Hafızadan Bulup Geri Getirme

Tulving hafızadan istenilen malumatın, yokluğu sebebiyle hatırlanamamasını; var olan malumatın depodan geri getirilememesi sebebiyle hatırlanamamasından ayırır. Tulving' in terimlerine göre hafızadaki malumatın elde edilebilirliği ile onun kolay bulunabilirliğini ayırdetmek gereklidir. Tulving'in bu ayrımın gerekliliğini ortaya koyduğu bir seri araştırma, bir keresinde hatırlanamayan itemlerin daha sonraki bir zaman zarfında ipuçlarının yardımı ile veya yardımı olmaksızın hatırlanabildiğim göstermiştir. Tulving daha önce hatırlanılmamış olan itemlerin yardım görmeksizin ikinci sefer hatırlanışım gösteren bir deneyinde, deneklere tek bir kelime listesi vermiş ve onlardan bu listenin tamamını hatırlayabilmeleri için 3 hak tanımıştır. Her denemede (hak) listenin ancak yarısı hatırlanmakla birlikte hatırlanan kelimeler her defasında birbirinden farklı olmuştur. Böylelikle bir denemede hatırlanan kelimeler, diğerlerinde hatırlanmamıştır. Bu durum doğaldır ki depodaki kayba atfedilmez, çünkü önce hatırlanamayanların tekrar ortaya çıkması mümkün olamazdı. Öyle ise bu itemler hafızada elde edilmesi mümkün, fakat kolay bulunamayan itemler olması gerekir. Deneyden elde edilen bir başka bulgu da; hatırlanan itemlerin farklı olmakla birlikte sayıca hemen hemen sabit olmasıdır. Dolayısıyla en azından bazı şartlarda geri getirme sürecinin bir sınırı olduğu söylenebilir tek bir denemede belli bir sayıda iteme ulaşılabilmektedir.

Tulving ipucu ile hatırlamanın ancak bu ipuçlarının öğrenme esnasında kodlanmış olması durumunda gerçekleşeceği hipotezini ortaya atmıştır. Tulving ve Pcarlstone (1966) deneklerine 24 tane hatırlanacak kelimeyi (HK), ya tek başına (mesela ET) vermiş ya da hatırlanmasına yardım edebileceğini söylediği ortaklığı zayıf bir kelime (şişman ET) ile birlikte vermiştir. HK kelimelerin tek başına verildiği denek grupları ya serbest hatırlama ya da zayıf ortaklı kelime ipuçları ile birlikle jeste tabii tutulmuştur. Ortak kelimeler verilen denek grubu, ipucunun verilmediği, aynı ipucunun verildiği (şişman) veya başka bir zayıf ipucunun (ayak) verildiği şartlarda hatırlama testine tabii tutulmuştur. Sonuçlara göre eğer kodlama ve geri getirme esnasında aynı ipucu verilmişse veya ipucu yoksa hatırlama başarısı iyidir. Ama kodlama ve test ortamı, ipucuna göre değiştiğinde performans düşmüştür. Bu sonuç geri getirme esnasında ikmal edilen bir ipucunun etkisinin kodlama esnasındaki' yarlığına bağlı olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla özel geri getirme ipuçlarının hatırlamaya yardımcı olması ancak ve ancak bu ipuçlarıyla ilgili malumat ve hatırlanacak olan kelimeyle ilişkisi kodlama esnasında hatırlanacak kelime ile beraber harekete geçirilirse gerçekleşir. Bu hipotez, kodluma özelliği hipotezi olarak bilinir.

Ayak, şişman gibi ipuçları kodlama ve geri getirmede kognitif ve çevresel bağlamların sadece bir bölümünü oluşturmaktadır. İpuçlarının yer aldığı çerçevenin diğer cepheleri eğer hatırlanacak kelimelerle birlikte kodlanırsa, bunlar da geri getirme ipuçları olarak hareket edecektir. Hatırlama ile kodlama arasındaki bu çerçeve değişecek olursa ipuçları kaybolacağından hatırlama performansı da düşecektir. Bu, çeşitli defalar yapılan araştırmalar tarafından doğrulanmıştır. Hatırlanacak materyali bir odada öğrenmiş, hatırlama testini ise bir başka odada yapan deneklerin hatırlama başarıları oda değiştirmemiş olan deneklere oranla daha düşük olmuştur.

SAKLAMA VE GERİ ÇAĞIRMA

Uzun süreli belleği ele alırken saklama ve geri çağırmayı bir arada düşünmemiz gerekir. Uzun süreli bellekte unutulanların çoğu, bilginin, kendisinin kaybolmasından çok bilgiye erişimin kaybolmasından kaynaklanıyor gibi görünmektedir. Yani zayıf bellek, saklama başarısızlığından çok geri çağırma başarısızlığını yansıtıyor olabilir. (Bunun, unutmanın saklama kapasitesinin aşılması sonucunda ortaya çıktığı, buna karşın geri çağırmanın aslında hatasız gerçekleştiği düşünülen kısa süreli belleğin tersi olduğuna dikkat edin.) Uzun süreli bellekten bir bilgiyi geri çağırmaya çalışmak, büyük bir kütüphanede bir kitabı bulmaya çalışmaya benzer. Kitabın (bilginin) bulunamaması, onun orada olmadığını göstermez; yanlış yerde arıyor olabilirsiniz ya da kitap yanlış yerleştirilmiştir ve bu nedenle de erişilebilir durumda değildir.

