Pafnuty Lvovich Chebyshev (16 Mayıs 1821 - 8 Aralık 1894) Rus matematikçidir. İsmi Chebyshov, Tchebycheff ya da Tschebyscheff olarak da çevrilir (Almanca ve Fransızca çeviri yazılarda).
Hayatı
İlk Yılları
Kaluga eyaletinin Borovsk bölgesindeki Okatovo köyünde ailesinin dokuz çocuğundan biri olarak dünyaya geldi. Babası varlıklı bir toprak sahibi olan Lev Pavlovich Chebyshev` dir. Pafnuty Lvovich ilk eğitimini evde annesi Agrafena Ivanovna Chebysheva (okuma, yazma) ve kuzeni Avdotya Kvintillianovna Sukhareva` dan (Franszıce ve aritmetik) aldı. Müzik öğretmenide Chebyshev` in eğitiminde önmeli rol oynamıştır, "aklını kusursuzluk ve analiz üzerine yetiştirmiştir" şekilinde Chebyshev` in kendisi bu konuyu değerlendirmektedir.
Sebepleri hala tam bilinmemekle birlikte muhtemelen fizksel bir engelin Chebyshev` in ergenlik ve gelişmesinde önemli bir etkisi oldu. Çocukluğundan itbaren topallıyor ve bir koltuk değneğinin yardımı ile yürüyordu. Bu yüzden ailesi onun için bir memurluk kariyeri fikrinden vazgeçmişti. Rahatsızlığı onu pek çok çocuk oyununu oynamasından alı koyuyordu bunun sonucu olarak kendini bütün hayatını belirleyecek bir tutkuya adadı; mekanizmaların yapısı. 1832 yılında ailesi yaşça en yetişkin olan çocuklarının (Pafnuty ve Pavel, daha sonra avukat oldular) eğitimlerine devam etmesi için Moskova` ya taşındı. Chebyshev eğitimine evde, kendisi için tutulan zamanın Moskovadaki en iyi öğretmenlerinden biri olan ve yazar Ivan Sergeevich Turgenev` i yetiştirmiş P.N. Pogorelski tarafından verilen fizik ve matematik dersleri ile devam etti. Diğer konularla ilgili dönemin en meşhur öğretmenlerinden de ders almıştı.
Üniversite Eğitimi
1837 yılında Chebyshev, kayıt sınavlarını başarı ile geçerek Moskova Üniversitesi felsefe bölümünde matematik eğitimine başladı. Öğretmenleri arasında N.D. Brashman, N.E. Zernov ve D.M. Perevoshchikov gibi isimler vardı. Hiç şüphe yok ki Brashman öğretmenleri içersinde Chebyshev üzerinde en büyük etkiyi yapan isimdir. Chebysev` i pratik mekanik konusunda eğitmiş ve muhtemelen Fransız mühendis J.V. Poncelet` in çalışmalarını göstermiştir. 1841 yılında Chebyshev, "denklemlerin köklerinin hesabı" isimli 1838 yılında tamamlanmış olan çalışmasıyla gümüş madalya kazandı. Bu çalışmada Chebyshev, Newton algoritmasına dayanan n. dereceden cebirsel denklemelerin çözümü için bir yaklaşıklık algoritması türetmişti. Aynı yıl çalışmalarını "en seçkin aday" olarak tamamladı.
1841 yılında Chebyshev` in finansal durumunda önemli değişiklikler oldu, Rusya` da çıkan bir kıtlıktan dolayı ailesi şehri terketmek zorunda kaldı ve oğullarına olan desteklerini sürdüremeyecek duruma geldiler. Yinede Chebysev matematik eğitimine devam etmeye karar verdi ve yaklaşık 6 ay boyunca master sınavlarına hazırlandı. Ekim 1843` de master sınavlarını geçti. 1846 yılında "Olasılık Teorisinin Temel Analizinin Denenmesi" isimli master tezini savundu. Biyografi yazarı Prudnikov, Chebyshev` in olasılık teorisi üzerine yakın zamanda basılmış kitaplar ya da Rusya` daki sigorta endüstrisinin gelirleri hakkında bilgi sahibi olduktan sonra matematiğn bu dalina yönlendirildiğini düşünüyor.
