İkinci Dünya Savaşı, 1939-1945

İkinci Dünya Savaşı, 1939-1945

İnsanlık aleminin gelmiş geçmiş büyük savaşıdır ve dünya strateji ve politika alanında meydana getirdiği değişiklikler de milletler için hayati önemde olmuştur.

Savaştan önce, Avrupa ve Asya'da bu yönde bir gidiş sezilmekte adım adım savaşa yaklaşılmaktaydı.

Avrupa'da Hitler'in 1933'de iktidara gelmesi ve Nasyonel Sosyalizm (kısaca Nasyonel Sosyalistzim) adıyla devletçi ve milisliğe dayanan partizan rejim kurması, bu milletin savaş isteklerini gittikçe kuvvetlendirdi. Esasen, Birinci Dünya Savaşı sonunda mağlup Almanya'ya kabul ettirilen Versay Antlaşması, Almanlar için ağır hükümler getirmişti. Almanya bu hükümleri hiç bir zaman benimseyemedi ve fırsat buldukça çiğnedi ve silahlanmasını arttırdı. Öte yandan Hitler "Kavgam" (Mein Kampf) adlı eseriyle, Almanya milletine savaşa yönelecek bir felsefe aşılıyordu. Bu eserinde Hitler, Almanların hepsinin aynı bir ülkede ve aynı bir lider başkanlığında olmasını savunuyordu. Böylece "Ein Volk, Ein Reich, Ein Führer" parolası ortaya çıkmış ve Hitler, Avusturya'yı Çekoslavakya'nın Almanların yaşadığı Südetler bölgesini ve Polonya'da bazı yerleri istemekteydi. Hitler buraların Almanya'nın hayat sahası (Lebensraum) içinde olduğunu, ülkesinin sıkıştırıldığını ve doğuda hayat sahası bulunduğunu söylüyor ve doğuya yayılmayı (Drang Nach Osten) gerekli görüyordu. Nitekim savaşa kadar Avusturya'yı ilhak etti (Anschluss), Südetler'i aldı, Polonya'dan Almanya'nın Danzig bölgesine geçmek için arazi istedi (Danzing Koridoru) ve bu verilmeyince savaşa girişti.

Öte yandan İtalya da Afrika'da Habeşistan'a saldırarak 1936'da burayı kendisine ilhak etti. Akdeniz'de de eski Romalıların deyimi olan "Bizim Deniz" (Mare Nostrum) politikasına yönelmiş,Güney Türkiye, Yunanistan ve Arnavutluğu tehdit ediyor. Balkanlar ve Tuna bölgesiyle de ilgileniyordu. Nitekim 1939'da Arnavutluğu işgal etti, savaş sırasında da Yunanistan'a girdi.

Asya'da da, Japonya 1937'de Çin'e saldırmış ve bir kısmını işgal etmişti. Orada da için için bir savaş sürmekteydi. Japonya da "Güney Asya Orta Refah Alanı" ismiyle bir proje yapmış, bir çok Asya ülkesi üzerinde gözü bulunuyordu.

Bu üç devlet çeşitli antlaşmalarla aralarında bir blok (Mihver-Axis) kurdular ve İkinci Dünya Savaşı'nı bir arada yürüttüler.

Mihvere karşı da müttefikler (Allied Powers) denilen İngiltere, Fransa ve diğer birçok batılı ülke bir blok kurmuştu. 1941'de Rusya, Almanya'nın saldırmasıyla ve ABD'de Japonya'nın kendisine Pearl Harbour'da saldırması ile müttefiklere katıldıla. Zamanla Birleşmiş Milletler şeklini alan bu blok ülkeleri sayısı 56'ya kadar varmıştır.

İkinci Dünya Savaşı, 1 Eylül 1939'da Almanya'nın Polonya'ya saldırısı ile başlamış, diğer devletlerin katılmaları ile 5 yıl sürmüş, 7 Mayıs 1945'de Almanya'nın teslimi ile Avrupa'da son bulmuş, 2 Eylül 1945'de de Japonya'nın teslim oluşu üzerine tamamen bitmiştir (Türkiye de 23 Şubat 1945'de Almanya ve Japonya'ya savaş ilan ederek müttefikler yanında yer almış, fakat çatışmalara fiilen girmemiştir).