Günlük deneyimler bu görüşe pek çok kanıt sağlar. Herkesin bir olguyu hatırlayamadığı, ancak bu olgunun sonradan aklına geldiği olmuştur. Sınav sırasında belirli bir isim veya tarihi hatırlayamadığınız, sınavdan çıktıktan sonra aklınıza geldiği kimbilir kaç kez başınıza gelmiştir. Belirli bir sözcük veya ismi bir türlü hatırlayamadığımız "dilimin ucunda" deneyimi bir başka örnek olarak verilebilir (Brovvn ve McNeiI, 1966). Bir bellek araması sonucu nihayet doğru sözcüğü geri çağırana kadar (bu sırada bellek taranır ve doğru sözcüğe yakın, ancak yanlış sözcükler göz ardı edilir), kendimizi oldukça rahatsız hissederiz. Geri çağırma başarısızlığına daha çarpıcı bir örnek de bazı kişilerin hipnoz altında başka seki 1de hatırlamaları mümkün olmayan çocukluk anılarını hatırlayabileceklerini hissetmeleridir. Aynı deneyim psikoterapide de ortaya çıkar. Bu gözlemlerin hepsi için kesin deneysel kanıtlara sahip olmamamıza rağmen, bu gözlemler görünüşte unutulmuş olan bazı anıların aslında yok olmadığı izlenimini vermektedir. Yalnızca erişilmeleri zorlaşmıştır ve doğru geri çağırma ipucu ( bir anıyı geri çağırmamıza yarayabilecek herhangi bir şey) gerektirmektedirler.

Geri çağırma başarısızlığının unutmaya neden olabileceğine dair daha güçlü bir bulgu için şu deneyi ele alalım: Deneklerden uzun bir sözcük listesi ezberlemeleri istenmiştir. Sözcüklerden bazıları "köpek" ve "kedi" gibi spesifik hayvanların, bazıları "elma" ve "portakal" gibi spesifik meyvelerin, vb. isimlerinden oluşmaktadır. Bir gruba "hayvan", "meyve", vb. gibi geri çağırma ipuçları verilmiş, kontrol grubuna verilmemiştir. Geri çağırma ipuçları verilen grup, kontrol grubundan daha fazla sözcük hatırlamıştır. Sonraki bir testteyse, her iki gruba da geri çağırma ipuçları verildiğinde aynı sayıda sözcük hatırlamışlardır. Bu nedenle, hatırlama bakımından iki grup arasında başlangıçta bulunan fark, geri çağırma başarısızlığından kaynaklanıyor olmalıdır.

Sonuç olarak, geri çağırma ipuçları ne kadar iyiyse, bellek de o kadar iyi olmaktadır. Bu ilke, neden tanımaya dayanan bellek testlerinde hatırlama testlerinden genellikle daha başarılı olduğumuzu açıklamaktadır. Tanıma testinde, bize belirli bir bilgiyi (sözgelimi, "Mete Özel partide karşılaştığınız insanlardan biri miydi?) daha önce görüp görmediğimiz sorulur. Burada test sorusunun kendisi, bu bilginin belleğimizden geri çağırılması için mükemmel bir ipucudur. Buna karşın, hatırlama testinde çok az geri çağırma ipucuyla (örneğin, "Partide karşılaştığınız herkesin adını hatırlayın") bellekteki bilgiyi oluşturmak zorundayızdır. Tanıma testindeki geri çağırma ipuçları genellikle hatırlama testindekilerden daha yararlı olduğundan, tanıma testlerinde çoğu zaman hatırlama testlerinden daha çok başarı sağlanır (Tulving, 1974).

Unutmanın tek nedeni geri çağırma başarısızlığı mıdır? Böyle olduğunu söylemek güçtür. Bir kişinin bir şeyi hepten mi unuttuğunu, yoksa doğru geri çağırma ipucunu amaçlanan belleğe ulaştıracak olan ipucunu mu henüz bulamadığını nasıl söyleyebiliriz? öte yandan, Öğrenilmiş olan herşeyin hala bellekte doğru ipucunu beklemekte oluşu olanaksız görünmektedir. Bazı bilgiler belki sonraki bilgiyi değiştirdiğinden, belki de zaman aşımından gerçekten depodan atılmış olabilir.

Geri çağırma başarısızlığı, uzun süreli bellekte gerçekleşen unutmanın tek nedeni olsun olmasın, başlıca nedeni olduğu kesindir, Bu nedenle, hangi faktörlerin geri çağırmayı artırdığını ve azalttığını bilmek şarttır.

Hafızadan Bulup Geri Getirme

Heroes (dizi)

Full Moon wo Sagaşite karakterleri

Belgin Doruk

12 Eylül Darbesi

Kurtlar Vadisi Pusu karakterleri listesi

Powerpuff Girls bölümleri listesi

Hafızadan Bulup Geri Getirme