Muhayyelat
-ı ledünni-i ilahi-i Giridi Ali Aziz Efendi" olan ve kısacaMuhayyelat
veya "Muhayyelat
-ı Aziz Efendi" şeklinde anılan ünlü eserinde yazar çeşitli hikayeleri kendine has bir üslupla kaleme almıştır. En erken 1770'li yıllarda yazılmasına başlandığı tahmini yürütülmekte ve 1797'de tamamlandığı düşünülmektedir. Hayal ile gerçeğin, sözlü kültürle yazılı kültürün ve maceralı hikayelerin iç içe geçtiği, efsunların, ifritlerin, dervişlerin, aşıklann kol gezdiği fantastik fantastik özelliklere sahip olan eser geleneksel hikaye ile modern anlatma tarzı arasında bir yere sahiptir ve Türk edebiyatında modern çağa geçişte önemli bir mihenk taşı olarak kabul edilir. "Birinci, İkinci, Üçüncü Hayal" başlıkları altında müstakil üç bölüm halinde yazılmıştır. Doğu hikaye tarzının temel tekniklerinin kullanıldığı eserde hikaye içinde hikaye sistemi esas alınmış olup, kahramanlarına kitap bitinceye kadar kısa atıflar içinde rastgelinmekte ve böylece konu bütünlüğü sağlanmaktadır. Sade bir dil ve yalın bir üslup kullanılan eser ilk defa 1852'de, daha sonraMuhayyelat
-ı Aziz Efendi başlığı altında Mekteb-i Harbiye-i Şahane matbaası tarafından 1867'de, ardından da İzzet Efendi Matbaası tarafından 1873'de İstanbul’da basılmıştır. Eserin bir bütün olarak veya ayrı ayrı bölümler halinde günümüz Türkçesine uyarlanmış versiyonları yakın geçmişte çeşitli yayımcılar tarafından yayınlanmıştır. Şiirde binlerce beyti ezberlemiş olmasıyla kendi çağında nam salmış olan Ali Aziz'inMuhayyelat
'tan başka Varidat isimli tasavvuf içerikli bir eseri, Türkçe ve Farsça şiirleri bulunmaktadır.Muhayyelat
´ın önsözünde Avrupalı bilginlerin sorularına cevaben yazdığından bahsedilen risale ise henüz bulunamamıştır.Muhayyelat
'ın etkileri geniş olmuştur. 19. yüzyılda, Ahmet Mithat Efendi'nin 1877 tarihli "Çengi" adlı romanının temelinde de "Muhayyelat
"a göndermeler yer alır ve romanın kahramanı Daniş Çelebi'nin gerçeklerden kopmasına "Muhayyelat
"ı okuması sebep olur. 19. yüzyıl Türk şiirinin en önemli isimlerinden Muallim Naci'nin şiirlerinde "Naci" takma adını kullanmasına da Giritli Ali Aziz Efendi'ninMuhayyelat
'ında yer alan bölümlerden biri olan "Kıssa-ı Naci" hikayesinden derinden etkilenmesi sebep olmuştur. 19. yüzyılda kaşif ve 1001 Gece Masalları'nın en tanınmış çevirmenlerinden Richard Francis BurtonMuhayyelat
'a atıfta bulunmuş, 20. yüzyılda Avusturyalı Türkolog Andreas TietzeMuhayyelat
hakkında bir çalışma yayınlamıştır. Ayrıca bakınız * Ahmed Resmi Efendi BibliyografyaDipnotlar
Kaynaklar
* *