Türkçe Bilgi: Akmescit

Akmescit Kırım Özerk Cumhuriyeti'nin başkentidir. Ukrayna dilinde Simferopol olarak geçen şehrin nüfusu 370.000’dir. Kırım'ın yönetim, bilim, kültür ve endüstri merkezidir. Akmescit Kırım'ın en merkezi yerinde kara, hava ve demiryollarının kavşak noktasında, Salgır ırmağı kıyısında, Çatırdağ'ın kuzey yamaçlarında yer alır. Kırım'daki tek uluslararası havaalanın Akmescit'te bulunması şehri Kırım'a gelişlerde ilk uğrak noktası durumuna getirmiştir. İlk uğrak noktası olması dışında, turistler için pek fazla ilgi çekici bir yer değildir.

Bağcılık, meyvecilik, ticaret ve sanayi merkezidir. Sahip olduğu belli başlı sanayii dalları arasında besin sanayii, tekstil, hazırgiyim, ayakkabıcılık, meyvecilik, tenekecilik, makine ve elektrikli gereç üretimi ile plastik madde üretimi gelir.

İdari Merkezler

Kentler

Akmescit (Simferopol)

Köy ve Kasabalar

Acı İbram (Klüçevoe), Acikeç (Haritonovka), Agaçeli (Lekarstvennoe), Aktaci-Kiyat (Beloglinka), Alma (Kastanovoe), Ana Eli (Zagorskoe), Angara (Perevalnoe), Baydari Yeni (Ravnopole), Bekeli (Jivopisnoe), Besterek (Donskoe), Beşuy (Drovyanka / Drovanka), Bitak (Prigorodnoe), Bogurça (Kamenka), Bor Çokrak (Zavodskoe), Bulganak (Kolçugino), Bulganak-Bodrak (Pojarskoe), Bura (Lazarevka), Burinçi (Podsobnoe), Cabaga Yukari (Petrovka), Cabanak-Takil (Kubanskoe), Caferberdi (Drujnoe), Caga Mamis (Suhoreçe), Canatay (Ivanovka), Cuma Kisekaratuk (Klinovka), Çelmeci (Teploe), Çesmeci (Teploe), Çumakari (Obriv), Çuyke (Çaykino), Dorte (Razdole), Dörtkul (Razdole), Dörtsakal (Razdol), Efendiköy (Komsomolskoe), Eskenderi (Kovilnoe), Eski Orda (Lozovoe), Gacikal (Çistenkoe), Kalmukari (Dmitrovo), Kara Kiyat (Bitumnoe), Karaç (Trudolübovo), Karaça Kangil (Krasnaa Zorka), Kentugan (Teplovka), Kerneuç (Donskoe), Kiçkine (Malenkoe), Kisek-Aratuk (Klinovka), Kontugan (Teplovka), Kostel (Kurgannoe), Koyaş (Vodnoe), Kulçuk Eski (Rodnikovo), Kumbeteli (Solneçnoe), Kurtsı (Ukraynalika / Ukrainka), Lezi (Skvotsovo), Lezi Yeni (Mejgornoe), Mamak (Stroganovka), Mamut Sultan (Dobroe), Menlerçik (Juravlevka), Mollaeli (Dubrovskoe), Mullaeli (Dubrovskoe), Mullaeli (Kamisinka), Sablı Asagi (Partizanskoe), Sablı Yukari (Partizanskoe), Sarabuz / Spat (Gvardeyskoe), Sarabuz Yeni / Novo Sarabuz (Ukromnoe), Saraylı Kiyat (Kahovskoe), Seyhköy (Davidovo), Suinaci (Denisovka), Şumhay (Zareçnoe), Tahtacami (Andrusovo), Takil Cabanak (Arkadevka / Kubanskoe), Tavdair (Lesnolese), Tavel (Krasnolese / Krasnolesye), Tavsanbazar (Privolnoe), Temiraga (Sovhoznoe), Terekeli (Trehprudnoe), Termençi (Spokoynoe), Tolbay (Opuski), Totayköy (Fersmanovo), Tuvatay (Skvortsovo), Uluçokrak (Kurgannoe), Veyrat (Novo Ivanovka), Yagmurtsi Yukari (Fontani), Yanköy Biyük (Mramomoe / Mramornoe), Yenisala (Çaykovskoe).