Yetişkin Yılları
St Petersburg Üniversitesine girmeden ve orada eğitimci olma hakkını elde etmeden önce 1847 yılında "logaritmaların yardımı ile integrasyon hakkında" isimli tezini savundu. Bu sıralarda P. N. Fuss tarafından yeniden keşfedilen Leonhard Euler` in bir takım çalışmaları, Chebyshev` i bu konularda çalışması için cesaretlendiren V. Ya. Bunyakovsky tarafından geliştiriliyordu. Böylece ilgi alanının temelleri oluşturuldu. 1848 yılında doktora tezi için uygunluk teorisi üzerine yaptığı çalışmayı verdi ve 1849 yılında savunmasını yaptı. St Petersburg Üniversitesinde profesör seçildikten bir yıl sonra, 1860 yılında ordinaryus profesör oldu. Akademisyenliğinin başlangıcından 25 yıl sonra onursal profesör olup 1882 yılında üniversiteden ayrıldı ve hayatını tamamen araştırmalarına adadı.
Üniversitedeki profesörlüğü yanında Chebyshev 1852-1858 yılları arasında St Petersburg` un güney varoşlarından Tsarskoe Selo (şu anda Pushkin) daki Alexander Lyceum` da pratik mekanik dersleri verdi.
Bilimsel başarıları 1856 yılında junior akademisyen (adjunkt) olarak seçilmesinin nedenlerindendir. 1856 yılında profesör olmasından sonra 1858` de İmparatorluk Bilimler Akademisi` nin bir üyesi oldu. Aynı yıl Moskova Üniversitesinin onursal üyesi oldu. Bunların yanında Chebyshev`in daha pek çok onursal üyelikleri vardır; 1856 yılında milli eğitim bakanlığı bilimsel komite üyesi oldu, 1859 yılında akademinin ordonat bölümünün üyeliğine getirildi ve burada atış teorisi ile ilgili deneyler ve ordonat ile alakalı matematiksel sorularla ilgili komitenin başına geçti, 1860 yılında Paris Akademisi karşılıklı akademik üye olarak seçti ve 1874 yılında tam yabancı üye oldu. 1890 yılında kurulan St Petersburg Matematik topluluğuna 1893 yılında onursal üye olarak seçildi.
Pafnuty Lvovich Chebyshev 26 Kasım 1894 tarihinde St Petersburg` da öldü.
Matematiğe Katkıları
Chebyshev olasılık ve istatistik alanındaki çalışmaları ile bilinir. Chebyshev eşitsizliğinin ifade ettiği anlam; bir rastgele değişkenin σ standart sapması ile çıktısının olasılığı ortalamasından ``a``σ kadar uzakta olmasından daha küçük değil ve 1/``a``2 ` den daha büyük değildir:Chebyshev eşitsizliği büyük sayılar kuramını ve Bertrand-Chebyshev teoremini (n` den küçük asal sayıların sayısı ` dir) (1845|1850) ispatlamak için kullanılır.
Mirası
Chebyshev Rus matematiğinin kurucularından biri olarak kabul edilir. Öğrencileri Dmitry Grave, Aleksandr Korkin, Aleksandr Lyapunov ve Andrei Markov iyi tanınan ve üretken matematikçilerdi. Matematik soyağacı projesine (Mathematics Genealogy Project) göre, Chebyshev` in yaklaşık 4000 matematiksel torunu bulunmaktadır.Kaynak
``Bu maddenin içeriği http://en.wikipedia.org/wiki/Chebyshev sayfasından alınmıştır.``Linkler
- Pafnuty Lvovich Chebyshev Mathematics Genealogy Project
