaltıp tercüme etmiştir.Bu kitap daha sonraları Mitchell the Scot tarafından latinceye çevrilmiştir.
Bilimsel sınıflandırmanın gelişmesinde yaşanan bir sonraki önemli değişiklik İsviçre'li profesör Conrad Gesner (1516-1565) tarafından yapılmıştır. Aynı zamanda Gesner'in çalışmaları yaşam alanında bilinen en eski derlemelerdir. Gesner'in 1558 yılındaki biyolojik gözlemleriyle bilim dünyasına sağladığı katkılar, kendisinin ölümünden ancak 58 yıl sonra basılabilmiştir. Ulisse Aldrovandi'nin 1602 yılında yayınlanan araştırmaları, böceklerin sınıflandırılmasına dair ilk denemelerdir.
Yeni Dünya (Amerika)'nın bir bölümünün keşfedilmesi hayvan yaşamının bir yeni keşfedilen birçok formlarına ait örnekler ve tanımlamalar verilmesine neden olmuştur. 16. yüzyılın sonları ve 17. yüzyılın başlarını hayvanlar üzerine dikkatli araştırmaların yapılmaya başladığı dönemlerdir. Bu çalışmalar öncelikle ailesel türlere yönelmiştir. Böylece organların benzerliği ile başlayan sınıflandırma yavaş yavaş gelişerek anatomik temellere dayanmaya başlamıştır. Girolamo Fabrizio (1537 - 1619), Petrus Severinus (1580 - 1656), William Harvey (1578 - 1657), Edward Tyson (1650 - 1708), Marcello Malpighi (1628 - 1694), Jan Swammerdam (1637 - 1680), ve Robert Hooke (1635 - 1702) bilimsel sınıflandırmanın gelişmesinde katkıları olan bilimadamlarındandır.
İngiliz doğacı John Ray (1627-1705) bitkiler, hayvanlar ve din teolojisi hakkında önemli eserler yayınlanmıştır. Historia Plantarum ismiyle yayınladığı eserinde bitkilerin sınıflandırılmasına getirmiş olduğu yaklaşım modern taksonomi için önemli bir adımdır. Ray bu eserinde daha önce kullanılan sınıflandırma sistemlerini reddetmiş. Bunun yerine gözlemler sonucu ortaya çıkan benzerliklere ve farklılıklara göre bir sınıflandırma yapma yoluna gitmiştir.
Çizimleri sanat açısından büyük değer taşıyan bayan Anna Maria Sibylla Merian (1647-1717) tarafından yapılmıştır. Bayan Merian sadece ressam olmayıp, aynı zamanda bir tabiat araştırıcısıydı. Kendisinin 1699 yılında Güney Amerika'nın bugün dahi en vahşi doğasının bulunduğu Surinam bölgesinde yaptığı çalışmaları 1705 yılında 54 Tablo halinde yayınlanmıştır. Merian, Entomoloji literatürüne aynı zamanda sanat yönünden en değerli ilk eserleri kazandırmıştır.
Linnaeus Taksonomisi
John Ray'in ölümünden iki sene önce Carolus Linnaeus(1707-1778) doğmuştur. Onun muhteşem bir yapıtı olan Systema Naturae yaşamı sırasında oniki baskı yapmıştır. (1. baskı: 1735) Linnaeus modern sınıflandırma için bilinen en iyi metodu tanıtmış ve sistematik zooloji ve sistematik botanik ve bilinen diğer sistematik türlerini oluşturmuştur.Linnaeus, John Ray'in türler hakkındaki yaklaşımını benimsemiştir. Linnaeus, her türün iki latince kelimeden oluşan bir birim ile adlandırılmasında önermiş ve bu kullanımda ısrar etmiştir. Bu iki kelimelik yapının ilk kelimesi o yaşam formunun ait olduğu cinsin ismidir. İkinci kelime ise o cinsin değişik türlerini belirtmek için kullanılan ve türün genel özelliklerine bağlı olarak seçilmiş bağımsız bir kelimedir. Bu yaklaşım şimdi kullanılan iki kelimelik isimlendirme için bir temel teşkil etmiştir. Bu iki kelimelik isimler türlere ait bilimsel isimler veya türlerin sistematik isimleridir. Türlerin ayırt edilmesini daha da kolaylaştırmak için üç kelimelik isimlendirme kullanılmaktadır. Bilimsel adların doğru yazılması için; cins isimleri büyük harfle başlamalı, tür isimleri ufak harfle başlamalı ve yazar ismi ve yayın notu eklenmelidir.
Linnaeus'dan önce, bazen bir tanımlayıcı sıfat içeren bazen ise farklı birçok kelimeden oluşan bir isimlendirme kullanılıyordu. Bilim adamları aynı tür için farklı isimlerde kullanabiliyorlardı. Bu adlandırma bilim dünyasında birçok karışıklığa neden oldu. Linnaeus'un sistemi bitki ve hayvan türlerine verilen bu farklı isimlendirmeleri bir standarta ve kolay anlaşılan bir şekle kavuşturdu. Linnaeus sistemini cins, takım, sınıf gruplarını ekleyerek daha da geliştirdi.
Linnaeus sistemi organizmaları gruplar hiyerarşisi içerisinde düzenleyerek çalışır. Her grup kendinden daha alt basamaktaki grupları içerir. Kolayca bilinen iki kelimelik bilimsel isim diğer altı basamak ile de tanımlanabilir.
