Tarih
Kalenderilik kaynaklarda mahrem yerleri dışında genellikle yaz-kış tamamen çıplak olan ya da sırtlarında kurutulmuş koyun veya keçi postu taşıdıkları belirtilen ve resmedilen marjinal bir sufi tarikattır.Kalenderiliğin Moğol istilasından kaçıp Dımaşk`a sığınan Cemalü`d-Din-i Savi tarafından XIII.yüzyıllarda teşkilatlandırıldığı ve bu yüzyıldan sonra Suriye ve Azerbaycan üzerinden Anadolu`ya ilk Kalenderi göçlerinin gerçekleştirildiği bilinmektedir.
Tasavvufi kaynaklar dışında Avrupalı seyyahların yazmaları da Osmanlı İmparatorluğundaki Kalenderi zümreler hakkındaki malumatın kaynağını oluşturmaktadır. Kalenderilerden söz eden bilinen en eski kaynak Baba Tahir-i Uryan`ın eserleridir. Aynı çerçevede Hace Abdullah-ı Ensari`nin farsça Risale-i ``Kalendername`` `si, Hatib-i Farisi`nin ``Menakıb-ı Cemalü`d-Din-i Savi`` adlı eseri, Otman Baba ve etrafındakileri anlatan Küçük Abdal`ın ``Velayetname-i Otman Babası, Bektaşi menakıbnameleri, Abdurrahman Cami`nin ``Nefahat`` ı gibi sufi tabakat kitapları, İbn Batuta gibi Arap seyyahların eserleri, onbeşinci yüzyıldan itibaren Clavijo`nun ``Kadiz`den Semerkand`a Seyahat``, Nicolas de Nicolay`ın ``Les Navigations et Peregrinations``, Salomon Schweigner`in ``Constantinopel`` , Antonio Menavino`nun ``I Costumi et La Vita Turchi`` gibi Avrupalı seyyahların eserlerinde Kalenderiler ile ilgili malzeme bulmak mümkündür.
Doktrinleri
Kalenderiliğin doktrin yapısı ana eksenini Hind-İran mistisizmi ile tasavvufun sentezi oluşturmaktadır. Bu sentez içinde İran`daki Hurufilik, Melamilik gibi çeşitli unsurlar yer almaktadır.Kalenderiler, mala mülke ve şöhrete önem vermeyen, toplumdan önemli ölçüde kendilerini tecrid etmiş, kanaat anlayışına sahip bir topluluktu. Hayat tarzları ve dış görünüşlerinde gezgin Budist, Zerdüşti ve Maniheist rahipler gibiydiler. Avrupalı seyyahlar Kalenderilerin "Şah-ı Merdan aşkına!" diyerek dilendiklerini yazmaktadırlar.
Kalenderi dervişlerinin dizelerinden Vahdet-i Vücud inanışına yakınlık duydukları anlaşılmaktadır. Kimi zaman hülul ve tenasühe varan ifadeler de bu dizelerde göze çarpabilmektedir. Ayrıca Hz.Ali ve oniki imama bağlılık, Kerbela ile ilgili matem gelenekleri de inançlarında yer almaktadır.
Kaynakça
- Ahmet Yaşar Ocak, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler, Türk Tarih Kurumu Basımevi-Ankara, 1992.
Konuyla İlgili Bazı Eserler
- Ahmet Yaşar Ocak, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik: Kalenderiler
- Abdülbaki Gölpınarlı, Türk Ansiklopedisi "Kalenderiyye" maddesi
- M.Fuad Köprülü, Anadolu`da İslamiyet
