NATO (North Atlantic Treaty Organization yani Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü`nün kısaltması), resmen açıklanmasa da II. Dünya Savaşı sonrası oluşan politik ayrımda, İngiliz Lord Ismay`ın deyişi ile "Rusları dışarıda, Almanya`yı alaşağı edilmiş halde ve ABD`yi içeride" tutmak için kurulmuştur. Yani amaç salt SSCB`ye karşı güvenlik değil, aynı zamanda Avrupa`nın güvenliği için ABD`nin katkı koymasını sağlamak, Almanya`nın yeniden silahlandırılmasını bölgeye tehdit oluşturmadan gerçekleştirmektir. Çünkü bilindiği gibi o dönemde ABD kongresi ve kamuoyu ülkenin Avrupa ülkeleri arasındaki ilişkilere karışmasını istemiyordu.
9 Nisan 1949`da Washington Antlaşması ile kurulan NATO bir kollektif savunma örgütü olarak bilinmektedir. Kurucu antlaşmanın özellikle 3., 4., ve 5. maddeleri önemlidir. Bu maddelerle üye ülkeler, ortak savunma için yeteneklerini gelistirmeye, herhangi bir uyenin toprak butünlüğu, siyasi bagimsizlik ve guvenligi tehlikede oldugunda bir araya gelmeyi ve herhangi birine salidirildiginda bu saldırıya hepsine karsi yapilmis bir salidiri olarak kabul etmeyi taahhut etmislerdir.
NATO`nun kuruluşuna karşı, SSCB ve Doğu Bloğu ülkeleri, kendi savunma anlaşmalarını yapmışlar ve Soğuk Savaşın yol açtığı kutuplaşma iyice belirginleşmiştir. Varşova Paktı olarak bilinen bu anlaşma, 1955`ten 1991`e kadar varlığını sürdürmüştür.
Türkiye, Adnan Menderes`in başbakanlığı sırasında, o güne kadar ABD ve SSCB arasında tutunduğu tarafsız tavırdan vazgeçerek ABD yanlısı politikalar gütmeye başlamış, bunun sonucunda da 1952 yılında NATO`ya katılmıştır. Türkiye`nin gene Adnan Menderes hükümeti zamanında Kore Savaşı`nda ABD ve Güney Kore`nin yanında çarpışmak üzere asker göndererek 1000 şehit vermesi, NATO üyeliği için yapılan bir hareket olarak değerlendirilmektedir. Norveç, Danimarka gibi Kuzey Avrupa ülkeleri Türkiye`nin üye olmasına uzun müddet karşı çıkmışlardır.
NATO`nun etkinlği dış güvenlik ile sınırlı kalmamıştır. 1950`li yıllarda İtalya`dan başlayarak NATO ülkelerinde gizli Özel Harekat daireleri kurulmuştur. Gladio adı ile anılan bu birimler ülkelerdeki devrimci sol hareketler başta olmak üzere her tür muhalefete karşı bir önlem olarak oluşturulmuştur. Bu birimler aynı zamanda Derin Devlet kavramının da ortaya çıkmasında büyük rol oynamıştır. Pek çok ülkede daha sonra bu birimler ortaya çıkarılarak sorumluları yargılandıysa da, Türkiye dahil çoğu ülke bu süreci henüz yaşamamıştır. NATO, Soğuk Savaş sonrası Gladio kurumlarının dağıtıldığını iddia etse de, bu birimlerin şu anki durumu hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır.
Günümüzde NATO ve savunduğu değerler tartışılmakta, kuruluş amacı olan SSCB ve Doğu Bloğu`nun dağılması nedeni ile kendisine yeni amaçlar aramaktadır. Artan uluslararası terör olaylarına karşı etkin rol oynaması, şu durumda olasılığı en fazla olan yeni misyondur. Doğal afetlere müdahalede harekete geçirilmesi de 2005 yılında ard arda gelen doğal afetler sonucunda gündeme gelmiştir. Bununla birlikte Bosna katliamına müdahale etmemiştir.
Özellikle Gladio birimlerinin teker teker ortaya çıkması ve ABD`nin Irak ve Afganistan işgallerinde oynadığı rol, NATO`ya ciddi eleştiriler yöneltilmesine sebep olmuştur. Ayrıca, BM kararlarının NATO`ya herhangi bir etkisinin olmadığı görüldükten sonra, pek çok grup NATO`ya karşı muhalefeti arttırmışlardır. NATO, bazı kesimler tarafından "terörist örgüt" olarak adlandırılmaya dahi başlamıştır. 21. yüzyıla girilirken, NATO`nun geleceği konusunda tartışmalar hala devam etmektedir.