Almanya, Polonya'ya girdiğinden kısa bir süre sonra Ruslar da Polonya'yı doğudan işgale başlamışlar ve bir kısmını almışlardır. Ruslar ayrıca Finlandiya ile savaşa girmişlerdir.

Hızlı bir yıldırım savaşı (Blitzkrieg) stratejisiyle Almanlar, batıda da Fransa, Belçika, Hollanda, Danimarka, Nosveç'i işgal etmişlerdir. Afrika'ya da atlayarak (Afrikakorps) Mısır'a doğru süratle ilerlemişler, bir yandan da Yugoslavya, Yunanistan, Macaristan, Bulgaristan ve Romanya'ya kadar Balkanları da hakimiyetleri altına almışlardır. Bu arada İtalya'da savaşa katılmış bulunuyordu ve Arnavutluğu işgal etmiş, Yunanistan ve Afrika'da da İtalyan kuvvetleri bulunmaktaydı.

1941 yılı bu dünya savaşında çok önemli bir yıl olmuştur. Zira, 22 Haziran 1941 günü Alman Orduları bu kez de Rusya'ya saldırmışlar (Barbarossa Harekatı) ve Alman-Rus savaşı başlamıştır.

Öte yandan 1941 Aralık ayı başında da Japonya Pearl-Harbour'da ABD'nin Pasifik Filosu'na saldırmış ve böylece her iki ülke desavaşa katılmışlardır. Japonya başlangıçta önemli başarılar sağlayarak Filipinler, Hindiçini, Endonezya ve daha bir çok kesimleri işgal etmiştir.

Ancak, ABD'nin müttefikler yanında savaşa katılmasıyla kendisinin tehlikesiz yerde bulunup sanayinin savaş amacıyla geliştirmesi ve müttefiklere (özellikle İngiltere ve Rusya'ya) geniş ölçüde yardımı arttırması sonucu, diğer ülkeler de kuvvetlerini artırarak savaş talihi yavaş yavaş tersine dönmüş, Alman, İtalyan ve Japon kuvvetleri her tarafta geriye sürülmeye başlamıştır.

Özellikle, Rusların Stalingrad'da direnmeleri Almanları çok sarsmış ve Ruslar ilerlemeğe başlamıştır. Öte yandan, Afrika'da da Mısır civarındaki El-Alemeyn savaşı ile Alman ilerlemesi durdurulmuş ve yavaş yavaş geriye gidiş başlamıştır. 1942'de Amerikan ve İngiliz kuvvetlerinin Kuzey Afrika'ya çıkarma yapmaları ile buralardaki Alman kuvvetleri büsbütün zor duruma girdiler. 1943'de ise müttefik kuvvetler İtalya'ya Sicilya çıkarmasını yaparak, savaşı artık Avrupa'ya doğru Almanya yönüne döndürdüler. Müttefiklerin İtalya'yı işgale başlamaları sonucu Almanlar çekildi ve Mussolini devrilerek, 1944'de İtalya mütareke yaparak teslim oldu.

Rusya, Almanlarla çarpışan kuvvetlerinin yükünü hafifletmek için batıdan da müttefiklerin Avrupa'ya saldırmasını istemekteydi. Böylece bir "İkinci Cephe" açılacaktı. Müttefiklerin (Overlord Harekatı) Kod ismiyle andıkları bu plan da 6 Haziran 1944'de General Eisenhower'in yönetiminde gerçekleşti ve Fransa kıyılarında Normandiya'ya büyük bir çıkarma yapıldı. Artık savaş Almanya için çok kötü günler hazırlıyordu ve her yöndenhızlı bir gerileme ile bütün alınan topraklar elden gidiyordu. Özellikle, savaşın Alman topraklarına intikali ileşiddetli direnme başladı ise de Almanya'nın bir kısmı müttefiklerin, bir kısmı ile Berlin'de Rus kuvvetlerinin eline geçti. Hitler intihar etti. Amiral Dönitz devlet başkanı oldu ve 7 Mayıs 1945'de Almanya Reims'de kayıtsız şartsız teslim anlaşmasını imzalayarak savaş Avrupa'da sona erdi.

