4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, yurttaşların kamu kurumlarından bilgi alma hakkını tanımlamak, bu hakkın kullanımını düzenlemek amacıyla çıkarılmış bir kanun. 9 Ekim 2003'te kabul edilmiş, 24 Nisan 2004'te yürürlüğe girmiştir. Kanun, 1. Maddesinde bilgi edinme hakkının demokratik ve şeffaf bir yönetimin gereği olduğunu belirtir. Kanunun temel düzenlemeleri şöyledir:
Bilgi Edinme Hakkı Hangi Bilgileri ve Kurumları Kapsar?
Bu kanuna göre herkesin kamu kurum ve kuruluşları (Merkezi Yönetim kapsamındaki tüm devlet kurumları, düzenleyici ve denetleyici kurumlar, sosyal güvenlik kurumları ve yerel yönetimler) ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının (odalar, borsalar, barolar ve bunların birlikleri) sahip oldukları, kayıtlarında bulunan her türlü veriyi istemeye hakkı vardır.Kamu kuruluşları, kanunda belirtilen istisnalar dışında ellerindeki tüm bilgileri başvuranlara sağlamak zorundadır. Kuruluşlar hizmetin "etkin, süratli ve doğru" yürümesini sağlarlar.Bkz. Kanun Md.2, 3, 5
Başvuruyu Kim ve Nasıl Yapar?
Bilgi Edinme Hakkı başvurusu, istenen bilgi veya belgelerin bulunduğu kuruma, bir dilekçe ile doğrudan yapılır. Başvuru, başvuranın kimliği gizlenmeyecek şekilde elektronik ortamda veya diğer iletişim araçlarıyla da yapılabilir.Başvuran kişi şu bilgileri verir:Bkz. Kanun Md.6 (Bu konuda Yönetmelik ekindeki tablolara da bakınız)
- adı ve soyadı (tüzel kişi ise ünvanı)
- imzası (tüzel kişi ise yetki belgesi ve yetkili imzalar)
- oturma yeri veya iş adresi
- istenen bilgi ve belgeler hakkında açıklama
Bilgi edinme hakkını kullanmak isteyen TC yurttaşı ise, bilgi istediği konu ile ilgisi olup olmadığına bakılmaz.Bkz. Kanun Md.4
Bilgi Ne Şekilde Sağlanır?
Yurttaşın istediği bir belge ise kurum belgenin onaylı bir kopyasını verir. Eğer kopya alınamıyorsa başvuran kişinin belge aslını okuması, dinlemesi ya da izlemesi sağlanır.İstenen bilgi ancak özel bir çalışma ile üretilebilecekse, kamuya açıklanması yasak ya da gizli nitelikte ise kurum başvuruya olumsuz yanıt verebilir.Bkz. Kanun Md.7, 9, 10
Bilgi Ne Sürede Sağlanır?
Yurttaş tarafından istenen bilgiyi kurumun 15 iş günü içinde vermesi esastır. Bilgi veya belgenin verilmesi bir masraf gerektiriyorsa (fotokopi v.b.) durum bu süre içinde başvuru sahibine bildirilip, masrafları ödemesi istenir.Bilgi veya belge başka kuruluşları da ilgilendiriyorsa bu süre 30 iş gününe uzar, ancak durum 15 iş günü içinde başvuran kişiye bildilmelidir. Bkz. Kanun Md.11
Bilgi edinme Hakkının ve Kurumların Bilgi Verme Yükümlülüğünün Sınırları
İstenen bilgi ancak özel bir çalışma ile üretilebilecekse, kamuya açıklanması yasak ya da gizli nitelikte ise kurum başvuruya olumsuz yanıt verebilir.İstenen belgede gizli bilgiler varsa, belge (mümkünse) gizli bilgiler ayrıldıktan sonra başvuru sahibine verilir. Bkz. Kanun Md.9
Kanun aşağıdaki durumları bilgi edinme hakkı kapsamı dışında tutar:Bkz. Kanun Md.16-26
- Devlet sırlarına ve ülkenin ekonomik çıkarlarına ilişkin belgeler, açıklanması haksız rekabete neden olabilecek bilgiler (Md.16,17)
- İstihbarat çalışmalarına ilişkin bilgi ve belgeler
- İdari ve adli soruşturmalarsırasında toplanmış, açıklanması (ya da zamansız açıklanması) sakıncalı olacak bilgiler
- Açıklanması özel hayatın ve haberleşmenin gizliliğini ihlal edecek bilgiler
- Ticari sır niteliğindeki bilgiler
- Kurum içi düzenlemelere ilişkin ya da görüş ve bilgi notu niteliğinde olup açıklanması kurumca sakıncalı görülecek çalışma belgeleri.
Bu sınırlar çizilmiş olmakla birlikte, eğer sorgulanan bilgi veya belge kişinin çalışma yaşamını, meslek onurunu v.b. etkileyecek nitelikteyse çeşitli kanun hükümlerinde ilke olarak bilgi edinme hakkı kapsamı içinde sayılmaktadır.
İtiraz Hakkı ve Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu
Bir kurum istenen bilgiyi vermekten kanunun devlet sırrı, ulusal ekonomik çıkar ve haksız rekabeti önleme ile ilgili düzenlemelerine dayanarak kaçınırsa, başvuru sahibi 15 iş günü içinde idare mahkemelerinde bu karara itiraz edebilir. İtiraz doğrudan yapılabileceği gibi, önce (bu amaçla kurulan) Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu'nun (BEDK) görüşü alındıktan sonra da yapılabilir.BEDK, çoğunluğu hukukçular arasından Bakanlar kurulu tarafından seçilen 9 üyeden oluşur.