Akmescit (Simferopol) yönetim birimi 1.859 km2 olup, 104 köy, 3 kasaba ve 1 kentten müteşekkil 520.000 nüfuslu bir ilçedir. İlçe merkezi Akmescit'in nüfusu 370.000, yüzölçümü 109 km2'dir.

Tarih

Akmescit şehri 15. yüzyılın sonlarında 1. Mengli Giray han döneminde korunaklı bir kale şeklinde kurulmuştur. 1448 yılında Mengli Giray hanın “Kalgay” ünvanıyla yüksek bir makam ihdas ederek bugünkü Akmescit şehrinin güneyinde Salgır ırmağının sağ kıyısında saray, cami ve kışla yaptırıp burayı Kalgaylık merkezi yapması üzerine, ilk önce sarayın karşısında Salgır’ın sol kıyısında küçük bir dış mahalle, sonra da zamanla bu mahallenin arkasındaki taşlık alanda şehir kurulmaya başlanmış, 1508 yılında da Ali bey oğlu Abdurrahman bey tarafından büyük bir cami yaptırılmıştır. Şehir adını bu camiden almıştır.

1665-1666 yıllarında 4. Mehmet Giray hanın konuğu olarak bir yıl kadar Kırım’ın çeşitli bölgelerini gezen Evliya Çelebi’ye göre 17. yy’da Akmescit’te bir - iki katlı ve kiremit örtülü 2000 ev, 200 kadar dükkan, ikisi taş minareli beş cami, üç mahalle mescidi, han ve hamamlar bulunmakta ve şehir halkının tamamını Kırım Tatarları oluşturmaktaydı. Hanlık döneminde Akmescit’in 360 adet köyü ve 10 nahiyesi bulunmaktaydı.

Evliya Çelebi'nin Akmescit hakkında yazdığı tam metin şu şekildedir; "Bahçesaray doğusunda Akmescit bütün Kalgay sultanlarının tahtıdır. İkibin kiremit örtülü kagir evli mamur şehirdir, ikiyüz dükkanı, iki kapısı, bir tüccar hanı vardır. Ama Sefer Gazi Ağa Sarayı'nın bahçesi methedilmekle bitmez. Beş mihraptır. Kalgay Sultan Sarayı avlusunda Mengli Giray Camii, şehir dışında Abdurrahman Bey Camii meşhurlarıdır. Kapısında (Mengli Giray Han zamanında) 914 (1508) de yapıldığı yazılıdır. Üç mescit, iki medrese, üç tekke vardır. Üç adet sıbyan mektebi, dört çeşmesi, camekanı şadırvanlı, orta sofalı, iki halvetli küçük bir hamamı vardır. Şehrin güney tarafına bitişik kayalar altında bir şehircik daha vardır. Bütün Kalgay sultanların sarayları, kagir binalı, görünüşlü ve şahnişin ve revzenli müsenna hücreleri var ama Bahçesaray'daki Han Sarayı gibi muhteşem değildir. Ama geniş bir saray meydanında söylemeye değer Taş Minareli Camii vardır. Bu şehircikte 370 kiremit örtülü kagir, ev vardır. Ayrıca birkaç dükkanı, bir hanı, bir camii mescidi vardır". Evliya Çelebi'nin bu kadar önem verdiği Akmescit hakkında başka bilgi yoktur.

Evliya Çelebi’den 1783’e kadarki dönemde Akmescit ile ilgili elde yeterince bilgi bulunmamaktadır.