Pasifik'teki savaşta da Japonların başlangıçta yayılmalarından sonra, özellikle deniz-hava savaşları yoğunlaştı ve Coral Sea, Midway, Leyte gibi yerlerdeki savaşlarda Japon donanma ve hava kuvveti ağır kayıplar verince, Amerikan kuvvetleri "kurbağa sıçraması" denilen bir taktikle Pasifik adalarını birer birer almağa başlayıp Japonya'ya doğru ilerlemeğe başladılar. Okinwa adasında büyük bir kara savaşı oldu. Japon gerilemesi de iyice başlamıştı. Bu arada Avrupa'da savaş bitti. Fakat Pasifikte Japonya direnmeğe devam ediyordu. Nihayet, 05 Ağustos 1945'te Hiroşima'ya ilk atom bombası atıldı. 8 Ağustos'ta Rusya da Japonya'ya savaş açtı. 9 Ağustos'ta da Nagasaki üzerinde ikinci atom bombası atıldı ve 14 Ağustos 1945'te Japonya da kayıtsız şartsız teslim oldu. Böylece İkinci Dünya savaşı sona erdi Hiroşima'da 60 bin ve Nagasaki'de 36 kişi atom bombasından ölmüştür.

Bu savaş sırasında yoğun askeri harekatın yanısıra önemli diplomatik temas ve konferanslar da yapılmıştır.

İlk önemli olay, Hitler'in 19 Temmuz 1940'da yardımcılarından Hess'i İngiltere'ye gizlice gönderip barış teklif etmesidir. Bu teklif İngilizlerce kabul olunmamıştır.

1941 Ağustos'unda, Roosevelt ile Churcill Atlantikte bir savaş gemisinde buluşarak, "Atlantik Yasası" (veya beyannamesi) (Atlantic Charter) denilen belgeyi imzaladılar. Beyannamenin esas prensipleri özgürlük ve demokrasinin korunması hakkındaydı ve sonraları Birleşmiş Milletler Andlaşmasının temeli olmuştur. Aynı yıl sonlarında, Washington Roosevelt ile Churcill tekrar buluştular.

1 Ocak 1942'de Almanya'ya karşı savaş açmış bulunan 26 devletin imzası ile Washington'da "Birleşmiş Milletler Beyannamesi" isimli belge imzalandı ve Atlantik Yasasındaki prensipler kabul olunarak, son zafer kadar savaşın sürdürülmesi kararlaştırıldı. 18-20 Temmuz 1942'de, Londra'da İngiliz-Amerikan Konferansında, Kuzey Afrika'ya öncelikle bir çıkarma yapılması ve Avrupa'da açılacak ikinci cephe için çıkarmanın da 1943 yılında alınması kararlaştırıldı.

30 Ocak 1942'de, Adana'da Türk Cumhurbaşkanı İ. İnönü ile Churcill görüştüler ve Türkiye'nin savaşa katılması konuşuldu. İnönü ihtiyatlı davrandı ve önce önemli askeri malzeme yardımı istedi.

12-26 Mayıs 1943'de Washington'da Churcill ile Roosevelt arasındaki konferansta, İtalya'ya çıkarma yapılması, Avrupa'daki ikinci cephenin açılması ve savaş sonrasında kurulacak Avrupa ve dünya düzeni haklarında kararlar alındı. Aynı yılın Ağustos'unda, Churcill ile İngiliz ve ABD Genelkurmayları arasında "Overlord" kod ismiyle ikinci cephe ve "Anvil" ismiyle Sicilya çıkarması planları kesinleşti.

19-30 Ekim1943'de Moskova Konferans'ında 3 müttefik Dışişleri Bakanları (Hul, Eden ve Molotov) ikinci cephenin açılması, savaş sonrasında sürdürülecek işbirliği, büyük devletlerin nüfuz sahaları, kolonilerin geleceği, savaş suçlularına yapılacak işlemler gibi konuları görüştüler. Aralarında bazı anlaşmazlıklar belirdi.

