Havan Topu
Türkçe Havan Topu kelimelerinin İngilizce karşılığı.howitzer
Günümüzde havan topunun su ve hava ile soğuyan olmak üzere iki çeşidi kullanılmaktadır. Bu durum kullanım sırasında ortaya çıkan yüksek dereceli ısıdan kaynaklanmaktadır. Su ile soğuyanların kullanımında uzmanlık gerekmektedir. Suyun periyodik kullanılmaması namlunun çatlamasına ve ateşlenen merminin namluda kalıp olduğu yeri havaya uçurmasına sebep olur. Hava ile soğuyan çeşit düşük menzilli olup kullanımı aralıklı zamanlarla yapılır. Havan toplarının şarapnel etkilileri dışında çeşitli başlık etkili olanları bulunmaktadır. Bunlar kimyasal biyolojik sis karartma ve aydınlatma başlıklarıdır. Ateşlenen havan topu mermisi yere çakıldıktan sonra patlamayabilir. Başlığı çok hassas olduğundan dokunma ile ateş alabilir. Geçmişte bu hususla ilgili bir çok kazaya rastlanmıştır. 106 lık havanlar kesinlikle araç üzeri kullanılan bir silahtır.
Bugün askeri müzelerde muhafaza edilen bu toplar; büyüklük, teknik ve yapılış olarak görenleri hayrette bırakmaktadır. Osmanlı Devletinin ilimde, fende ve askerlikte asırlar boyu bırakmadığı birinciliğin sayısız misallerinden biri olan havan topu, askeri birliklerde hala kullanılmakta ve önemini kaybetmemektedir.
On altıncı ve on yedinci asırlarda çok büyükleri yapılan havanlarla, taş gülleler atılmıştır. Eskiden havan vasıtasıyla atılan mermilere humbara denilirdi. Humbaralar, top mermileri gibi boş olarak yapılır, içlerine ecza doldurulurdu. Humbaralar, düştükleri yerlerde patlamak suretiyle tesir yaparlardı. Büyük havan toplarından başka çakmaklı havan, el havanı isminde ayrıca iki küçük havan vardı.
On dokuz ve yirminci asrın başlarında gelişen havanlar, Birinci Dünya Savaşından önce 2-4 km, menzile sahip 45°-60° lik açılar arasında atış yapabilen silahlardı. Topçu sınıfında aşırma atış yapabilen “obüs topları”nın kullanılmaya başlanmasıyla, havan topu piyade sınıfına verildi. Birinci Dünya Harbinde hakim olan mevzi harbi doktrini havanın gelişmesini sağlamış, daha kolay taşınabilir, portatif havanların yapılmasına yol açmıştır. Ordumuzda halen 60 mmlik, 81 mmlik, 106 mmlik ve 120 mmlik olmak üzere dört çeşit havan mevcuttur.
Havan umumiyetle üç parçadan meydana gelir: Namlu, çatalayak, döşeme. Namlunun isnad ettiği çatal ayaklarda yan ve yükseliş ayarı bulunur. Ayrıca milyem adı verilen bir ölçü birimi cinsinden ayarlanarak silahın üzerine portatif olarak monte edilebilen dürbün vasıtasıyla yakın hedeflere nişan almak kolaylaştırılmıştır.
Havan, genellikle bir sütre gerisinde bulunması ve hedefi görmemesi sebebiyle, hedefi görebilecek ve silahın ayarlanmasını sağlayabilecek ileri gözetleyici ismi verilen personele ihtiyaç duyar. Bu personel havan topunun gözü gibidir. Silahın hedefe yöneltilmesini yapabilmek ve ileri gözetleyici personelin bildirdiği şekilde havanı ayarlayabilmek için silahın hemen gerisinde ateş idare hesapçıları bulunur. Günümüz ordularında bu hesaplama işlemi bilgisayarlarla sürdürülmektedir.
Nisbeten büyük çaplı; mesela 120 mm çapında ve daha yukarı çaplı havanlarda, döşeme tertibatı bulunduğu gibi bunların namlularına takılabilen çeki halkasıyla, havan motorize araçları arkasından çekilebilir. Küçük çaplı havanlarda mermiyi ateşlemeye yarayan iğne, namlunun dibinde sabit ve çıkmış bir halde bulunurken, daha büyük havanlarda ateşleme tetik vasıtasıyla da sağlanabilir. Havan topunun en belirgin özelliği mermisinin namlu ağzından dolmasıdır. Yivsiz havanlarda merminin havada muntazam gitmesi için mermi dibine takılan ve merminin dönerek gitmesini sağlayan bir kuyruk kısmı bulunurdu. Eski tip havanlarda barut miktarını ayarlamak suretiyle yapılan mesafe ayarı, yeni ve büyük çaplı havanlarda kuyruksuz ve sabit hale dönüşmüştür. Kullanılan mermi tipleri muhtelif olup hedefin cinsine ve meydana getirilmek istenen tesire göre değişmektedir. Bunlar arasında tahrip mermisi, sis mermisi, kudretli tahrip vs. gibileri sıralanabilir.