dağ
Türkçe dağ kelimesinin İngilizce karşılığı.[Dag] adj. montane
n. mountain, mount
Türkçe kökeni Çince'deki "tai" sözcüğüne dayanan sözcük "tağ" olarak Türkçe'ye girmiş zamanla da bugün kullanılan halini almıştır." Dağlık" sıfatı, dağlarla ilişkili ve kaplı alanları tanımlamak için kullanılır. "Tepe" ismi verilen yeryüzü şekliyle dağ arasındaki fark, kapladığı sahanın büyüklüğü ile yüksekliğidir.
Dağlar tepelere göre daha geniş saha kaplar ve yükseklikleri tepelerden çok fazladır. Tabanının genişliği ve yüksekliğinin çok fazla olmasına rağmen tepesi düz olan yerler dağ niteliği taşımaz. Böyle yüksekliklere "yayla" adı verilir. Bir yükseltinin (engebenin) dağ olabilmesi için, tabanının geniş ve yüksekliğinin fazla olmasının yanında tabanı üzerine oturtulmuş bir koni şeklinde tepesinin çok dar bir yüzeye sahip olması gerekir.
Dağlar tek tek engebeler halinde olabildikleri gibi yanyana sıralanmış şekilde de bulunurlar. Birbirinin devamı şeklinde uzanan dağlara “sıradağlar” denir. Dağların çok olduğu, sarp ve dik yamaçların sık sık rastlandığı, aralarında yüksek yaylaların bulunduğu geniş bölgelere “dağlık bölge” ismi verilir. Dağların deniz seviyesinden olan yüksekliklerine “dağın mutlak (salt) yüksekliği”, eteklerinden itibaren doruğa kadar olan yüksekliklerine ise “dağın nisbi (bağıl) yüksekliği” denir.
Dağlar hakkında araştırma yapan bilim dalına “oroğrafya” adı verilir. On dokuzuncu asır ortalarında gelişmeye başlayan oroğrafya, dağları dış görünüşleri bakımından inceler. İç bünyelerini inceleyen bilim dalı ise “jeoloji”dir. Dağların dış görünüşleri itibariyle incelenmesi iki yönde olur:
- a) Biçimleri (görünüşleri) bakımından
- b) Meydana geliş şekilleri bakımından.
Görünüş bakımından, alçak, orta yükseklikte, yüksek, tek dağlar, sıra dağlar, geçitli, geçitsiz dağlar, dilinmiş, yıldız şeklinde uzanışlı (bir noktadan her yöne doğru dağ kollarının açılarak uzanışı), kuş tüyü uzanışlı (kuş tüyü veya yaprak damarları gibi uzanan) ve ızgara uzanışlı dağlar şeklinde isimler alırlar.
Meydana geliş şekilleri bakımından dağlar incelenirken de genel olarak ikiye ayrılır:
- 1) Meydana geliş zamanlarına göre
- 2) Meydana geliş hadiselerine göre.
Meydana geliş zamanlarına göre dağlar genç ve eski dağlar olarak ayrılır. Sarp, keskin çizgiler taşıyan dağlar, uzun zaman dış tesirlere maruz kalmadığı için yakın bir geçmişe sahiptir. Yumuşak çizgiler taşıyan bir dağın erozyona uğradığı, yani çok eski zamanlarda meydana geldiği anlaşılır. Bu tarifler genel olup, bazı özel durumlarda bunların tersi olduğu da görülür.
Dağlar genellikle kırılmalar, kıvrılmalar veya yanardağ püskürmelerinden meydana gelmiştir. Bu sebepten kırık dağlar, kıvrım dağlar ve yanardağ isimleri de verilir. Yerkabuğunun iyice sertleşip, kırılgan bir özellik almış bulunan bölümlerinin çeşitli yer hareketleri sonucu kırılarak (fay kaymaları bu şekildeki bir harekettir) meydana gelen dağlara “kırık dağlar” denir. Yurdumuzda Batı Anadolu’daki bazı dağlar ve Orta Avrupa ile Orta Asya’nın bazı dağları kırık dağlardır. Yerleşmiş eski yığınlar kuşağının aralardaki oynak ve kıvrılabilen bölümlerinin yan taraflarda meydana gelen sıkıştırma gibi hareketler neticesinde sıkışma ve kıvrılmalarından meydana gelen dağlar, “kıvrım dağları” ismini alır. Yeryüzünde genellikle birbirine paralel olan sıradağlar kıvrım dağlardır. Türkiye’de kuzey ve güneydeki sıradağlar, Avrupa’da Pirenelerden Asya’da Himalaya Dağlarına kadar olan dağ silsilesi ve Amerika kıtasının batısını bir uçtan diğer uca kateden sıradağlar kıvrım dağlarıdır. Yer kabuğunun zayıf, dayanıksız yerlerinin yer merkezindeki lavların püskürmesi neticesinde meydana gelen, yapısı, yüksekliği ve biçimi püskürme olaylarına bağlı olan dağlar “volkan dağları” veya “yanardağ” ismiyle anılırlar. Yurdumuzdaki Ağrı, Süphan, Erciyes, Nemrut, Karadağ, Karacadağ birer yanardağdır.
