icma
1 . Toplama.2 . din b. (***)İslam bilginlerinin bir konuda fikir birliği etmeleri.
Din bilgilerinin ilk iki kaynağı olan Kur’an-ı kerim ve hadis-i şerifler, Peygamberimiz sallallahü aleyhi ve sellem zamanında tamamen açıklanmış, dindeki her meselenin umumi kaidesi bildirilmişti. Zaten Müslümanlar yeni bir olayla karşılaşınca bunun dindeki hükmünü Peygamberimize sorarak öğreniyorlardı. Bu hususta bir sıkıntıları yoktu. Ayrıca Eshab-ı kiramın hepsi ictihad yapabiliyordu. Peygamberimiz “Ümmetimin alimleri arasındaki ihtilaf rahmettir.” ve Muaz bin Cebel’e; “Bir mesele ile karşılaşınca, hükmünü Allah’ın kitabında, benim sünnetimde bulamazsan kendin ictihad et!” buyurmuştu. Fakat O’nun zamanındaki ictihadlarda bir hata, yanılma olursa, bizzat Allahü teala tarafından vahiy gönderilip düzeltiliyordu.
Resulullah efendimiz vefat edince, birçok yeni meseleler meydana çıktı. Bunlar hakkında dinin kesin hükmünün bilinmesi ve ona göre yapılması icab etti. Hazret-i Ebu Bekr halifeliği zamanında Kur’an-ı kerim’de ve hadis-i şeriflerde açıkça bildirilmeyen böyle yeni meseleleri, kendisine sorulunca veya dava edilince, Eshab-ı kiramı toplayarak onlara anlatır; “Resulullah’ın böyle bir meseleye ve davaya cevap verdiğini bilen var mı?” diye sorardı. Sözbirliği ile cevap verilirse, öylece hükmederdi. Haber verilmezse, Eshabın büyüklerini toplar, onlara anlatır. Sözbirliğine varırlarsa, öylece hüküm verirdi. Resulullah efendimiz zamanında ve hazret-i Ebu Bekr zamanında açıklanmamış olan pekçok mesele vardı. Hazret-i Ömer bunların hepsini icmaya bağladı. Bunlarda şüphe bırakmadı. Hazret-i Ömer’in bildirmediği meselelerde, o günden bugüne kadar sözbirliği olmadı. Hazret-i Ömer’in icma hususundaki bu gayreti, kıyamete kadar gelecek İslam alimlerini güç durumdan kurtarmıştır. İslamiyetin bayrağını ellerinde yürüten Ehl-i sünnetin temeli hazret-i Ömer-ül-Faruk’un sözbirliği yaptığı meselelerdir. Dört hak mezhebin hiç ihtilaf etmeden bildirdiği fıkıh ilmine ait bilgiler, hazret-i Ömer zamanında icma (sözbirliği) sağlanan meselelerdir.
İcmaın din bilgileri için delil olduğu Kur’an-ı kerim’de ve hadis-i şeriflerde bildirilmiştir. Allahü teala, Nisa suresinin 115. ayetinde mealen; “Mü’minlerin yolundan ayrılanı Cehennem’e atarız.” buyurdu. Bunun için İslam alimlerinin icmaı (sözbirliği) din bilgileri için delil, huccet yani sened oldu. İcmadan ayrılmak yasaklandı. Peygamberimizin de; “Ümmetim dalalet (sapıklık) olan bir şeyde icma yapmaz.” hadis-i şerifi, doğru yoldaki alimlerin sözbirliği ile bildirdiklerinin hepsinin doğru olduğunu gösteriyor. İcma ile bildirilen din bilgilerini bilmeyenlerin de sorup öğrenmelerini; “Bilmediklerinizi bilenlerden sorunuz!” (Nahl suresi: 43) mealindeki ayet-i kerime ile emretmekte ve; “Cehaletin ilacı sorup öğrenmektir.” hadis-i şerifi, bu ayet-i kerimeyi açıklamaktadır.
İcma ile bildirilen din bilgilerinden bazıları şunlardır:
Kur’an-ı kerim’in ayetlerinde, kelime ve harflerinde hiç bir değişiklik olmamıştır.
Ehl-i sünnet alimlerinin bildirdiği iman bilgilerinin hepsi doğrudur.
Dört halifeden hazret-i Ebu Bekr ve hazret-i Ömer sözbirliği ile halife seçilmişlerdir.
Dört hak mezhepteki ictihadla çıkarılmış bilgilerin hepsi doğrudur.
Mut’a ve muvatta nikahı (tayin edilmiş belli bir müddet için ücret ödenerek yapılan evlilik) Resulullah’ın yasakladığı hususunda icma hasıl olup, mut’a nikahını İslamiyet yasak etmiştir.
Emval-i batınanın (altın, gümüş, para ve ticaret eşyasının) zekatını mal sahibi verir. Emval-i zahirenin (dört ayaklı hayvanların, toprak mahsüllerinin) zekatını İslam devleti, zenginin vekili olarak alır ve muhtac olanlara verir.
Kalplerinin İslama meyletmesi istenen ve kendilerine (müellefe-i kulub) denilenlere zekat verilmeyeceğine dair Resulullah’ın hadis-i şerifi bulunduğundan icma hasıl olup, bundan sonra bunlara zekat verilmesine ihtiyaç kalmamıştır.
Bu hususta geniş bilgi, Hindistan’da yetişmiş olan İslam alimlerinden Şah Veliyullah Dehlevi’nin Kurretül-Ayneyn fi Tafdilişşeyhayn adındaki kitabında bildirildiği gibi bütün fıkıh kitaplarında da vardır.
Buhari, Müslim ve Kütüb-i Sitte denilen diğer hadis kitaplarındaki binlerce hadis-i şerifin sahih oldukları yani doğru oldukları icma ile bildirilmiştir. Zira Kur’an-ı kerim’de ve icma ile ve zaruri olarak bilinen hadis-i şeriflerde açıkça bildirilen şeylerin hepsine, icma ile ve zaruri olarak anlaşıldığı gibi inanmak iman gereğidir. Zaruri bilinmek demek, her asırda Müslümanların çoğunun işittikleri yayılmış bilgi demektir. Bilmemek özür olmaz.
İcma ile ve zaruri olarak bildirilmiş olan inanılacak ve yapılacak din bilgilerinde, ictihad yapmak uygun değildir. Bunlara bildirildiği gibi inanmak lazımdır. Bunlara inananlara mümin veya Müslüman denir.