1783’te Kırım Rus işgaline uğradığında 815 kişinin yaşadığı küçük bir kasaba görünümündeki şehrin ismi Simferopol (Toparlayıcı şehir) olarak değiştirildi. Şehir Simferopol adıyla 13 Şubat 1784’te Ruslar tarafından kurulan ve Kırım’ın dışında Taman ve yarımada dışındaki geniş arazileri de içine alan Tavrida (Taurian) eyaletinin (oblastının) merkezi olmuştur. Simferopol’de Türklerin oturduğu kesim Akmescit olarak anılmaya devam etmiştir.

1850’li yıllarda Akmescit’i ziyaret eden Peter Simon Pallas hatıralarında, Akmescit’te diğer Kırım şehirlerinde olduğu gibi, birbirine paralel dar sokakların ve çatıları kiremitle örtülü alçak evlerin bulunduğunu, güzel bahçeler içerisinde garnizona çevrilen bir caminin ve 1797’de Rumlar tarafından inşa edilen bir kilise ile bir de Ermeni kilisesinin yer aldığını yazmaktaydı. Bu dönemde Akmescit şehri 13.000 civarında bir nüfusa sahipti ve bu nüfusun önemli bir kısmını Kırım Tatarları oluşturmaktaydı.

19. yy’da önemli bir ticaret merkezi haline gelen şehir, 1921 yılından 1945’e kadar Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin başkenti olmuştur.

Akmescit 1991’de Ukrayna’nın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra kurulan Kırım Özerk Cumhuriyeti’nin de başkentidir.

Neapolis (İskitlilerin Yenişehir’i - Scythan Neapolis), MÖ 3

Amasyalı Strabon’a göre Neapolis (Napoli) şehri Akmescit’in güneydoğusundaki Petrovskiy vadisinde, İskit kralı Skyluros tarafından kurulmuş ve daha sonra gelen Miletliler tarafından Neapolis (Yenişehir) olarak adlandırılmıştır. Akmescit’in 2 kilometre güneydoğusunda, Kermencik mevkiinde, bir tepeye kurulu kale-şehir Neapolis İÖ 3. yüzyıldan İS 4. yüzyıla değin İskitlerin hakimiyetinde kalmıştır. Sarmat, Alan ve son olarak Got akınlarıyla şehir İS 4. yy'da yıkılmıştır.

Kalıntıların olduğu bölgeye 4 numaralı otobüs ile gidilebilmektedir.Şu anda arkeolojik kazılar yapılmaktadır. 70'den fazla İskitli aristokratın gömülü olduğu mezar alanı arkeologlar tarafından incelenmektedir. Kral Skyluros'a ve İskitli bir kraliçeye ait olduğu sanılan isketletler buluntular arasındadır.

Neapolis kenti, İskitler’in merkezi olmakla birlikte, yörede ele geçen buluntular Yunan etkisinin güçlü olduğunu gösterir (hatta burada sürekli bir Yunan yerleşmesi olduğu düşünülmektedir). Çevrede taş döşeli avlulara açılan odalardan meydana gelen Yunan evleri, kimi yerlerde kalınlığı 11-12 m’ye, yüksekliği 2,7 m’ye ulaşan surlar vardır. Kentteki dikdörtgen planlı (8,65 x 8,10 m) anıtmezarın duvarları 3 m’ye kadar durmaktadır. U yapının içinde İÖ 2. – İS 2 yy’larda yönetimde bulunan hanedana ait 72 mezar vardır. Ayakları düşsel yaratıklar biçiminde oyulmuş bir sandukanın izleri askıçelenkler, Akanthos yaprakları ve çiçeklerle süslüdür. Burada ayrıca İskit silahları ve takıları ele geçmiştir. Kentin nekropolisinde yapılan kazılarda da küçük, kare planı odalar biçiminde mezarlar ortaya çıkarıldı. Bu mezarların duvarları İskitler’in günlük yaşamından sahnelerle (ava gidiş, ok atan İskitli, evler, kulübeler) süslüdür. Ayrıca Yunanca yazıtlar (birinde kral Skyluros’un adı vardır) bulundu. Buluntular Akmescit ve Moskova Puşkin müzelerinde sergilenmektedir.