1943 yılı 22-26 Kasım tarihlerinde Ruslarla Tahran'da görüşmeye orturmadan önce, Roosevelt, Churcill ve Çan Kay Şek aralarında Kahire Konferansını yaptılar.

28 Kasım-1 Aralık 1943 Tahran konferansında Roosevelt, Churcill ve Stalin biraraya gelerek şu ana konularda karar aldılar; İkinci cephenin açılması, Türkiye'nin savaşa girmesi, dünyanın savaş sonrası düzeni, Polonya'nın geleceği, Müttefik çıkarmasının Fransa'ya yapılması gibi konularda oldu. Tam bir anlaşma görülemedi.

4-6 Aralık Kahire toplantısında, Churcill ile İ.İnönü Türkiye'nin savaşa katılmasını tekrar görüştüler. Churcill biran önce Türkiye'yi savaşa sokmak arzusundaydı, fakat İnönü ihtiyatlı davranmaktaydı.

1944 yıl 21 Ağustos-7 Ekim arası Amerika'da Dumbarton Oaks Konferansı yapıldı ve gelecekte kurulacak Birleşmiş Milletler Teşkilatının esasları saptandı.

9-20 Ekim'de de Churcill ve Stalin Moskova Konferansında, Balkanlardaki nüfuz bölgeleri, Montrö Boğazlar Sözleşmesinin değiştirilmesi gibi konuları görüştüler. Polonya'nın sınırları konusunda anlaşmazlık oldu.

4-11 Şubat 1945'te, Yalta Konferansında Roosevelt, Churchill, Stalin toplanarak, Uzakdoğudaki durumun geleceği, Almanya'nın geleceği, savaş tazminatları, Birleşmiş Milletlerin kuruluşu, Polonya meselesi İran ve Boğazlar konularını görüştüler. Bu konferans savaş sonrası dünyasının geleceği için çok önemli olmuştur. Bazı yazarlar buna "dünyanın taksimi konferansı" demektedirler. Ruslar bu konferansta kendi lehlerine birçok kararlar çıkardılar. Bu toplantıda, ABD ile Rusların savaş sonrasındaki nüfuz ve çıkar bölgelerini saptadıkları ve ileri sürülmektedir.

17 Temmuz-2 Ağustos Potsdam Konferansında, ABD, İngiliz ve Sovyet liderleri tekrar biraraya geldiler. Ancak, Roosevelt ölmüş yerine Truman geçmişti ve İngiltere'yi Churcill temsil etmekteyken bu sıradaki seçimleri kaybettiğinden yeni Başbakan Atlee onun yerine devam etti. Rusya'yı ise gene Stalin temsil etmekteydi.Bu konferansta Almanya'ya yapılacak muamele hakkında Yalta'da alınmış olan kararlar tekrar teyid edilmiş ve şimdilik bir hükümet kurulmaması, ekonomik ve endüstriyel büyük karteller, töristler ve sendikaların dağıtılması, ve savaş sonrası üretiminin kısıtlanması öngörülüyordu. Doğu Prusya'daki Königsberg ve civarı Rusya'ya bırakılıyordu. Polonya'nın batı sınırı Oder-Neisse hattı oluyor, Çekoslovakya, Macaristan ve Polonya'daki Almanlar için de Almanya'ya göç kararı alınıyordu.

Böylece bu konferans Almanya'nın geleceği ve doğu Avrupa ülkeleri için önemli neticeler yaratmıştır. Topyekün savaş (total war) niteliğindeki İkinci Dünya Savaşı, askerlik tekniği yönünden de çok önemli sonuçlar vermiştir. Tank ve zırhlı raçlar çok geniş ölçüde kullanılmış, hava kuvvetleri de hayati önemde olduklarını ispatlamışlar ve en büyük rolü oynamışlardır. Denizaltı savaşları da bu silahın etkinliğini ortaya koymuştur. Ayrıca uçak gemileri Pasifik savaşında, bunların gelecek için ne kadar kıymetli ve vurucu bir silah olduğunu ispatlamıştır.

Denizden karaya yapılan Normandiya ve Pasifik çıkarmaları ise askerlik alanında yeni bir amfibik harekat devri açmıştır.