Taksonomi deki en fazla kullanılan takson basamakları şunlardır:
- Domain
- Âlem
- Filum/Şube (Hayvanlar) ya da Bölüm (Bitkiler)
- Sınıf
- Takım
- Familya
- Cins
- Tür
- Alttür
- Varyete
- Kültivar
- Form
- Klon
- Hibrid
Ancak daha geniş bir şekilde takson basamakları şöyle yazılabilir: Yukarıdaki sıralamadan da görüldüğü üzere takson basamaklarında alt seviyelere inildikçe ortak özellikler artmakta ve bu nedenle bazen ön eklerle ara basamaklar da oluşturulabilmektedir. Örnek olarak;
- Âlem (regnum)
- Alt alem (subregnum)
- Üst bölüm/Üst şube (superdivisio)
- Bölüm/Şube (divisio)
- Alt bölüm/Alt şube (subdivisio)
- Sınıf (classis)
- Alt sınıf (subclassis)
- İnfra sınıf (Infraclassis)
- Üst takım (superordo)
- Takım (ordo)
- Alt takım (subordo)
- İnfra takım (Infraordo)
- Familya (familia)
- Alt familya (subfamilia)
- Oymak (tribus)
- Alt oymak (subtribus)
- Cins (genus)
- Alt cins (subgenus)
- Seksiyon (sectio)
- Alt seksiyon (subsectio)
- Seri (series)
- Alt seri (subseries)
- Tür (species)
- Alt tür (subspecies)
- Varyete, çeşit (varietas)
- Alt varyete, (subvarietas)
- Form (forma)
- Alt form (subforma)
- Kültivar (cultivars)
Modern Geliştirmeler
Linnaeus'un geliştirmiş olduğu türlerin sınıflandırılması yaklaşımı ve takson basamakları en az iki yüzyıl boyunca biyoloji'de aynen kaldı.Örnekler
Meyve sineği (Drosophila melanogaster), insan (Homo sapiens) ve manolya (Magnolia virginiana)'ya ait sınıflandırmalar aşağıdadır:Meyve Sineği (Drosophila melanogaster)
| Domain | Ökaryotlar (Eukarya) |
| Âlem | Hayvanlar (Animalia) |
| Filum | Eklembacaklılar (Arthropoda) |
| Sınıf | Böcekler (Insecta) |
| Takım | Sinekler (Diptera) |
| Aile | Meyve Sinekleri (Drosophilidae) |
| Cins | Meyve Sinekleri (Drosophila) |
| Tür | Meyve Sineği (Drosophila melanogaster|D. melanogaster) |
İnsan (Homo sapiens)
| Domain | Ökaryotlar (Eukarya) |
| Âlem | Hayvanlar (Animalia) |
| Filum | Sırtı İplikliler, Kordolalılar (Chordata) |
| Alt Filum | Omurgalılar (Vertebrate|Vertebrata) |
| Sınıf | Memeliler (Mammalia) |
| Alt Sınıf | Theria |
| Infra Sınıf | Plasentalı ya da Eteneli Memeliler (Eutheria) |
| Takım | Primatlar (Primate) |
| Alt Sınıf | Haplorrhini |
| Aile | İnsangiller (Hominidae) |
| Cins | Homo (genus)|Homo |
| Tür | İnsan (Homo sapiens|H. sapiens) |
Manolya (Magnolia virginiana)
| Domain | Eukarya |
| Âlem | Plantae |
| Bölüm | Çiçekli Bitkiler|Magnoliophyta - Genel adı: Çiçekli Bitkiler |
| Sınıf | Magnoliopsida |
| Takım | Magnoliales |
| Aile | Magnoliaceae |
| Cins | Magnolia |
| Tür | Magnolia virginiana|M. virginiana |
Not: Bu örnekte birçok takson cinsden sonra isimlendirilmiştir,Manolya bu cinse ait ilk türdür ve yazılışı cins ismi ile aynıdır. Manolya ve birçok bitki çiçeklere sahip olmalarından dolayı "Çiçekli Bitkiler" olarak anlandırılırlar.
Takson Gruplarına Ait Sonekler
Cinsden daha büyük takson basamaklarına ait isimler cins isimlerine yapılan ekler ile türetilmiştir. Bu isimlerin türetilmesinde kullanılan ekler aşağıda ki tabloda listelenmiştir.| Takson | Bitkiler | Algler | Mantarlar | Hayvanlar |
|---|---|---|---|---|
| Şube/Filum | -phyta | -phyta | -mycota | |
| Alt şube/Alt Filum | -phytina | -phytina | -mycotina | |
| Sınıf | -opsida | -phyceae | -mycetes | |
| Alt sınıf | -idae | -phycidae | td>-mycetidae||
| Takım | -ales | -ales | -ales | |
| Alt takım | -ineae | -ineae | -ineae | |
| Üst familya | -acea | -acea | -acea | -oidea |
| Familya | -aceae | -aceae | -aceae | -idae |
| Alt familya | -oideae | -oideae | -oideae | -inae |
| Oymak | -eae | -eae | -eae | -ini |
| Alt oymak | -inae | -inae | -inae | -ina |
Dış bağlantılar
* [http://bioces.tubitak.gov.tr Türkiye Taksonomik Tür Veritabanı- http://www.bgbm.org/iapt/default.htm International Association for Plant Taxonomy
- http://www.bionet-intl.org/ BioNET-INTERNATIONAL - The Global Network for Taxonomy
Kaynaklar
Vikipedi