bilardo
Çuha kaplı bir masa üzerinde, fil dişi toplarla ve isteka ile oynanan bir oyun:"Kalın, sarı bira bardaklı, bilardosunun çuhası yırtık kahvehaneye akşamları uğradım."- S. F. Abasıyanık.
Bilardo ilk defa 15. yüzyıl ortalarında Fransa'da oynanmaya başlandı. Sonraki yüzyıllarda çeşitli Avrupa ülkelerinde ve ABD'de yaygınlaştı. Bilardo çeşitleri temeldeki benzerliğe rağmen değişik oyun kaidelerine göre oynanır. Üç bantlı bilardo, Fransız bilardosu, çizgili bilardo, delikli bilardo, rotasyon, snooker, çanak, golf bilardosu, beyzbol bilardosu, bogatel, şans ègal gibi çeşitleri vardır.
Tarihçe
Bilardo ile ilgili en eski tarih ve iddia,ünlü filazof Anacharsis'in M.Ö.400'de Yunanistan'da bilardoya benzer bir oyun gördüğünü söylemesidir.Ünlü yazar Shakespare'in,bir eserindeki Cleopatranın cariyesi Charmian'a "Hadi gel bilardo oynayalım" diye hitap etmesi, bu dönemde bilardonun bilinmekte olduğu anlamını çıkarmamızı sağlar.
Bilardonun başlangıç tarihi ile ilgili çok kesin bulgular bulunmamaktadır. Bu konuda en eski tarih ile ilgili çok kesin bulguluar bulunmamaktadır. Bu konuda en eski tarih vi eddia, filozof Anacharsis M.Ö.400’de Yunanistan’da bilardoya benzer bir oyun gördüğünü söylemesidir.
M.S. II. yy’da İrlanda Kralı “Catkıre MORE”un öldükten sonra prinçten yapılmış 55 top ile aynı malzemeden masa ve ıstakalar bırakmış olduğu yazılı kayıtlarda bulunmaktadır. Ünlü İngiliz yazar Shakespeare’in bir eserindeki Cleopatra’nın cariyesi Charmian’a “Hadi gel bilardo oynayalım” diye hitap etmesi, bu dönemde bilardonun bilinmekte olduğu anlamını çıkarmamızı sağlar.
Bazı yazarlar, Fransızca “billie” (top) kelimesinin türevi olarak kabul ederek, bilardonun menşeini bu ülke olarak kabul ederler. Birçok yazar da İngilitere kökenli olduğunu ve yerde toplar ve sopalarla oynanan Pall Maill adlı oyundan türediğini söyler. Fransa kralı 16. Louis zamanında saraylarda büyük ilgi görmeye başlayan bilardo sporu, oldukça ilginç bir gelişim süreci yaşamıştır.
19.yy’ın sonlarına doğru delikli ilk örgütlenmeler, ilk kulüpler İngilitere ve Amerika kökenlidir. Ancak 3 toplu ya da deliksiz bilardo ilk kulüp 1891’de Stutgart’da kuruldu. 1911 yılında bir çok kulüp yanyana gelerek Alman Amatör Bilardo Birliği’ni oluşturdu. Günümüzde DBU (Alman Bilardo Federasyonu) adını alan bu kuruluş, CEB (Avrupa Bilardo Konfederasyonu)’nun da temelini oluşturmuştur
Istaka: 18.yy sonlarına kadar bilardo golf sopalarına benzer bir tarafı geniş "çoban sopaları" ile oynanıyordu.Daha sonra insanoğlu ince uçlu ıstakalarla spot vuruşu yapmayı öğrendi.1777 tarihi bu nedenle ıstakanın bulunuş tarihi olarak bilinir.
Tebeşir: Istakanın topa vurarken çıtlaması olayının önüne geçilememişti. 1818 yılında bir bilardo ustası olan İngiliz John Carr,hap kutularının içini bildiğimiz yumuşak tebeşirle doldurup satmaya başladı.
Kösele-Uç: Bir Fransız olan Monsieur Mingaud siyasi bir suçtan dolayı hapse girdiğinde bilardo oynamasına izin veriliyordu. Istakanın ucundaki bir arızayı gidermeye çalışırken ayakkabısının köselesini kullanmış ve bu uğraş ilk kösele ucun icadına yol açmıştır.Topa faso ve kleps(çektirme)hareketinin verilebilmesini sağlayan bu icadın tarihi ise 1825 olarak kabul edilmektedir.
Bilardo açik alanda oynanan bir oyun olarak 14. yy'da ortaya çıktı. Çeşitli kaynaklara göre ilk bilardo masası 1470'te görüldü. Oyunun yaygınlaşması ise Louis 14'un saltanat döneminde gerçekleşti. Oyun halk arasında da sıkça oynanmaya başladı ve bilardo üzerine ilk kitaplar 17.yy'da İngiltere ve Fransa'da yazıldı.
