Bizans İmparatorluğu'ndaki Yahudilerin Tarihi

Bizans Yahudileri, genelde Romanyotların oluşturduğu Bizans İmparatorluğu'nda yaşayan Yahudilerdir. Bizans İmparatorluğu kurulmadan önce bu topraklarda bulunan Yahudiler zamanla ya başka ülkelere göç etmiş ya da yerlerinde kalan Yahudiler 13.yy'dan sonra Osmanlı tebaasına girmiştir. Romanyotlar ise zamanla diğer Yahudi mezhepleri içinde asimile olmuştur. Bizans ve Hristiyanlık öncesi Ege bölgesinden çıkan kalıntılardan anlaşıldığına göre, M.Ö. 4.yy'da bu bölgede Yahudilerin yaşadığına dair bilgi ve belgeler bulunmaktadır. Josephus, Aristo'nun Anadolu'ya düzenlediği gezilerde Yahudilere rastladığını anlatır. I. Selevkos Nikator (M.Ö. 312-280) başta Antakya olmak üzere Anadolu'daki çeşitli kentlerde Yahudilere belli başlı bazı haklar tanımıştır. I. Nikator'un torunu II. Antiohus (M.Ö. 260-246) Efes'i işgal ettiğinde buradaki Yahudilere geniş haklar vermiştir. Ödemiş yakınlarındaki Hypaepa harabelerinden çıkan M.Ö. 3. veya 2.yy'a ait kitabede "Genç Yahudilerin Sunusu" yazısı mevcuttur. M.Ö. 132'de Suriye Kralı'na karşı mücadele için Roma'dan yardım istemek için yola çıkan Filistinli Yahudi grup, Bergama'da organize bir Yahudi cemaatine rastlamıştır. Filozof Philon (M.Ö. 20-M.S. 50) M.Ö. 79'da Bursa'da varolan bir Yahudi cemaatinden bahseder. M.Ö. 59'da, Senato önünde vaaz veren Cicero, söylevinde Dinar, Edremit ve Bergama'daki Yahudi cemaatlerin mevcudiyetinden bahseder. Ayrıca, Roma İmparatorluğu döneminde Aydın'da da bir Yahudi cemaati bulunduğu bilinmektedir. Erdemit'tekilerin yanı sıra Denizli'de bulunan Yahudi cemaatinin Kudüs Tapınağı'na katkı parası gönderdikleri bilinmektedir. Hristiyanlığın Anadolu'da ilk yılları 1.yy'a ait Konya'da bulunan mezartaşlarının üzerindeki Yahudi isimleri bu şehirde bir Yahudi cemaatinin varlığını belgelemektedir. Doğu Karadeniz bölgesinde bulunan Pontus Krallığı'nda milattan sonra dahi Yahudilerin yaşadığı İncil'in I. Petrus bölümünde belirtilmektedir. 259'da, Pers Kralı I. Sapor, Kayseri'yi fethettiğinde kendisine karşı savaşan 12.000 Romalı Yahudiyi öldürmüştü. Fethiye'de keşfedilen 4-5.yy'a ait bir lahitteki yazılar, bu şehirde Yahudilerin yaşadığına işaret eder. Tarsus'ta da organize bir Yahudi cemaati ve bir de sinagog mevcuttu. Ankara'da 5.yy'da birçok Yahudi'nin Hristiyanlığa geçmesi, bu şehirde Yahudilerin yaşadığına işarettir. 6.yy'da Adana'da organize bir Yahudi cemaati mevcuttu Bursa'da 9.yy'a ait, üzerinde İbranice yazılar bulunan kalıntılar bulunmuştur. Bizans kurulurken Hristiyan askerlerin desteğiyle 306 yılında imparator olan I. Konstantin, başkenti Bizantion olarak seçip şehre kendi adını verip Konstantinapol yaptı. Şehirde bulduğu ve eskiden beri var olan Yahudi cemaatine karşı başlangıçta hoşgörüyle yaklaştı. Yeni sinagoglar inşa etmeme ve vergi karşılığında, Yahudilerin halihazırda var olan sinagoglarının devam etmesine izin verdi. Ancak, on yıl gibi kısa bir süre içinde papazların etki ve baskılarıyla imparator, Yahudilere karşı olan tutumunu sertleştirdi. Bizans dönemi 395 yılında kurulan Bizans İmparatorluğu'nun ilk kralı Arcadius'tu. Arcadius döneminde Yahudiler adına kayda değer ender olaylardan biri, Samuel kitabının yazarı olan Kahin Samuel'in kemiklerinin Kudüs'ten Konstantinapol'e getirilmesidir. II. Theodosius dönemi ise Yahudiler adına istikrarsızlıklarla doludur. Yahudilere karşı iyi duygular beslemesine rağmen psikopozların baskısıyla, tahta çıktığı gün ilk icraatı "kutlama törenlerinde haç yakılıp Hrsitiyanlara hakaret edildiği iftirası ve bahanesiyle Purim bayramının kutlanmasının yasaklanması" oldu. 415 yılında ise yeni sinagog yapımının yasaklanması ve mevcut olanların yıkılması emri verildi; aynı yıl son Nasi (Başkan) Gamaliel'in görevine son verildi. 