Başbakanın başlıca vazifesi hükumetin genel politikasını yürütmek ve bakanlıklar arası işbirliğini sağlamaktır. Başbakan, Cumhurbaşkanının katılmadığı hallerde Milli Güvenlik Kuruluna başkanlık eder. Gerektiğinde başbakan, Millet Meclisinden güven oyu isteyebilir. Üye sayısının salt çoğunluğu güven oyu verirse hükumet devam eder. Yoksa hükumet, yeni bir hükumet teşkili için istifa eder. Cumhuriyetin ilanından l988 yılına kadar geçen 62 sene içinde siyasi hayatımızda 46 hükumet kurulmuştur.
Başbakanlığa bağlı kuruluşlar: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Başbakanlık Atom Enerjisi Komisyonu, Başbakanlık Basın- Yayın Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Devlet Personel Dairesi, Devlet Planlama Teşkilatı, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Vakıflar Genel Müdürlüğü. Toplu Konutfonu İdaresi, Kamu Ortaklığı İdaresi, Başbakanlık Arşiv Genel Müdürlüğü.
Türkiye'de Durum - Cumhuriyetten Günümüze Başbakanlık Teşkilatı
Türkiye Cumhuriyeti'nde de yürütmenin başıdır. Bakanlar Kurulu'na başkanlık eder. Hükümeti ve icraatlarını yönetir. Türkiye Cumhuriyeti'nde her bir 5 yılda bir genel seçimle oluşan Meclis tarafından Başbakan 5 yıl süreyle seçilir.Başbakanlık Teşkilatının Gelişmesi
# Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Kuruluşundan, Cumhuriyet'in İlanına Kadar Geçen Süredeki Durum: a. 23 Nisan 1920'de kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi; sadece Yasama yetkisini değil, aynı zamanda Yürütme yetkisini de milli iradenin merkezini teşkil eden Meclis'te toplamaktadır. Meclis Başkanı aynı zamanda Hükümet ve Devlet Başkanı olarak görev yapmaktaydı. b. Büyük Millet Meclisi; 2 Mayıs 1920 tarihinde İcra Vekilleri'nin seçilmesine dair 3 Numaralı Kanun'u kabul ederek ilk İcra Vekilleri Heyeti'ni seçmiştir. Mustafa Kemal Paşa Cumhuriyet'in ilanına kadar geçen süre içerisinde İcra Vekilleri Heyeti Reisliği görevini de ifa etmiştir.- Cumhuriyet'in İlanından İlk Başbakanlık Teşkilat Kanunii'nın Yürürlüğe Girmesine Kadar, Geçen Süredeki Durumu:
- Başbakanlık Teşkilat Kanunları ve Bunlara Bağlı Değişimlere Göre Durumu.
A. Üst Yönetim,
B. Hususi Kalem Müdürlüğü,
C. Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi Başkanlığı,
D. Zat ve Yazı İşleri Umum Müdürlüğü,
E. Neşriyat ve Müdevvenat Umum Müdürlüğü.
F. Arşiv Umum Müdürlüğü, G. Levazım Daire Müdürlüğü.
H. Evrak Müdürlüğü, olmak üzere, ünite sayısı 8 olarak tesbit edilmiş, personel kadro sayısı ise 117'ye çıkartılmıştır.
1984 Yılından Sonraki Gelişmeler
1984 yılından sonraki gelişmeler gözönüne alınırsa, bu konudaki ilk köklü düzenleme; Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkındaki 27.9.1984 tarih ve 3056 Sayılı Kanun'la başlatılmıştır.Nitekim hu kanun'un 1. maddesindeki "bu kanunun amacı; kamu hizmetlerinin düzenli, süratli, etkili, verimli ve ekonomik bir şekilde yürütülebilmesi için Bakanlıklar'ın kurulmasına, teşkilat, görev ve yetkilerine ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir" hükmü, sözkonusu düzenlemelerin temel amacını da ortaya koymaktadır.
Bunun sonucu olarak, 203 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve bilahare bu kanun hükmünde kararnamenin değiştirilerek kabulü hakkındaki 3056 Sayılı Kanun'la Başbakanlık, Bakanlıklar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlayacak, Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetecek, Anayasa ve kanunlarla verilen hizmetleri yerine getirecek, Hükümet Programı'na ve Kalkınma Planları ile Yıllık Programlar'ın uygulanmasını, Devlet Teşkilatı'ndaki teftiş ve denetim sistemini geliştirecek ve uygulamasını takip edecek şekilde teşkilatlandırılmıştır.
1961 ve 1982 Anayasaları'nın Getirdikleri;
Başbakanlık Teşkilatı'nın 3056 Sayılı Kanun'la düzenlenmesi mecburiyeti, bir bakıma 1982 Anayasası'nda yeralan Başbakan'ın "Görev ve Siyasi Sorumlulukları"ndaki gelişmenin bir sonucudur diyebiliriz. Önce, 1961 Anayasası'nın 106. maddesini inceleyelim.Görev Ve Siyasi Sorumluluk (1961 Anayasası)
Madde 106- Başbakan, Bakanlar Kurulu'nun başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar ve Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu, bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur.Her Bakan, kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden ayrıca sorumludur. Bakanlar; dokunulmazlık ve yasaklamalar bakımından Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleriyle aynı durumdadır.
Şimdi de 1982 Anayasası'nın 112. maddesine dikkat edelim;
Görev Ve Siyasi Sorumluluk (1982 Anayasası)
Madde 112- Başbakan, Bakanlar Kurulu'nun başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar ve Hükümet'in genel siyasetinin yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur.Her Bakan, Başbakan'a karşı sorumlu olup, ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur.
Başbakan, Bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici önlemleri almakla yükümlüdür.