Dağların özellikleri
Yüksek dağlar, ve Dünya'nun kutuplarına yakın olarak bulunan dağlar, atmosferin daha soğuk tabakalarıyla birlikte bulunurlar. Bu nedenle sıkça don etkisiyle oluşan buzlanmaya ve erozyona maruz kalırlar.Bazı süreçlerle en bilinen zirve şekilli dağlar orataya çıkar. Bu dağların bazıları eriyen buzlarla oluşturulan buzul göllerine sahiplerdir, örneğin Bhutan'da tahmini 3.000 buzul gölü bulunmaktadır. Yeterince uzun dağlar tabanlarından tepelerine kadar çok farklı iklimsel şartlara sahip olurlar ve farklı yüksekliklerde farklı yaşam alanları barındırırlar. Bu zonlarda bulunan fauna ve flora yukarıdaki ve aşağıdaki şartlardan izole olmaya, bu zonlardan üyeler almamaya meyillidir. Bu izole olmuş ekolojik sistemler gökyüzü adası ve/veya mikroklima olarak bilinir. Ağaç ormanları, dağın bir yanında bulunan, ağaçlarla nemlenen, eşsiz ekosistem ormanlardır. Çok uzun dağlar buz ya da karla örtülü olabilirler.
Dağlar yerden daha soğuktur, çünkü Güneş Dünya'yı yerden yukarıya doğru ısıtır. Güneş'in radyasyonu atmosferden geçerek yere iner ve yerküre ısıyı emer. Yerküre'nin yüzeyine en yakın hava, genellikle, daha ılıktır. Dağda yükselen hava, zor ılınır ve sonuç olarak soğur. Hava sıcaklığı normalde, her 300 metre yükseklikte 1 ila 2 C derece düşer.
Dağlar genellikle inssan yaşam alanı olarak düzlüklere göre daha az tercih edilir, buralarda hava daha serttir ve tarım alanları daha az bulunur. Çok büyük yüksekliklerde havada daha az oksijen bulunur ve güneş radyasyonu UV'ye karşı daha az koruma sağlanır. Hipoksiya'nın (kanda az oksijen bulunması) neden olduğu Akut Dağ Hastalığı, daha alçak kesimlerde yaşayıp, 3.500 metreden daha yukarılarda birkaç saatini geçirmiş insanların yarısını etkiler. Dünyaya dağılan dağların ve dağlık dizilerin bir kısmı kendi doğal hallerinde ve ağaç kesimi, madencilik, otlatma için kullanılabildiği gibi az kısmı hepsi için, bazıları ise eğlence (rekreasyon) için kullanılmaktadırlar.
Bazı dağlar sadece ağaçlıkken, bazılarının zirveleri görülmeye değer muhteşem manzaralara sahiptir. Dağdan dağa geçiş yapılıp zirvelere erişilebilir; yükseklik, diklik, düzlük, arazi yapısı, hava ve yol koşulları bu geçişleri etkileyen faktörler olduğu gibi, teleferikler gibi daha kolay ulaşım için yapılmış araçlar da dağlarda bulunabilir.
Dağcılık, hiking, kaya tırmanışı, buz tırmanışı, tepeden aşağı kayma ve kar sörfü gibi eğlence aktiviteleri dağları eğlenceli hale getiren uğraşlardır. Tepeden aşağı kayma gibi akitivitelerde dağlar özellikle düzlükse eğlenceyi arttırıır. Bununla beraber bu tür uğraşlar her zaman için risk taşımaktadır.
