Giriş
Türkiye İşçi Partisi, kısaca TİP, 1961-1980 yılları arasında Türkiye`de faaliyet gösteren bir siyasi partidir. 13 Şubat 1961`de, 1961 Anayasasının getirdiği demokratik ortamda, 12 sendikacı`nın İstanbul Valiliğine verdikleri bildirimle kurulmuştur. Kurucular, Şaban Yıldız, Kemal Sülker Kemal Türkler, İbrahim Güzelce, Rıza Kuas, İbrahim Denizcier, Adnan Ardan, Avni Erakalın, Kemal Nebioğlu, Hüseyin Uslubaş, Ahmet Muslu ve Salih Özkarabaydır. Parti 1961 seçimlerine katılamadı.1962 yılında kurucular, işçi sınıfı ile aydınları buluşturmak hedefiyle ve yaşadıkları tıkanıklığı aşmak için, aydınları partiye çağırdılar. Mehmet Ali Aybar, Behice Boran, Adnan Cemgil, Nasyonel Sosyalistfe Cemgil, Cemal Hakkı Selek, Yunus Koçak, Fethi Naci ve daha birçok aydın partiye üye oldular. Kurucular Doç. Dr. Mehmet Ali Aybar`a genel başkanlık önerdiler. Böylece ilk başkan Mehmet Ali Aybar oldu. Türkiye Sosyalist Partisi mayıs 1962`de TİP`e katıldı. Kasım 1962`de Ahmet Muşlu ile Saffet Göksüzoğlu partiden ayrıldılar. Şubat 1963`de bağımsız senatör Niyazi Ağırnaslı ve kontenjan senatörü Esat Çağa TİP`e girdi.
TİP`in görüşleri basında Vatan ve Öncü gazetelerinde destek buldu. Yayın organı Sosyal Adalet sıkıyönetimde kapatıldı. Yön dergisi TİP`i desteklemedi.
1963 yerel seçiminde parti 9 ilde 36.000 oy aldı. 1964 senato yenileme seçimlerine YSK kararıyla katılamadı. Diğer partilere yapılan Hazine yardımı TİP`e yapılmadı.
TİP, 1965 seçimlerinde, 54 ilde, %3 oy alarak TBMM`ye 15 milletvekili göndermeyi başardı: Mehmet Ali Aybar, Rıza Kuas, Muzaffer Karan, Tarık Ziya Ekinci,Sadun Aren, Yahya Kanbolat, Cemal Hakkı Selek, Adil Kurtel, Behice Boran, Yunus Koçak, Şaban Erik, Yusuf Ziya Bahadınlı, Ali karcı, Kemal Nebioğlu, Çetin Altan. Partide Mihri Belli`nin MDD grubu yenilgiye uğradı. TİP, anayasa mahkemesinden 141 ve 142. maddelerin iptalini istedi, mahkeme 1 oy farkla bunu reddetti. Parti düşünce özgürlüğünden yanaydı, NATO ve Ortak Pazar`a karşıydı.
1966 Senato kısmi seçimlerinde de bir senatörlük sağlayarak (Fatma Hikmet İşmen) TBMM grubunu 16 üyeye çıkarmıştır. Çetin Altan`ın da aralarında olduğu bu milletvekilleri etkili bir muhalefet görevi üstlendiler. Bu durum, Türkiye`de temsili demokrasinin gelişiminde bir dönüm noktasıdır. Derhal gerekli düzenlemeler yapılıp bu tür muhalefetlerin meclisteki varlığı önlenmiş ve seçim barajları sayesinde mecliste yalnızca yüksek hazine desteklerinden yararlanan büyük partilerin temsil edilmesi garanti altına alınmıştır. Ayrıca varolan milletvekilleri de bastırılmak için çeşitli yöntemler denenmiş, fiziksel saldırı (Çetin Altan`ı dövme girişimi) yanı sıra dokunulmazlığın kaldırılması gibi hukuki saldırılar da yürürlüğe sokulmuştur. Bu sonuncu girişim Anayasa Mahkemesi tarafından reddedilmiş, ancak seçim barajları TİP`in sonraki dönemlerde bir temsilinin olmamasını sağladığı gibi karmaşıklaşıp ağırlaşarak günümüzde de sürmektedir.
1968 Haziran yenileme seçiminde TİP oylarını artırdıysa da senatörlük kazanamadı. Ancak yerel seçimde Yozgat Bahadın`da belediye seçimini kazandı. Bu yıl TİP`e yapılan saldırılar şiddete dönüştü ve Vedat Demircioğlu öldürüldü. Parti içindeki görüş ayrılıklarında Mehmet Ali Aybar`ın tam bağımsız, insancıl sosyalizm görüşüyle, Behice Boran`ın Emek grubunun görüşü arasında tartışma çıktı. Aybar istifa etti, sonra geri getirildi.
1968`de Sovyetler Birliği`nin Çekoslovakya`yı işgali partiyi ikiye böldü. Aybar işgali destekleyen Behice Boran ve arkadaşlarına tepki gösterdi ve 1969`da genel başkanlıktan istifa etti. 1969 seçimlerinde de %3 oy almasına rağmen, TİP`in önünün kesilmesi için seçim kanununun değişmiş olması nedeniyle ancak 2 milletvekilliği (Mehmet Ali Aybar ve Rıza Kuas) kazanabildi. Şubat 1971`de Aybar parti üyeliğinden de istifa etti. Parti içinde MDD, ASD, PDA, Emek grupları arasında ayrılmalar yaşandı. 1971`de faşizme hayır kampanyası yapıldı.
12 Mart 1971 muhtırası sonrasında 21 Temmuz TİP kapatıldı. Liderleri tutuklandı, 15 yıla kadar değişen hapis cezaları aldı. Bir kısmı 1974 affıyla serbet kaldı. 1975 yılında Genel başkan Behice Boran önderliğinde yeniden örgütlendi ancak etkili olamadı. 1977`de TİP %0,1 oy oranıyla sadece 20.000 oy alabilmiştir. 1979 senato yenileme seçiminde ise 33.000 oy aldı, SDP, TBP, TSİP`in gerisinde kaldı.
12 Eylül 1980 darbesiyle TİP kapatıldı. 1987 yılında TİP, TKP ile birleşerek Türkiye Birleşik Komünist Partisi (TBKP) adını aldı. Bu parti daha sonra kendini feshetti. Bu partilerin kadroları daha sonra büyük ölçüde ÖDP`ye katıldılar.
Başkanlar
- Avni Erakalın (1961-1962)
- Kemal Türkler (1962)
- Mehmet Ali Aybar (1962-1969)
- M. Ali Aslan (1969)
- Şaban Yıldız (1970)
- Behice Boran (1971-1980)