Cehenneme gidenlerle meşgul olan melek, cehennemlikleri cehenneme atmaya memur edilen melek, cehennem bekçisi. Çoğulu "zebaniyyun"dur. Bu manalardan ayrı olarak polis ve zabıta manalarına da gelmektedir. Cehennem bekçisi olan zebaniler, azap melekleri diye tavsif edilmiştir. Kur'an-ı Kerim diliyle zebani, "Cehennem koruyucusu"dur. Halk inançlarında zebani karşılığında "malik" kelimesi de kullanılır.
Kur'an-ı Kerim'in altı ayrı suresinde dokuz ayette (ez-Zümer, 39/71, 73; ed-Duhan, 44/47-50; et-Tahrim, 66/6; el-Mülk, 67/8; el-Müddessir, 74/31; el-Alak, 96/18) "zebani" kelimesine atıflar vardır. Kelime açık olarak ve "ez-zebaniyye" şeklinde yalnız bir ayette (el-Alak, 16/18) geçmektedir. el-Müddessir, 74/30. ayetinde zebanilerin sayısının 19 olduğu açıklanmış, onların melek olduğu özellikle belirtilmiştir. Kur'an-ı Kerim'deki "zebani" kelimesinin atıf şeklinde geçtiği ayet meallerinin ilgili cümleleri şöyledir:
"Biz o ateşin bekçiliklerine meleklerden başkasını memur etmedik" (el-Müddessir 74/31); "Ey iman edenler, gerek kendilerinizi, gerek ailelerinizi öyle bir ateşten koruyun ki, onun yakacağı insanla taştır. O ateşin üzerinde iri gövdeli sert tabiatlı melekler vardır..." (et-Tahrim, 66/6)
"O küfredenler, ayrı ayrı bölükler halinde cehenneme sürüldü. Nihayet oraya geldikleri zaman onun kapıları açıldı. Cehennemin bekçileri onlara şöyle dedi...” (ez-Zümer, 39/71), "(Zebanilere); Tutun onu da denilir, sürükleyerek cehennemin ta ortasına götürün"(ed-Duhan, 44/47). Bu mealler dikkatle incelendiğinde el-Müddessir, 31 ve ez-Zümer, 44/71 ayetlerinde zebanilerin "Cehennem bekçileri" ve "Melek" oldukları, et-Tahrim, 6 ayetinde ise cehennem görevlisi zebanilerin "Sert tabiatlı melekler" olduğu açıklanmıştır. Ed-Duhan, 47. ayetinde zebanilerin "Cehennemlik kişileri iteleyerek" cehenneme attıklarına atıf vardır. Zebani kelimesi bir tek ayette, "Biz de zebanileri çağırırız" (el-Alak, 96/18) açık olarak geçmektedir.
Müfessirlerin verdikleri bilgilere göre bu ayette geçen "ez-Zebaniyye" kelimesinin özellikle "İten kimse" anlamına geldiği anlaşılmaktadır (Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, İstanbul 1986, VII, 176). Fahruddin er-Razi "ez-Zebaniyye"yi, "Onlar ehl-i meclis ve ehl-i meşveret olan azab melekleridir ki, şiddetle tutmak ve atmakla cehennemin işlerine memur olmuşlardır" şeklinde açıklamıştır. İnsanları şiddetle cehenneme itmeğe muktedir oldukları için onlara "zebani" denmiştir.
Osman CİLACI