423 yılında ise Yahudilik için "Hristiyanlığı rahatsız etmemek kaydıyla taviz verilebilir bir din" olarak ilan eden Theodosius, yıkılan sinagogların yerine yenilerinin inşa edilmesine izin verip, Şabat'a saygı duyulmasını buyurdu. Aynı yıl içinde Yahudileri "Roma Yasalarının düşmanı" ilan eden imparator, Yahudi ibadetleri ile sinagog inşasını yasakladı ve sakıncalı olanların yıkılması emrini verdi. Yahudiler evlerinden kovulup, zamanında şehir dışı olan Haliç'in kuzeyindeki Galata bölgesine yerleştirildiler. Yahudilere karşı sert tavırlarıyla bilinen I. Justinyen 527'de tahta çıktıktan beş yıl sonra Yahudilerin Hristiyanlara karşı mahkemelerde şahitlik yapabileceğini bildirdi. Yahudiler arasında, Tevrat'ın hangi dille okunacağı hususunda anlaşmazlık çıktı; Rumca konuşan ve İbranice bilmeyen Yahudiler Tevrat'ın Rumca okunmasını isterken, Tevrat'ın İbranice okunmasının gerekliliğine inanan hahamlar buna şiddetle karşı çıktı. Duruma el koyan Justinyen, Tevrat'ı isteyen istediği dilde okuyabilceğini fakat Rumca okunması takdirde Septante ve Aquila metinlerinin okunabileceğine hüküm kıldı. Pesah bayramının ise sadece Hristiyanların Paskalya bayramı bittikten sonra kutlanmasına izin verdi. arasında çıkan kargaşada, iki grup içinde de Yahudilerin bulunduğu gerekçesiyle kargaşanın sorumlularının Yahudiler olduğunu ve bu nedenle Yahudilerin öldürülmelerini emretti; direniş karşısında fikrini değiştiren Phokas, Yahudilerin vaftiz edilmesine karar verdi. 692 yılında, II. Justinyen tarafından getirilen Yahudilere karşı kısıtlamalar içinde Yahudiler ile Hristiyanların aynı hamamlarda yıkanmama kuralı bulunmaktaydı. İkonoklast hareketin öncüsü olan III. Leo, 721/722 yılında Yahudilerin vaftiz edilmesini emredip 723'te Tefilin dualarının okunmasını ve Şabat'ı kutlamayı yasakladı. 843'ten sonra ikonlara tapma eğilimi tekrar başlayıp Yahudi karşıtı kanunlar şiddetlendi. I. Basil (867-886), Hristiyanlığa geçen Yahudileri ömür boyu ödüllendireceği ve vergiden muaf tutacağını vaat edince birçok Yahudi, inançtan ziyade çıkar sebebiyle, yeni dinlerini kabul etti. Hükümdarın akli dengesi bozuk olan kızını tedavi etmeyi başaran hekim Sefatya ben Amittay şerefine, beş cemaat yok edilmekten kurtuldu. 1170 yılında İstanbul'i ziyaret eden ünlü Yahudi seyyah Tudelalı Benjamin, şunları aktarmaktadır: :"[1] şehrin dışında Haliç'in kuzeyinde Pera denilen bir semtte oturduklarını, yaklaşık 2000 Rabinik Musevi ile yaklaşık 500 Karay bulunduğunu, kralın doktoru Mısırlı Salomon'dan başka hiçbir Yahudi'nin ata binme izni olmayıp şiddetli baskı altında inlediklerini, Rumların Yahudileri sokakta dövüp zalimce davrandıklarını, vs..." 1203 yılında Haçlılar Yahudilerin oturduğu Pera semtini kılıçtan geçirdi. 1261'de Yahudi liderleri bir araya toplayarak hukuki durumlarının düzeltileceği sözü veren VIII. Mikhail Palaiologos, Yahudilerin dinlerini serbestçe uygulamasına karar verdi. 1347 yılında patlak veren veba salgınında çaresiz kalan V. Yannis Palaiologos ve VI. Yannis Kantakuzenos, bu beladan sorumlu tuttukları Yahudileri öldürmeye başladılar. ==Ortaçağ sonuİkamet bölgeleri 4. ve 5. yy'larda Yahudilerin Halkoprateia (Bakırcılar) bölgesine oturdukları ve 318 yılından beri burada bir sinagogun mevcut olduğu bilinmektedir. Teodosius, Yahudilerin şehir merkezinde yaşamalarını yasaklamış, onları Haliç'in kuzey sahilinde, Galata sırtlarında Stenum, (veya Staour, Stanyere) diye anılan bölgede oturmaya zorlamıştır. Mahallenin surlarından denize doğru çıkış kapısı olan Pota Iudece (Yahudi Kapısı)'nin Yeni Cami civarında olduğuna inanılır. 11.yy'ın ikinci yarısında Yahudiler, resmi makamlarca şehir dışında bulunan Galata-Pera'ya nakledildiler. 1261'den itibaren Pegai (Kasımpaşa)'nin, Yahudilerin yaşadığı muhit olarak görülmektedir. 1275'ten 1453'e kadar Yahudiler özellikle Haliç'in güneyinde Marmara sahillerine yakın bir bölgede, Langa'da oturmaktaydı. Ortaköy Singogu ile ilgili 12 Kasım 1825 tarihli fermanda, Bizans'ın son günlerinde Boğaziçi kıyılarında da, en azından Ortaköy yöresinde Yahudilerin oturduğu sonucuna varılmaktadır.