Bakanlar Kurulu üyelerinden Milletvekili olmayanlar; 81. maddede yazılı şekilde Millet Meclisi önünde and içerler ve Bakan sıfatını taşıdıkları sürece Milletvekillerinin tabi oldukları kayıt ve şartlara uyarlar ve yasama dokunulmazlıklarına sahip bulunurlar. Bunlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri gibi ödenek ve yolluk alırlar.
1982 Anayasasının altı çizilmiş olan hükümleri çerçevesinde Başbakan'ın görev ve sorumluluklarının artırılmış olduğu dikkatlerden kaçmayacaktır.
Nitekim, 1992 Anayasası'nın 112. maddesinde Başbakan'ın görevleri, 1961 Anayasası'ndan farklı olarak şu şekilde ifade edilmektedir: Başbakan, Bakanlar Kurulu'nun Başkanı olarak, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlar ve Hükümet'in genel siyasetinin yürütülmesini gözetir. Bakanlar Kurulu bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur. Her Bakan, Başbakan'a karşı sorumlu olup, ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındakilerin eylem ve işlemlerinden de sorumludur. Başbakan, Bakanların görevlerinin Anayasa ve kanunlara uygun olarak yerine getirilmesini gözetmek ve düzeltici tedbirleri almakla yükümlüdür.
Anayasa ile Başbakan'a verilen bu geniş yükümlülüğü yerine getirebilmek, Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlamak Hükümet'in genel siyasetinin yürütülmesini gözetmek, Devlet Teşkilatı'nın düzenli bir şekilde işlemesini temin etmek maksadıyla Başbakanlık Teşkilatı'nın yukarıda bahsedildiği şekilde yeniden düzenlenmesi mecburiyeti hasıl olmuştur.
Başbakanlığın fonksiyonlarının yıllar itibariyle artması ve hizmetlerin büyük ölçüde çoğalması sonucu; 6330 Sayılı "Başvekalet Teşkilatı Hakkında Kanun" un, 203 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değiştirilmesi cihetine gidilmiş ve bu kanun hükmünde kararnameyi kanun haline getiren 10.10.1984 gün ve 3056 Sayılı Kanun'la yeni bir Başbakanlık Teşkilat Kanunu meydana getirilmiştir.
3056 Sayılı Kanunla Gelen Yenilikler;
3056 Sayılı Başbakanlık Teşkilat Kanunu'nun yürürlüğe girmesinden önce çıkarılmış olan diğer Başbakanlık Teşkilat Kanunları'nın hiçbirinde ünitelerin görev ve sorumluluklarının tek tek belirtilmediği dikkati çekmektedir. 3056 Sayılı Kanun'un 2. maddesinde Başbakanlığın görevleri genel olarak aşağıdaki gibi sıralanmıştır:a) Bakanlıklar arasında işbirliğini sağlamak, Hükümetin genel siyasetinin yürütülmesini gözetmek, Anayasa ve kanunlarla verilen hizmetleri yerine getirmek maksadıyla gerekli tedbirleri almak,
b) Devlet Teşkilatının düzenli ve müessir bir şekilde işlemesini temin edecek prensipleri tespit etmek, Hükümet Programı ve kalkınma planları ile yıllık programların uygulanmasını takip etmek,
c) Kanun, kanun hükmünde kararname tüzük, yönetmelik ve karar tekliflerinin Anayasaya ve diğer mevzuata uygunluğunu incelemek ve Yasama Organı ile olan münasebetleri yürütmek,
d) Mevzuat hazırlama usul ve esasları ile ilgili ilkeleri tespit etmek ve geliştirmek, yürürlükte bulunan mevzuatın sicillerini tutmak, kodlamak, tek metin haline getirmek, bilgi işlem sistemi içinde takip etmek ve yayımlamak,
e) İdarede etkinliğin sağlanması, görevlerin tam ve verimli bir şekilde zamanında yerine getirilmesi, idari usul ve işlemlerin basitleştirilmesi, Devlet Teşkilatının düzenlenmesi için gerekli olan sistem ve prensiplerin geliştirilmesini ve uygulanmasını sağlamak,
f) Devlet Teşkilatındaki teftiş ve denetim sistemini geliştirmek, uygulanmasını takip etmek, gerektiğinde teftiş ve denetim yapmak,
g) Türk Devlet ve millet hayatını ilgilendiren tarihi, hukuki, idari, ekonomik, ilmi doküman ve belgeleri toplamak, değerlendirmek ve düzenlemek, film, mikrofilm gibi ileri teknikleri uygulayarak arşiv malzemesini tek nüsha olmaktan kurtarmak, bunların tahribini önleyecek arşiv laboratuvarı kurmak, milletlerarası arşivcilik ile ilgili hareketleri takip etmek, önemli arşiv malzemesini yurt ve dünya bilim çevrelerine sunmak,
h) (Mülga: 16/1/1990 - KHK-406/7 md.)
ı) (Ek: 15/11/1999 - KHK - 583/1 md.) Ülke güvenliğini etkileyecek ölçekteki deprem,heyelan,kaya düşmesi,yangın, kaza,meteorolojik afet,nükleer ve kimyasal madde kazaları ve göç hareketleri ile ilgili acil durum yönetiminin ülke düzeyinde etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli önlemleri almak ve acil durum yönetimi gerektiren olayların vukuundan önce alınacak, önlemler olay sırasında yapılacak arama, kurtarma ve yardım faaliyetleri ve olay sonrasında gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmalarını yürüten kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlamak.
Şuan halen T.C'nin 59. hükümeti ve 30. Başbakanı iş başındadır.
Kaynaklar
- http://www.basbakanlik.gov.tr T.C. Başbakanlık Resmi sitesi
- Rehber Ansiklopedisi
misafir - 9 yıl önce