Türkçe Bilgi: Verginin aşamaları

Türkiye'de kişilerin vergi borçlarının doğması bazı aşamalardan geçilmesine bağlıdır. Bu aşamalar verginin tarhı, tebliğ edilmesi ve tahakkuk ettirilmesidir. Mükelleften (vergiyi ödemek bakımından sorumlu olan kişiden) verginin istenebilmesi için mutlaka verginin tahakkuk etmesi gerekmektedir. Tahakkuk eden vergi daha sonra mükellefin ödemesi ile tahsil edilmiş olur. Bu aşamaları biraz daha açıklayacak olursak, verginin tarhı, verginin hesaplanması demektir. Verginin hesaplanması vergi matrahına verginin kanunda gösterilen oranın uygulanarak ödenmesi gereken verginin ortaya çıkarılması demektir. Verginin matrahı ise üzerinden vergi hesaplanacak unsur demektir. Ülkemizde gelir vergisi yıllık dönemlere ait beyanlarla, beyan esasına tabi olarak tarh ve tahakkuk ettirilmektedir. Yani gelir vergisine tabi bazı mükellefler bir yıl boyunca elde ettikleri toplam geliri yıllık beyanname ile vergi dairesine beyan etmektedirler. Beyan edilen bu gelir, gelir vergisinin matrahını oluşturmaktadır. Gelir vergisinin matrahına gelir vergisi kanunda belirtilen oranlar uygulanarak ödenmesi gereken gelir vergisi hesaplanmaktadır. İşte bu hesaplama işlemi verginin tarh edilmesidir. Beyana tabi vergilerde verginin beyan edilmesi ile vergi tarh edilmiş, tarh edilen vergi tebliğ edilmiş ve tahakkuk ettirilmiş olur.

Mahallenizde köşe başında bulunan marketi düşünün bu market sahibi Ahmet amcanın, 2004 yılında 10.000. YTL satış kazancı 4.000 YTL gider yaptığını kabul edersek, Ahmet amca vergi dairesine 2005 yılı mart ayında vereceği beyannamede, geçen yıl (2004) 6.000 YTL gelir elde ettiğini beyan edecektir. Bu 6.000 YTL Ahmet amcanın gelir vergisinin matrahı olmaktadır. Gelir Vergisi kanununa göre 6.000 YTL gelir elde edenlerin, 6.000 YTL üzerinden %20 oranında gelir vergisi ödeyecekleri belirtilmektedir. Bu oranın 6.000 YTL’ ye uygulanması ile Ahmet amcanın ödemesi gereken gelir vergisi hesaplanacaktır. Bu hesaplama işlemi de verginin tarh edilmesidir. Vergiyi tarh eden yani hesaplayan vergi dairesi Ahmet amcaya beyanına göre ne kadar vergi ödeyeceğini gösteren bir makbuz verecektir. Bu makbuzun ismi “Tahakkuk Fişi” dir. Bu fişin verilmesi ile Ahmet amcanın vergi dairesine ne kadar vergi borcunun olduğu da haber verilmiş (tebliğ edilmiş) olur. Haber verilen bu vergi ise artık tahakkuk etmiştir. Tahakkuk etme ise kesinleşme demektir. Ödenmesi gereken verginin miktarı artık muhakkaktır. Yani (6.000 X %20) 1.200 YTL’dir.

Şu aşamada akla şöyle bir soru gelebilir: Verginin tarhını ve tahakkukunu anladık da bu ikisine ne gerek vardı ikisi yerine tek bir aşama olsaydı olmaz mıydı?

Cevap : olmazdı :).

Çünkü vergiler her zaman vergiyi ödeyecek kişiler tarafından hesaplanmamaktadır. Vergi bazen idare tarafından mükellefe danışılmadan da hesaplanabilmektedir. Örneğin yine vergi dairesine yıllık beyanname veren mükellefi düşünelim. Ve diyelim ki bu mükellef vergi dairesine vermiş olduğu bu beyannamede gelirini düşük gösterdi. Gelirin düşük gösterilmesi mükellefin ödemesi gereken gelir vergisinin de düşük çıkmasına neden oldu ve idare bu durumu kendisi tespit etti. Bu durumda vergi idaresi eksik gösterilen gelire isabet eden gelir vergisini kendiliğinden hesaplayacaktır yani kendiliğinden (re’sen) tarh edecektir. Bu aşamada vergi henüz tahakkuk etmemiştir. Verginin tahakkuk etmesi için önce tarh edilen bu verginin mükellefe haber verilmesi (tebliğ edilmesi) gerekmektedir. Vergi idaresi tarh ettiği bu vergiyi mükellefe tebliğ etmeden ödevliden vergi ödemesini isteyemez. Mükellefe tebliğ edilen vergiye itiraz edilmezse mükellefin bu vergiyi kabul ettiği düşülür ve vergi tahakkuk eder yani kesinleşir. Verginin tahakkuk etmesi ile birlikte verginin ödenmesi gereken vade de kesinleşmiş olur ve mükellefe verginin ne zamana kadar ve ne kadar yatırılması gerektiğini gösteren “tahakkuk fişi” verilir.