"Pilotsuz uçak" denilen V-1 ve V-2 Alman füzelerinin de kullanıldığı bu savaşın en önemli askeri neticesi kuşkusuz, atom bombasının yapılması ve kullanılması olmuştur.

İkinci Dünya Savaşında uğranılan kayıplar olağanüstü derecede önemli olmuştur. Bazı kaynaklara göre savaş masrafları 1.5 trilyon Dolar olmuş, diğer bazı kaynaklar ise uğranılan tahribat ile maddi kaybın 4 trilyon Dolar olduğunu hesaplamışlardır.

Bu savaş boyunca (1939-45) çeşitli ülkelerde 110 milyon kişi silah altına alınmıştır. Bunların 27 milyonu savaşta cephelerde kırılmış, 25 milyon kişi de cephe gerisinde sivillerden ölmüştür (Bu rakamın 5-6 milyonu Nasyonel Sosyalistzmin yürüttüğü ırkçılık olayları neticesi yokedilen, büyük çoğunluğu yahudi olan halktır). Savaşta en ağır kayıplar Rusya'nın (17 milyon) ve Almanya'nın (6 milyon) olmuş, ABD ise 259 bin kayıp vermiştir.

İkinci Dünya Savaşı bina ve yerleşme merkezlerinin tahribi bakımından da insanlığa felaketler getirmiştir. Örneğin Almanya'da 1.6 milyon ev yıkılmış (7.5 milyon kişi evsiz kalmış), Rusya'da ise 6 milyon ev yıkılmış ve 1710 şehir ve kasaba ile 70 bin kadar köy tahrip olmuştur.

İkinci Dünya Savaşından önemli miktarda toprak kazanarak çıkan tek ülke Rusya olmuştur. Finlandiya'dan parçalar, Estonya, Letonya, Litvanya, Doğu Prusya'nın bir kısmı, Polonya'dan Çekoslovakya'dan ve Romanya'dan parçalar alarak toplam 475 bin km. kare toprak ve buraların 24 milyonluk nüfusunu almıştır.

Savaş sonucu, Almanya, Doğu ve Batı olarak iki parçaya ayrılmış, doğu Avrupa ülkelerinde (Polonya, Romanya, Macaristan, Çekoslovakya, Bulgaristan, Arnavutluk) komünist rejim kurulmuş, Çin'de yıllardan beri süren komünist ihtilal birkaç sene içinde başarıya ulaşarak, bu ülke de komünist rejimi benimsemiştir.

Savaş sonrasından Batılı ülkelerde büyük sayıda asker terhis etmişler ve artık Birleşmiş Milletler'in dünya düzenini sağlayacağını düşünmüşlerdir.

Ancak, çıkan çeşitli pürüzlü konular ve gerginlikler ile "Soğuk Savaş" denilen döneme girilmiş, yeniden askeri ve siyasi bloklaşmalar (NATO ve Varşova Paktı) ile silahlanma yarışına ve özellikle nükleer silahların geliştirilmesine önem verilmiştir.

Savaş sonrasında, 1947'de Paris Barış Antlaşmalarıyla, Müttefiklerle İtalya, Finlandiya, Bulgaristan, Macaristan ve Romanya arasında barış yapılmıştır.

Japonya ile de 1952'de San Fransisco Barış Antlaşması imzalanarak Amerikan işgali sona ermiş ve bu ülkeye yeniden bağımsızlık verilmiştir.

Almanya ikiye bölünmüş ve ayrı ayrı devletler halini almış bulunduklarından, bir barış antlaşması imzalanması mümkün olamamıştır.

Savaştan sonra Nürnberg'de bir Müttefik askeri mahkemesi Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi harp suçlularını yaralayarak idama ve ağır hapis cezalarına mahkum etmiştir.

İkinci Dünya Savaşı, 1939-1945

II. Dünya Savaşı

II. Dünya Savaşı'nda Avrupa Cephesi

Doğu cephesi (ii. dünya savaşı)

Pasifik Cephesi (II. Dünya Savaşı)

Batı cephesi (ii. dünya savaşı)

Slovak Cumhuriyeti (1939-1945)

Kriegsmarine

Müttefik devletler

İkinci Dünya Savaşı, 1939-1945