Meslekler

Coğrafi avantajıyla transit liman olan Bizans kenti, Çin, Hindistan ve İran'dan gelen ürünlerin dağıtım merkeziydi. Yahudiler, armatörlüğün yanı sıra ipek ticaretiyle de uğtaşmaktaydı. Dut ağacı yetiştirmeyi başaran Yahudiler, 6.yy'da Çin'den getirdikleri ipekböceği yumurtalarından Çin ipeğini aratmayacak derecede ipek üretmeye başlamıştı.

Lisan

Genel olarak diasporadaki Yahudiler içinde bulundukları ülkenin dilini konuşurlar. Bizans İmparatorluğu'nda İbranice hiçbir zaman yasaklanmamış olmasına rağmen sadece ayin dili olarak kullanılmış ve günlük hayatta, başta İstanbul'da olmak üzere Rumca kullanılmıştır. 1492'de Sefaradların Osmanlı'ya varmasından sonra Rumca Ladino dilini etkilemiş ve bazı Rumca kelimeler Ladino'ya girmiştir. ==Dip Notlar== ==KaynakçaBibliyografi== * Nicolo Barbaro, Giornale dell'assedio di Contantinople. İngilizce çeviri: Diary of the Siege of Constantinople, çev: J.R. Melville Jones, Exposition Press, New York, 1969 * Kristof Buedelmonte, Liber Insularum Archipelegi, EJ, Vol.5, 1420 * Josephus Flavius, Antiquitatum Iudaciarum ("Jewish Antiquities") * Josephus Flavius, Contra Apionem ("Against Apion") * M. Franco, Essai sur l'Histoire des Israelites de l'Empire Ottoman, Depuis les origines jusqu a nos jours, Librairie A. Dublacher, Paris, 1897 * Charles du Fresne, Histoire Byzantine Vol.II, Paris, 1680 * Abraham Galante, Les Juifs de Constantinople sous Byzance, Imprimerie Babok, İstanbul, 1940 * Abraham Galante, Histoire des Juifs de Turquie, 9 Cilt, İsis Yayıncılık, İstanbul, 1986 * Naim A. Güleryüz, Bizans'tan 20. Yüzyıla - Türk Yahudileri, Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın A.Ş., İstanbul, Ocak 2012; ISBN 978-9944-994-54-5 * J. Hatzfeld, "Une ambassade juive a Pergame", REJ, T.53, Paris, 1907 * Geoffroi de Ville Hardouin, Conquete de Constantinaople, Paris, 1882 * Jean Juster, Les juifs dans l'Empire Romain, P. Gauthner, Paris, 1914, I-145 * Samuel Krauss, Antioch, REJ, T.45, Paris, 1902 * Charles Le Beau, Histoire du Bas-Empire, commençant a Constantin-Le-Grand, 22 Cilt, Paris, 1752-1917 * William Mitchell Ramsay, The Cities ad Bishopries of Phyrgia: Being an Essay of the Local History of Phrygia from the Earliest Times to the Turkish Conquest, Oxford, 1895 * Salomon Reinach, "Les Juifs d'Hypaepa", REJ, T.10, Paris, 1885 * Theodor Reinach, "La Pierre de Myndos", REJ, T.42, Paris, 1901 * Moshe Sevilla-Sharon, Türkiye Yahudileri - Tarihsel Bakış, Kudüs, 1982 * Andrew Sharf, Byzantine Jewry from Justinian to the 4th Crusade, Routledge & Kegan Paul, London, 1971 ==Ayrıca bakınız== * Romanyot * Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Yahudilerin tarihi * Türkiye'deki Yahudilerin tarihi
Kaynaklar
Vikipedi

Bizans İmparatorluğu'ndaki Yahudilerin Tarihi

Meslekler

Lisan

Kaynaklar

Asya'Daki Yahudi Tarihinin Listesi

Yahudi tarihi

Bizans İmparatorluğu

Kıbrıs'taki Yahudilerin tarihi

Bulgaristan'daki Yahudilerin tarihi

Türkiye'de Yahudilik

Suriye'deki Yahudilerin tarihi

Tunus'taki Yahudilerin tarihi

Bizans İmparatorluğu'ndaki Yahudilerin Tarihi