Dağ çeşitleri
Dağlar birkaç yolla karakterize edilebilir. Dağların bazıları volkanlardır ve püskürme tarihi ve lav tipiyle karakterize edililebilirler. Diğer dağlar buzlanma süreciyle şekillenddirilmiş olabilir ve buzlanma özellikleriyle tarif edebilirler. Bununla beraber, fayları ve Dünya kabuğundaki katlanmalarıyla ya da tektonik katmanların kıtasal çarpışmalarıyla da (örneğin Himalayalar) örneklendirilebilirler.Karaların baştan başa şekil ve yerleşimi de dağları ve dağlık yapıları ayrıca tanımlar. Sonuçta bazı dağlar bileşenlerini oluşturan kayaların tipine göre karakterize edilebilirler. Dağları genel olarak şu iki gruba ayırabiliriz: Ya da dağlar şu şekilde de gruplandırılabilir:
Dünya'nın ve Türkiye'nin en yüksek dağları
Dünya'nın en yüksek 10 dağı | ||
| Adı | Yüksekliği (metre) | Dağ Sırası |
| Everest | 8848 | Himalaya |
| K2 Dağı | 8611 | Karakurum |
| Kantsindzunga (Kangchenjunga ) | 8586 | Himalaya |
| Daulagiri | 8168 | Himalaya |
| Nanga Parbat | 8126 | Himalaya |
| Ullug Mustay | 7723 | Kuenkum |
| Kungur Tag | 7719 | Pamir |
| Tiris Mir | 7699 | Hindikuş |
| Minya Konka | 7590 | Szetşuan |
| Mustag Ata | 7555 | Pamir |
Türkiye'nin en yüksek 10 dağı | ||
| Adı | Yüksekliği (metre) | Dağ Sırası |
| Büyük Ağrı Dağı | 5137 | Doğu Anadolu |
| Süphan | 4058 | Doğu Anadolu |
| Cilo Dağı | 4116 | Doğu Anadolu |
| Erciyes Dağı | 3917 | İç Anadolu |
| Demirkaşık Dağı | 3756 | Akdeniz |
| Lorut Dağı | 3558 | Akdeniz |
| Kaçkar Dağı | 3932 | Karadeniz |
| Üç Doruk Tepe | 3709 | Karadeniz |
| Uludağ | 2543 | Marmara |
| Akdağ | 2446 | Ege |
| Bozdağ | 2414 | Ege |
| Karacadağ | 1938 | Güney Doğu Anadolu |
Dünyanın en yüksek 30 dağı
| Sıra | Dağ | Yükseklik (Metre) | Bulunduğu sıra |
|---|---|---|---|
| 1. | Everest Dağı / Sagarmatha / Chomolungma | 8,848 | Mahalangur Himalaya |
| 2. | K2/Qogir/Godwin Austen | 8,611 | Baltoro Karakoram |
| 3. | Kangchenjunga | 8,586 | Kangchenjunga Himalaya |
| 4. | Lhotse | 8,516 | Mahalangur Himalaya |
| 5. | Makalu | 8,485 | Mahalangur Himalaya |
| 6. | Cho Oyu | 8,188 | Mahalangur Himalaya |
| 7. | Dhaulagiri I | 8,167 | Dhaulagiri Himalaya |
| 8. | Manaslu | 8,163 | Manaslu Himalaya |
| 9. | Nanga Parbat | 8,126 | Nanga Parbat Himalaya |
| 10. | Annapurna I | 8,091 | Annapurna Himalaya |
| 11. | Gasherbrum I | 8,080 | Baltoro Karakoram |
| 12. | Broad Peak | 8,051 | Baltoro Karakoram |
| 13. | Gasherbrum II | 8,034 | Baltoro Karakoram |
| 14. | Shishapangma | 8,027 | Langtang Himalaya |
| 15. | Gyachung Kang | 7,952 | Mahalangur Himalaya |
| 16. | Gasherbrum III | 7,946 | Baltoro Karakoram |
| 17. | Annapurna II | 7,937 | Annapurna Himalaya |
| 18. | Himalchuli | 7,893 | Manaslu Himalaya |
| 19. | Distaghil Sar | 7,884 | Hispar Karakoram |
| 20. | Ngadi Chuli | 7,871 | Manaslu Himalaya |
| 21. | Nuptse | 7,864 | Mahalangur Himalaya |
| 22. | Khunyang Chhish | 7,823 | Hispar Karakoram |
| 23. | Masherbrum | 7,821 | Masherbrum Karakoram |
| 24. | Nanda Devi | 7,816 | Kumaon Himalaya |
| 25. | Chomo Lonzo | 7,804 | Mahalangur Himalaya |
| 26. | Batura Sar | 7,795 | Batura Karakoram |
| 27. | Kanjut Sar | 7,790 | Hispar Karakoram |
| 28. | Rakaposhi | 7,788 | Rakaposhi-Haramosh Karakoram |
| 29. | Namcha Barwa | 7,782 | Assam Himalaya |
| 30. | Kamet | 7,756 | Garhwal Himalaya |
misafir - 9 yıl önce