Günümüzde Akmescit

Akmescit 370.000 civarındaki nüfusuyla Kırım’ın ikinci büyük şehri konumundadır. Çarlık ve Sovyet döneminde yapılan planlamanın etkisiyle düzenli bir görünüme kavuşan şehirde Rus-Sovyet mimarisinin etkisi açıkça görülmektedir.

Akmescit’in ortasından, Kırım’ın en uzun akarsuyu Salgır nehri geçmektedir. Nehrin her iki yanı park ve bahçelerle, gezinti yollarıyla çevrelenmiştir. Akmescit Eski ve Yeni Şehir diye ikiye ayrılmaktadır.

Şehrin herhangi bir bölümüne 40-45 dakikada rahatlıkla yürünebileceği gibi ulaşım sorunu da bulunmamaktadır. Akmescit büyük ve oldukça düzenli sayılabilecek toplu taşıma sistemine, Yalta’ya kadar uzanan dünyanın en uzun ve en yüksek troleybüs hattına, büyük bir demiryolu istasyonuna ve Kırım’ın tek uluslararası havaalanına sahiptir.

Akmescit idari mekez olmasının yanında çeşitli sanayi tesislerine de sahiptir. Özellikle gıda maddeleri imalatı, zirai yatırımlar, inşaat sektörü ve kimya sanayii önemlidir.

Akmescit eğitim kurumları açısından da Kırım’ın en önemli merkezi konumundadır. Tavriya Üniversitesi ve Kırım Tatar Pedagoji Üniversitesi gibi iki önemli üniversite bu şehirde bulunmaktadır. Akmescit’te 1850'ye kadar 16 adet eğitim enstitüsü kurulmuştur. Bunlardan biri de erkekler için olan “Provincial Crown Gymnasium” adlı lisedir.

Şehrin merkezi Karl Marks, Puşkin ve Horkoho sokaklarını çevreleyen trafiğe kapalı bölgedir. Kahve, restoran ve turistik mağazalar bu sokaklarda bulunur. Turizm danışma ofisi de Ukrayna Oteli'nin içindedir.

Şehir aynı zamanda Yunan Ortodoks Kilisesi'nin piskoposluğu ile 7. Rus ordusunun ana karagahı konumundadır.

Akmescit ve civarındaki tarihi ve mimari eserler ile doğal güzellikler

Kebir Camii

Vaktiyle camiler diyarı olan Kırım’da günümüze ancak bir elin parmakları kadar cami ulaşabilmiştir. Bu camilerden biri de Akmescit’in şehir merkezinde ibadete açık tek cami olan Kebir Camii’dir. 1804 yılında yaptırılan Kebir Camii özellikle Komünizm döneminde ağır tahribata uğramıştır. 1920’li yıllardaki Akmescit’i anlatan 5. Kraçkovskaya’ya göre Kebir Camii bakımsız ve harap bir haldeydi. Öyle ki caminin döşemeleri çürümüş ve ayaklar altında dağılmaktaydı. Cami bir dönem hamam olarak kullanılmış. 70’li yıllarda da pornografik yayınların basıldığı matbaa haline getirilmiştir. Kebir Camii Kırım Tatarlarının yeniden vatanlarına dönüşü ile birlikte camiye çevrilmiş, gönderilen yardımlarla da restore edilerek yeniden ibadete açılmıştır. Ancak bu restorasyonun baştan savma yapılması yüzünden cami 2002’de ikinci kez restore edilmiştir. Şimdilerde Akmescit şehir merkezindeki tek cami olmasından dolayı özellikle Cuma günleri ihtiyacı karşılayamamaktadır.

Karay Kenesası

Kebir Camii’nin hemen yakınında Karaimskaya Sokağı olarak bilinen sokakta Karay Türklerine ait bir ibadethane (Kenesa) bulunmaktadır. Yakın zamana kadar radyo istasyonu olarak kullanılan bina şimdilerde yeniden asıl sahiplerine iade edilmiştir.

