Türkçe Bilgi: Kuzey kutup bölgesi

Kuzey Kutup Bölgesi Yeryüzünün kuzeyinde, çok yeri buzlarla örtülü, Kuzey kutbuyla çevresini içine alan bölge. Arktik olarak da bilinir. Tamamına yakın kısmı karalarla çevrili büyük bir okyanus havzasıdır.

66° 30’ Kuzey eyleminin geçtiği kabul edilen Kuzey Kutup dairesi coğrafi bir sınır teşkil etmediğinden Asya, Amerika ve Avrupa kıtalarında ağaçlı arazinin bittiği yer bölgenin sınırı kabul edilmektedir. Grönland, Svalbard ve diğer kutup bölgesi adaları, Norveç, Alaska, Kanada ve Rusya Federasyonunun kuzey kesimleri İzlanda’nın büyük bölümü ve Bering Denizi ile Atlas Okyanusunun kuzeyi bölgenin içinde kalır.

Tarihi

Kuzey Kutbu bölgesinin büyük kısmı buzlarla kaplı ve soğuk olduğundan, insanoğlu bölgeye on altıncı yüzyıldan itibaren uzak doğuya giden yeni ticaret yollarını bulmak için keşif seferleri düzenlemeye başlamıştı. 1553’te bu gaye için yola çıkan İngiliz Sir Hug, soğuk hava şartları yüzünden bütün mürettebatıyla yolda öldü. Bu sefere başka bir gemiyle katılan Richard Chancellar ise, Arhangelsk’e ulaştıktan sonra karayolu ile Moskova üzerinden İngiltere’ye döndü. Bu seferin ardından Moskova kampanyası kuruldu ve Rusya ile İngiltere arasında ticaret gelişti.

Rus Çarı Birinci Petro doğudaki deniz yolunun bulunması ve haritasının çıkarılması için bölgeye birçok seferler düzenletti. 1728’de düzenlenen bir seferde güneyden Bering Boğazını geçmeyi başaran Bering 1741’de ise Büyük Okyanusun kuzeyini geçerek Alaska kıyısına ayak bastı. İngiliz kaşif James Cook, 1778’de Bering Boğazını geçerek Sibirya’daki kuzey burnuna ulaşması ile Amerika ileAsya’yı birbirinden ayıran boğazın varlığı kesinlik kazandı. Avusturyalı Julius Payer ve Karl Weyprecht Kuzeydoğu geçidinden geçmek için düzenledikleri bir seferde rastlantı sonucunda Fransız Josef topraklarını keşfettiler (1874). Kuzeydoğu Geçidini ilk olarak 1878’de İsveçli Nordenslüöld geçmeyi başardı. Bunu başka kaşifler takib etti. Günümüzde Rusya Federasyonu Buzkıranlar Geçidini sürekli olarak açık tutmağa çalışmaktadır.

Bölgenin Kuzeybatı Geçidini bulmak için keşifler Amerika’nın keşfi ile başladı. Bunun için ilk olarak iki tekneyle denize açılan Frobisher, Boffin Adasının güneydoğu kıyısına kadar ulaşabildi. 1585-1587 arasında sefere çıkan, John Davis, Grönland’ı keşfetti. Körfezin batı kıyısına varmayı başaran Thoman Buthon 1613’te Roes Welcome Boğazını buldu. Kuzeybatı Geçidini bulma çalışmaları 18. asır sonlarına doğru azaldı. Geçidi bulma seferleri 19. yüzyılda tekrar başladı. Yapılan seferler neticesinde Regent Körfezi, Boothia Körfezi bulundu ve Amerika kıtasının kuzey kıyıları ile Kuzey Kutup Takımadalarının büyük bölümünün haritası çıkarıldı. 1906’da Bering Boğazını aşan Kuzeybatı Geçidinden gemisiyle ilk olarak Roald Amundsen geçti. 1940-42 arasında ve 1944’te Henriy A. Larsen Bellot Boğazı yoluyla doğu-batı yönünde geçitten geçmeyi başardı. 1954’te Kanada buzkıranı, 1969’da ise bir gemi tarafından iki defa açıldı.

Yirminci yüzyılın başlarında Sovyetler Birliği yönetimi, kuzey denizyolunu geliştirmek için, bölgedeki keşif çalışmalarını gözlem ve radyo istasyonlarının sayısını hızla arttırdı. İlmi çalışmalarda buzkıranların yanında uçaklar da kullanılmaya başlandı. Bölgede son olarak 1948’de Foxe havzasındaki üç ada keşfedildi. Bu adalardan biri Prens Charles Adasıdır. Bugün Kuzey Kutup bölgesi tamamiyle keşfedilmiştir. Uçakla çekilen fotoğraflarla, daha doğru haritalar çizilmektedir.

Fiziki Yapı

Kuzey Kutbu bölgesi, çok eski zamanlardan beri buzullarla kaplıdır. Buzulların bir kısmının erimesi ile orjinal yüzey şekilleri ortaya çıkmıştır. Yüksek bölgelerde ortaya çıkan verimli vadiler, kıyıya yakın yerlerde fiyortlar, meydana gelmiştir. Diğer taraftan buzulların erimesi ile alçalan arazilerin deniz suları ile kaplanması oldukça yüksek kumsalların meydana gelmesine sebeb oldu. Lobrada’dan Ellesmese Adasına kadar uzanan Kanada’nın doğu kesiminde buzulların derinlemesine yarılması neticesinde fiyortlar ve yüksekliği 1800 m’yi aşan dağlar meydana gelmiştir.