Oyunda kullanılan sopaların ucu kıvrıktı ve "bilardo" diye adlandırılıyordu. Eskiden ıstakalar ince değildi ve kalın uç yüzeyleri topları ıskalamamayı sağlıyordu. Oyunda ıstaka dışında "mace" adı verilen ve hokey sopasına benzeyen yardımcı aracılar da kullanılıyordu, fakat banta yakın toplarda vuruşu zorlaştırdığından bunların kullanımından vazgeçildi. Istakalarda en büyük gelişme, 1818'de koşeli uç ve tebeşir kullanımının başlamasıyla gerçekleşti. Iki parçalı ıstakalar ise ilk kez 1829'da üretildi. 1834'te arduvaz, 1845'te kauçuk bantlar bilardo masasına uygulandı ve daha sonra merkezi ağırlık merkezi ile coğu zaman farklı olan fildişi topların yerine sentetik toplar kullanılmaya başlandı.
Bilardoda kullanılan araçlardaki tüm bu teknik gelişmeler, bu zamana kadar delikli masalarda oynanan oyun türünün dışında, oynanması daha güç olan karambol ve üç bant gibi disiplinlerin ortaya çıkmasında büyük rol oynadı. 2. Dünya Savaşı'ndan önce Avrupa, Asya ve Latin Amerika'da hala popüler olan karambol bilardo, ABD'de yerini üç bant bilardoya bıraktı. 1910 yılından 1950'lere kadar üç bant bilardoda üç Amerikalı söz sahibiydi. Bunlar Jake Schaefer, Welker Cochran ve Willie Hoppe'tu. Amerikalıların uc banttaki bu üstünlüğüne 1962'den beri uluslararası turnuvalarda büyük başarılar kazanan, kendi atış sistemlerini geliştiren ve tüm zamanların en iyi oyuncusu olarak gösterilen Belçikalı Raymond Ceulemans son verdi.
GENEL KURALLAR:
1. Müsabakalar artistik hariç tüm branşlarda, bant atışıyla başlar. Topu kısa banta yakın bırakan oyuncu, oyuna başlama veya rakibini başlatma hakkına sahip olur. Bant atışını kazanan oyuncu, top seçme hakkına da sahip olacaktır.2. Tüm branşlarda aşağıda belirtilen kurallar faul olarak kabul edilip, oynama hakkı rakip oyuncuya geçecektir. Faullü vuruş sonrasında sayı olsa bile geçersiz sayılacaktır.
a) Toplardan herhangi biri hareket halindeyken yapılan vuruş geçersizdir.
b) Oyuncunun toplardan herhangi birine elinin, kolunun veya kıyafetinin (kazak, gömlek, kravat, v.s.) temas etmesi, ya da tebeşir düşürerek toplara temas ettirmesi fauldur. Oynama hakki rakibe geçecektir.
c) Toplardan herhangi biri masa dışına çıkar veya kupesteye temas ederek masa içine düşerse fauldur. Oynama hakkı rakibe geçer. Sayı alınmışsa geçersizdir.Çıkan top ıstaka topu dışında bir topsa orta noktaya yerleştirilir. Eğer ıstaka topu masa dışına çıkmışsa açılış bölgesinin ortasına yerleştirilir. Ender görülebilecek bir durum olan üç topun birden çıkması halindeyse acılış yapılmaz, kırmızı top açılıştaki yerine, rakip oyuncunun topu orta noktaya, istaka topu ise açılış bölgesinin ortasina yerleştirilir.
d) Yanlış topla oynandığında sayı geçersizdir. Oynama hakkı rakip oyuncuya geçer.
e) Atış yapılacak topun diğer toplardan birine yapışması halinde, yapışan top görülerek oynanamaz. Böyle bir durumda yapışan topun fazla hareket etmemesi koşuluyla pike veya brikol atılabilir.
3. Bant atışı ile birlikte toplara hakemden başkası dokunamaz.
4. Oyun süresince normal mola süresi 3 dakikadir. Bu mola hakkı maçın ortalarında hakem tarafından oyunculara iletilir. Taraflardan sadece birinin isteği ile bu yasal mola hakkının kullanılması zorunludur. Bunun haricinde bir sebeple mola isteği, hakemin insiyatifine bağlıdır. Hakem oyunu fazla geciktirmeden bitirmek zorundadir.
5. Rakip oyuncu vuruş yapmak üzere iken, konsantrasyonunu bozabilecek gürültüler (tebesir sürmek, istaka ucu zımparalamak v.s.) yapılmamalıdır.
6. Rakibin oyunu oturarak izlenmelidir.
7. Müsabakalarda her oyuncu kendi tebeşiri ile oynamalı ve sıra kendisinde değilken tebeşirini masada bırakmamalıdır.
8. Müsabaka boyunca mecbur kalınmadıkça rakiplerin birbirleri ile konuşmaması gerekir. Sorunlar ya da istekler sadece hakem aracılığı ile çözülmelidir.
9. Tertip komitesince belirlenecek kıyafet zorunluluğuna uymak gerekmektedir.