Anti-NATO Merkezi
Soğuk Savaş`ın bir ürünü olan NATO bu savaşın bitimiyle birlikte işlevini önemli ölçüde yitirdi ve bir tür kimlik bunalımına girdi. Ancak Rusya`ya olan şüpheci yaklaşım korundu. Orta ve Doğu Avrupa`da genişleme devam etti ve Rusya bu genişlemeden pek de hoşnut olmadı. Anti-NATO merkezi bu çerçevede kurulmuştur. NATO`nun Doğu`ya doğru genişlemesini engellemek için Rusya`nın başkenti Moskova`da 23 Aralık 2005`de a€˜Anti NATO Merkezi` kuruldu. Ukrayna Halk Muhalefeti lideri Natali Vitrenko`nun inisiyatifiyle kurulan merkezin diğer bir amacı ise turuncu devrim ülkesi Ukrayna`nın NATO`ya girişini engellemek. Merkezin faaliyet alanıyla ilgili olarak yapılan açıklamada, “Rusya`da çok sayıda Ukrayna vatandaşı yaşıyor ve onlar, ülkelerinin NATO`ya girmesini istemiyor. NATO`nun Doğu`ya doğru genişlemesine karşı çıkan merkezimiz, tartışma, haberleşme ve görüşme platformu olacak.” denildi. Geçtiğimiz kış yaşanan Batı destekli halk hareketiyle yönetimi değişen Ukrayna, NATO`ya girmek isterken, Rusya yanlısı muhalefet ülkenin yönünü Moskova`ya çevirmesini istiyor. Moskova ise NATO`nun genişlemesini istemezken iki yıl önce Roma Antlaşması`yla NATO-Rusya Konseyi oluşturulmuştu. Konsey kararlarına göre Rusya, bu örgütün hayati olmayan kararlarında söz sahibi olabiliyor. Bu arada gaz fiyatlarının ve askeri üslerin kiralarının artırılması yüzünden Rusya ile Ukrayna arasında çıkan tartışmalar halen sürüyor.Muammer Ertürk
NATO`nun Askeri Yapısı
Teşkilatın askeri yapısı, üye ülkelerin Genelkurmay Başkanlarından veya onlar adına daimi görev yapan temsilci askeri personelden oluşur. Konseye karşı sorumlu olan Askeri Komite, ittifakın en üst düzeydeki askeri merciidir. Konseye ve Savunma ve Planlama Komitesine askeri konularda bilgi sağlayan ve önerilerde bulunan Askeri Komite, iki büyük Nato Komutanlığına direkitf verebilmektedir.Büyük NATO Komutanlıkları
NATO`nun halen Askeri Komiteye bağlı Atlantik Müttefik Komutanlığı ve Avrupa Müttefik Komutanlığı olmak üzere iki büyük komutanlığı bulunmaktadır. Ayrıca Kanada ve A. B. D. Bölgesel Planlama Grupları da mevcuttur. Savunma Planlama Komitesinin 12 Mayıs 1992 tarihli kararıyla; "CINHAN" adıyla bilinen Manş Müttefik Komutanlığı, teşkilatı ve sorumluluk sahası tadil edilerek l Temmuz 1994 tarihinden itibaren "Afnortwest" adıyla Avrupa Yüksek Komutanlığına bağlanmıştır. Avrupa Müttefik Komutanlığı (ACE)`nın sorumluluk sahası; ku-zeyde, Norveç`in kuzey burnundan Akdeniz`in güney kıyılarına; Ba tıda, Atlantik Okyanusu`ndan Türkiye`nin Doğu sınırlarına kadar uzanır. "SHAPE" adıyla anılan karargahı, Belçika`nın Mons şeh-rindedir ve komutanı "Saceur" olarak bilinir. Saceur`un ana ast komutanlıkları ise; Kuzeybatı Avrupa Müttefik Komutanlığı AFNORTWEST, Merkezi Avrupa Müttefik Komutanlığı AFCENT ve Güney Avrupa Müttefik Komutanlığı AFSOUTH`durAFSOUTH (Güney Avrupa Müttefik Komutanlığı)`nın Kuruluşu da şöyledir:
(1) LANDSOUT: Bir İtalyan Generalinin komutasında İtalya`nın savunulmasından sorumludur.
(2) LANDSOUTHEAST: Karargahı İzmir`de olup, bir Türk Generalinin komutasında Türkiye`nin savunmasından sorumludur.
(3) AIRSOUT: Güney Bölgesi Hava Komutanlığıdır. Nato`nun komutanlık yapısı; gelişen durum ve şartlara uygun olarak değişikliğe açık bir özellik arzeder.
Muammer Erturk
NATO`nun Değişmeyen Prensipleri
a. İttifak, savunma amaçlıdır. b. Caydırma için yeterli bir gücü muhafaza etmek esastır. c. Üyelerin toprak bütünlüğü ve bağımsızlığı garanti edilerek dünya barışma katkı devam ettirilir. d. Üye ülkelerden birine yapılan tecavüz, tamamına yapılmış kabul edilir. (5 nci madde) e. İttifak, Avrupa`da Amerika`nın konvansiyonel ve nükleer askeri varlığını zaruri sayar. f. NATO Savunmasının kollektif tabiatı, işbirliğine ve entegrasyonuna istinad eder. g. Nükleer silahlarda sıfır çözüme ulaşıncaya kadar, konvansiyonel ve nükleer silahların uygun bir kombinasyonunu kullanmaya devamı zorunlu görür. Nükleer silahların amacı siyasi olup, ittifakın güvenliğinin en önemli garantisidir. Bu kuvvetler savaşı ve dengeyi korumak için asgari düzeyde tutulur.NATO`ya Göre Tehdit Değerlendirmesi
Doğu Bloku`nun dağılmasından sonra NATO`nun geleneksel tehdit değerlendirmesi sona ermiştir. Bunun yerini Belirsizlik, İstikrarsızlık, çok yönlü tehdit ve riskler almıştır. Buna göre; 1990`lı yıllardan itibaren Türkiye ve NATO için esas risk, Rusya`nın cepheden planlı bir taarruzundan ziyade, bölgesel kriz ve çatışmaların teşkil ettiği riskler teşkil etmeye başlamıştır.NATO`nun Genişlemesi
NATO`nun genişlemesinden maksat; karşılıklı hak ve yükümlülükler çerçevesinde ittifaka tam üye statüsünde yeni üyelerin kaydedilmesi ve dolayısıyla NATO`nun sınırlarının genişletilmesidir.29 Mart 2004 Tarihinde NATO`ya 7 yeni üye ülke daha katıldı. Bu ülkeler;
Ayrıca;
- Arnavutluk,
- Makedonya
- Hırvatistan ve
- Azerbaycan aday ülkelerdir.