Gevşek tortul kayalarından meydana gelen bölgelerde geniş düzlükler vardır. Bu düzlükler engebesiz ve çok sayıda sığ gölle kaplıdır. Sibirya’nın kuzeydoğusunda ve Alaska’da yüksek dağlar vardır. Çeşitli sıradağların yüksekliği 3.000 metreyi aşan dorukları mevcuttur. Büyük ırmaklar dağlar arasındaki geniş havzalardan akar. Kuzey Kutup bölgesinin toprak yüzeyinin beşte ikisi devamlı buzullarla kaplıdır. Bölgenin en büyük buzulu olan Grönland’ın kuzey-güney doğrultusunda uzunluğu 2526 km, genişliği 965 km’dir. Buzulun kalınlığı 1525 metredir. Grönland Adasının % 85’ini kaplar.

İklim

Kuzey Kutup bölgesinde iklim, bölgelere göre büyük değişiklik gösterir. Atlas Okyanusu ve Büyük Okyanus çevresinde kutup deniz iklimi; Alaska’nın kuzeyi, Kanada ve Sibirya’da kutup kara iklimi hüküm sürer. Kutup deniz ikliminde kar yağışı bol olup, kışın ısı nadir olarak düşük olur. Kışın fırtınalar ve sert rüzgarlar eser. Kutup kara ikliminde kışlar çok soğuk olup, kar az yağar. Bu iklimin hakim olduğu yerlerde yazın sıcaklığın 26.5°C’ye yükseldiği olur. Havanın güneşli ve sakin olduğu görülür sıcak dönemler yaşanırsa da, bu havaların arkasından sık sık fırtınalar gelir. Kutup bölgesinin kışları soğuk, uzun ve açık geçer. Arasıra çıkan fırtınalar sırasında hava kısa süreyle ısınır.

Bitki Örtüsü ve Hayvanlar

Kuzey kutup bölgesinde iki ana bitki örtüsü kuşağı bulunmaktadır. Bölgenin sınırı olan orman hattının güney kısmında kalan bölge kutupaltı bitki örtüsü, kuzey kısmında kalan bölge ise tundralarla kaplıdır. Bu bitki örtülerini birbirinden ayıran orman hattında da beyaz ladin, kara ladin, çam, köknar ağaçları vardır. Bölgenin ılıman kesimlerinde bodur çalılar, söğüt, kuş, ağaç, ardıç ve kızılağaç yetişir. Bazı yerlerde çalılık ormanlar geniş alanları kaplamaktadır.

Kuzey kutup bölgesinde hayvan türleri zengin olmamakla birlikte geniş hayvan sürüleri vardır. Bu sürülerden çok yaygını ve en çok bilineni yaban geyikleri ve onların ehlileştirilmiş türü olan Ren geyiğidir. Diğer kutup hayvanları; kutub ayısı, kutup faresi, yaban mandası, yaban keçisi, kutup tilkisi, gelincik, kartavuğu, karbay kuşu, kenevir kuşu, kuyruk kakan, karagözlü yunko, ördek ve kazdır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

Kuzey Kutup bölgesinde değişik etnik gruplar yaşamaktadır. Bölgenin batısında Eskimolar yaşar. Geçimlerini balıkçılık ve avcılıkla sağlarlar. Eskimoların büyük bölümü toprağın altına yapılmış evlerde otururlar. Bölgenin doğusunda yaşayan etnik grupların en büyük özelliği avcılığın yanında Ren geyiği besiciliği ile uğraşmalarıdır. Bu grupların başlıcaları Laplar, Komiler, Mansiler, Hantılar, Yakutlar, Tungunlar, Koryaklar, Çukçiler, Yuitler, Aleutlar ve Evenlerdir.

Günümüzde 60° kuzey enleminin kuzey kesiminde kalan Rus topraklarında beş milyondan fazla insan yaşar. Buralardaki şehirlerin çoğunun nüfusu yüz binin üzerindedir. Amerika kıtasında kalan topraklarda ise nüfus çok düşüktür. Kanada ve Alaska’da nüfusun büyük bölümü kutup altı bölgede yaşamaktadır. Nüfusun hızla arttığı Grönland ile Svalband’da şehirlerin çoğunun nüfusu on binin altındadır.

Ulaşım

Kuzey Kutub bölgesinde iklim şartlarından dolayı karayolu az olup, ısının sıfırın altında olmasından dolayı muhafazası da çok zordur. Yollar yavaş yavaş kutuba doğru geliştirilmekte ve karayolları, demiryolları yaygınlaşmaktadır. Ulaşım daha çok küçük uçaklarla yapılır.

Ekonomi

Tarım yapmanın mümkün olmadığı Kuzey kutup bölgesinde halk geçimini daha çok denizden sağlamaktadır. Bölgede bulunan tabii kaynaklardan faydalanmak gayesiyle yapılan çalışmalar ekonomide bazı değişmelere sebeb oldu. Kuzey Amerika, Rusya Federasyonu ve Japon şirketleri bölgede başta petrol olmak üzere çeşitli madenler çıkarmaktadırlar.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Kuzey Kutup Bölgesi

Kuzey kutup dairesi

Kutup Yıldızı

Arktika

Kutup ışıkları

Robert Edwin Peary

Kar kazı

Kutup kurdu

Tundra