Türkçe Bilgi: reisülküttap

Reisülküttap Osmanlı Devletinde, Divan-ı Hümayunda, doğrudan doğruya veziriazama bağlı yazı işleriyle meşgul kalemlerin ve buradaki katiplerin faaliyetine nezaret eden daire reisi.

Osmanlılarda ilk defa Fatih Sultan Mehmed Kanunnamesinde görülen reisülküttap tabirinin daha evvelki tarihlerde de mevcut olduğu anlaşılmaktadır. Bu kanunnameye göre, reisülküttap, divanda veziriazamın önünde durarak muamele görecek yazıları okurdu.

Reisülküttap, divan-ı hümayunda kitabet sınıfında yetişir ve muayyen kademeleri geçtikten sonra bu makama getirilirdi.

Reisülküttap bütün divan katiplerinin reisiydi. Tayin ve tevcih beratları, idari emirler ve hükümler, katipler tarafından yazıldıktan sonra ona gösterilirdi. Bütün beyler ve ulema ile diğer mansıp sahipleri, beratların ve divan hükümlerinin yazılmasında onun dediğine itimad etmek zorunda idiler. Reisülküttap, bu çeşitli vazifelerini yerine getirebilmek için, emrindeki katipleri; 1) Beylikçi veya divan kalemi, 2) Tahvil veya nişan kalemi, 3) Rüus kalemi adı verilen üç dairede çalıştırırdı. Sonraları dördüncü bir daire olarak amedi kalemi kuruldu.

Reisülküttap ve divan-ı hümayun katipleri divan sırasında ikinci ve üçüncü kubbeler arasında otururlardı. Divan toplanırken, reis, defterdar yönünden gelip veziriazamın sağ tarafına telhis kesesini koyar ve söylenecek bir şey varsa, kulağına yavaşca söyledikten sonra yerine çekilirdi. Onun arkasında reise tabi divan katiplerinden divitdar efendi vezirin önüne divit koyardı. 16. yüzyıl sonlarına kadar divan toplantılarında arz-ı halleri reisülküttaplar yüksek sesle bizzat okudukları halde, sonraları bu işi birinci ve ikinci tezkireciler görmeye başladı. Ancak tezkirecinin divanda bulunmadığı zamanlar arz-ı halleri reis efendi okurdu.

Gizli yazılar katiplere bırakılmayıp, bizzat reis tarafından yazılır ve muhafaza edilirdi. Bu arada yeniçerilere ulufe dağıtımına ait telhisi, sadrazamın ağzından reis bizzat yazar ve bir destmal (mendil veya havlu) içinde kapıcılar kethüdası ile padişaha gönderirdi. Daha sonra, padişahın hatt-ı hümayunu ile geri gelen telhisi sadrazam alır ve okuması için reise verirdi.

Muahedeler ve padişah iradeleri reis tarafından hususi torba ve sandıklarda saklanır, bu torbalara harita adı verilirdi. On sekizinci asırda her yıl sadrazamın huzurunda yapılan yıllık tevcihat merasiminde, memuriyetleri bildirme vazifesi reisülküttaba aitti. O, nezareti altında hazırlanmış olan beratları kendi eliyle sadrazama verirdi.

Reisülküttabın surre-i hümayunun gönderilmesi sırasında da vazifesi vardı. Surrenin gönderilmesinden bir gün evvel darüsseade ağası tarafından davet edilen reis efendi, Babıalide Mekke emirine hitaben yazılan name-i hümayunu saraya götürüp bizzat darüsseade ağasına teslim ederdi.

Reisülküttap sadrazamla birlikte sefere gittiği zaman, payitahtta sultanın yanına rikab reisi ünvanıyle bir kaymakam tayin edilirdi. Bu memuriyete rikab-ı hümayun riyaseti denilirdi. Rikab reisleri meratip göz önünde tutularak umumiyetle büyük tezkirecilerden seçilirdi.

Reisülküttap terfi ederse, Fatih Kanununa göre; nişancı veya defterdar olabilirdi. Nitekim nişancı veya defterdarlıktan beylerbeyliğe veya vezirliğe yükselen pekçok reisülküttap vardır. Abdurrahman, okçu Mehmed, Abdürrezzak Bahir, Feyzi Süleyman paşalar beylerbeyliğine; Rami Mehmed, Ragıb Mehmed, Naili Abdullah, Halil Hamid ve Mehmed Emin Vahid gibi paşalar da vezirliğe yükselen reisülküttaplardır.

Azledilen reisülküttaplar, çok defa eminlerden birine ve hususiyle meşakkatli ve masraflı bir iş sayılan tersane-i amire emanetine tayin edilirlerdi.

Reisülküttapların ehemmiyeti, 18. asırdan itibaren önemli ölçüde artmıştır. Nitekim bu asırda divan kalemi reisliği de üzerinde olmak kaydıyla bütün harici işler reislere havale edilmiştir. Bu görevleri dolayısıyla ecnebi muharrir ve seyyahları, reisülküttabı, devlet sekreteri ve hariciye nazırı olarak tarif etmişlerdir.

Sultan İkinci Mahmud Han tarafından 1835 senesinde reisülküttap ismi ve teşkilatı kaldırılarak Umur-i hariciye nezareti kuruldu. Son reisülküttap olan Yozgatlı Mehmed Âkif Efendi de müşirlik rütbesiyle hariciye nazırı oldu. Ayrıca Bakınız Osmanlı Devleti Kurumları

Reisülküttap

Mehmed Said Galip Paşa

Ahmed Resmî Efendi

Yağlıkçızade Mehmed Emin Paşa

Niş Antlaşması (1739)

Mehter

Belgrad Antlaşması

Mustafa Rakım Efendi

Ahmet Şükrü Esen