Kırım Tatar Milli Meclisi

Günümüzde Kırım Tatarlarının en önemli siyasi temsil organı olan Kırım Tatar Milli Meclisi faaliyetlerine Akmescit’te Salgır nehri kenarında Şimidta Sokak - 2 numarada devam etmektedir. Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu başkanlığındaki Meclis, Kırım Tatarları ile ilgili bütün konularda Kırım Tatar Türklerini temsil etmektedir. Kırım Tatarları için büyük bir değer olan İsmail Bey Gaspıralı’nın Kırım genelindeki tek heykeli Akmescit’te Salgır nehri kenarındaki parkta bulunmaktadır. 2001 yılında yapılan anıt Kırım Tatarları için önemli bir ziyaret noktası konumundadır. Evlenecek çiftler düğünden önce bu anıtın önünde dualar etmekte ve düğün bu seramoninin ardından başlamaktadır. Bu bile heykelin Kırım Tatarları açısından ne kadar değerli olduğunun güzel bir göstergesidir. Günün herhangi bir saatinde burada dua eden Kırım Tatarlarına

Kırım Tatarlarına Ait Diğer Kurumlar

Kırım Tatar Pedagoji Üniversitesi, Gaspıralı Kırım Tatar Milli Kütüphanesi, Kırım Tatar Akademik Drama Tiyatrosu, Kırım Tatar Dans ve Müzik Topluluğu, Kırım Tatar Yazarlar Birliği, Kırım Tatar Ressamlar Birliği, Kırım Tatar Hanımlar Birliği, Qardaşlık Gençlik Teşkilatı vs ..

Müzeler

Akmescit’te ziyaret edilebilecek pek çok müze bulunmaktadır. Özellikle kurulma aşamasında olan Kırım Tatar Milli Müzesi’nin dışında; Tarih Müzesi, Ülke Müzesi (Kırım Cumhuriyeti bölge müzesi) ve Simferopol Sanat Müzesi Akmescit’teki en önemli müzelerdir. Kırım müzesi Puşkin ve Hoholya sokaklarının kesiştiği yerdedir. Müzede Kırım'ın tarihi haritaları, mezar taşları, silah gibi yerel eşyalar sergilenir.

Akmescit ve civarındaki diğer yerler

V. M. Dolgorukov şerefine dikilen dikilitaş, Mustyr kültüründen insanların yaşadığı Çukurca (Chokurcha) mağarası, kızıl mağara ile mermer mağara.

Dünyanın En Uzun ve En Yüksekten Geçen Troleybüs Hattı

Akmescit ile Yalta arasında 86 km uzunluğunda hattır. Dağları aşıp kıyı kentlerine tren hattı ile ulaşmak yerine alternatif olarak 1950'lerde inşa edilmiştir. Hava kirliliği yaratmayan ucuz ulaşım ağıdır (yaklaşık 1,5 US$). Yaklaşık 2 saat sürer. Oldukça uzun ama bir o kadar zevkli bir yolculuktur. Yayla dağlarındaki Angarskiy geçidi hattın en yüksek noktasıdır. Rakım burada 752 metredir. Bu noktadan sonra hat Aluşta'da kıyıya varır. Aluşta - Yalta arası 41 km'dir. Muhteşem Karadeniz manzarası eşliğinde son durak Yalta'ya varılır.

Kaynaklar

- Albayrak, M. Akif, Yeşil Ada Kırım, Türk Dünyası Kültür ve Sanat Derneği Yayınları, Ankara, 2004

- Vatan KIRIM

Akmescit

İlgili konular

Simferopol

Akmescit, Pazar

Akmescit, Devrekani

Akmescit, Maçka

Akmescit, Koçarlı

Gürgentepe

Kırım Özerk Cumhuriyeti

Çatırdağ