Örneğimize dönelim Ahmet amca diyelim ki 2004 yılında elde ettiği kazancını 10.000 YTL Giderini ise 8.000 YTL olarak göstersin. Halbuki Ahmet amca 2004 yılında sadece 4.000 YTL gider yapmıştı. Vergi dairesine verilen beyannamede 2004 yılı gelirinin 2.000 YTL olduğu beyan edilecektir. 2.000 YTL Ahmet amcanın matrahıdır ve 2.000 YTL matrah beyan edenler (2.000 X %20) 400 YTL gelir vergisi ödemek zorundadırlar. Gerçekte ise ödenmesi gereken gelir vergisi 1.200 YTL idi. Burada devletin 800 YTL vergi kaybı bulunmaktadır. Yani mükellef hata veya hile ile ödemesi gereken verginin 800 YTL’ sini aşındırmaktadır. Bu aşındırma vergi dairesi tarafından kendiliğinden tespit edildiğinde. Vergi dairesi Ahmet amcaya danışmadan eksik gösterilen 4.000 YTL matrah üzerinden ilave olarak vergi hesaplayacaktır, yani vergi tarh edecektir. Bu hesaplama verginin idare tarafından kendiliğinden hesaplanmasıdır (re’sen veya ikmalen tarh). Ahmet amcanın vergi dairesinin yapmış olduğu bu işlemden haberi yoktur. Vergi dairesi Ahmet amcaya bir evrak gönderir bu evrakın adı “vergi – ceza ihbarnamesi” dir. Bu aşamada vergi artık idare tarafından tarh edilmiştir. Ancak tahakkuk etmemiştir. Vergi – ceza ihbarnamesinin mükellefe tebliğ edilmesi ile Ahmet amcanın idarenin yapmış olduğu bu işlemden haberi olmuştur. Böylece verginin tebliğ aşaması da gerçekleştirilmiş olur. Vergi – ceza ihbarnamesinin mükellefe tebliğ edilmesi ile tebliğ tarihinden belli bir süre sonuna kadar mükellefe itiraz hakkı tanınır. Ahmet amca vergi idaresinin yapmış olduğu bu işlemin haksız olduğunu düşünerek Vergi Mahkemesine dava açabilir, yani itiraz hakkını kullanabilir. Eğer vergi – ceza ihbarnamesinin tebliğ edilmesinden 30 gün içerisinde dava açma hakkını kullanmazsa vergi bu 30 günün sonunda tahakkuk etmiş olur. Yani artık verginin miktarı ve ödenmesi gereken son tarih (vadesi) kesinleşmiştir. Vadesinde Ahmet amca vergiyi öderse vergi tahsil edilmiş ve vergi borcu kapatılmış olur.

Ahmet amca vergi mahkemesine dava açarsa vergi mahkemesinin kararına kadar vergi tahakkuk etmez. Tahakkuk etmeyen vergi için vergi dairesi verginin ödenmesini isteyemez. Vergi mahkemesi vergi dairesini haklı görürse vergi mahkemesinin kararına göre vergi dairesi yeniden bir ihbarname düzenler ve mükellefe tebliğ eder. Tebliğ edilen bu ihbarname ile vergi tahakkuk etmiş olur ve verginin tebliğ tarihinden itibaren 1 ay içinde ödenmesi gerekir. Vergi mahkemesi mükellefi de haklı bulabilir bu durumda tarh edilen vergi tahakkuk etmez ve tarh iptal edilir.

Kısaca belirtmek gerekirse verginin tarhı, verginin tebliği, verginin tahakkuku ve verginin tahsili ayrı ayrı aşamalardır ve her aşama kendine has hukuki durumlar meydana getirmektedir.

Verginin Aşamaları

Vergi hukuku

Muamele vergisi

Mali hukuk

Nicolas Leblanc

Polatlı

Ekonomik Entegrasyon

Risk yönetimi

Yeni Ekonomi Politikası