Örgütün, kurulduğu yıllarda 51 olan üye sayısı şu an itibariyle üyeliği kaldırılan Vatikan ve değiştirilenÇin Halk Cumhuriyeti son katılan üye Karadağ dahil 192'ye ulaşmıştır. Türkiye kurucu üyeler arasında yer almaktadır. Örgütün yönetimi New York'ta bulunan genel merkezinden yürütülür ve üye ülkelerle her yıl düzenli olarak yapılan toplantılar yine bu genel merkezde gerçekleştirilir.
Birleşmiş Milletler'in kuruluşu ve süreç
Dünya ülkeleri arasında barış ve işbirliği sağlamak amacıyla daha önce de çeşitli girişimler yapılmıştı. İki savaş arası dönemde bu amaca yönelik “Milletler Cemiyeti” adlı bir örgüt kurulmuştu. İkinci Dünya Savaşı sonrasında özgürlük ve demokrasi cephesini oluşturan büyük ülkeler arasında barışın sürekliliğini, uluslararası siyasal, ekonomik ve kültürel işbirliğini sağlamak amacıyla bir örgüt kurulması girişimleri başlatılmıştır.Gerçekte "Birleşmiş Milletler" terimi, ABD Başkanı F.D. Roosevelt tarafından ortaya atılmış ve 1 Ocak 1942’de 26 ülkenin Mihver Devletleri'ne karşı birleşme ve savaşı sürdürme kararlarını içeren Birleşmiş Milletler Bildirisi’nde (Declaration by United Nations) ilk kez resmen kullanılmıştır. 1944 yılının Ağustos- Ekim ayları içinde Çin, Sovyetler Birliği, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri delegeleri ABD’nin Dumbarton Oaks kentinde biraraya gelerek Birleşmiş Milletler Ana Sözleşmesi’nin temel ilkelerini belirlediler.
1945 yılının Şubat ayında ABD, İngiltere ve Sovyetler Birliği’nin katılmasıyla toplanan Yalta Konferansı’ndan sonra, aynı yılın Nisan - Haziran ayları arasında ABD'nin San Francisco’da 50 ülkenin katılımıyla Dumbarton Oaks’da saptanan ilkeler tartışıldı ve Birleşmiş Milletler Ana Sözleşmesi 26 Haziran 1945’de imzalandı. Ana Sözleşmenin katılan ülkelerin parlamentolarınca benimsenmesinden sonra Birleşmiş Milletler 24 Ekim 1945’de resmen kurulmuş oldu.
Her yıl 24 Ekim günü, üye ülkelerde Birleşmiş Milletler Günü olarak kutlanmaktadır.
Birleşmiş Milletler Ana Sözleşmesi, örgütün amaçlarını şöyle belirler:
- • Uluslararası barış ve güvenliği, anlaşmazlıkların barışçı çözümü ve ortak etkin önlemler yoluyla korumak,
- • Ülkeler arasında eşit haklara, halkların kendi geleceklerini belirleme ilkelerine, saygıya dayalı dostça ilişkileri geliştirmek,
- • Uluslararası ekonomik, toplumsal, kültürel ve insancı l sorunların çözümünde, ırk, cins, dil ve din ayrımı gözetmeksizin, insan haklarının geliştirilmesinde işbirliği sağlamak,
- • Ülkelerin bu amaçlarla gösterecekleri çabalar arasında uyum sağlayan bir merkez olmak.
Birleşmiş Milletler’in temel ilkeleri ise şöyle belirlenmiştir:
- • Tüm üyeler egemen ve eşittir.
- • Tüm üyeler uluslararası anlaşmazlıklara barış, güvenlik ve adaleti zedelemeden, barışçı yöntemlerle çözüm aramakla yükümlüdürler.
- • Hiçbir üye ülke, bir başka ülkenin toprağına ve siyasal bağımsızlığına karşı güç kullanmayacak ve güç kullanma tehdidinde bulunmayacaktır.
- • Tüm üyeler BM’in Ana Sözleşme uyarınca girişeceği uygulamaları desteklemekle yükümlüdürler.
- • BM, uluslararası barışı koruma dışında, hiçbir ülkenin iç işlerine müdahale etmeyecektir.
Birleşmiş Milletler'in idari yapısı
Örgüt yapısal olarak idari bölümlere ayrılmıştı. Birleşmiş Milletler’in örgüt yapısı altı ana organ ile birçok yan kuruluştan oluşur. Ana organlar şunlardır: Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Yönetim Konseyi, Genel Sekreterlik ve Uluslararası Adalet Divanı. Örgütün en göz önündeki merciisi Genel Sekreterdir.Genel Kurul
İlk birleşimi 10 Ocak 1946’da yapan Genel Kurul, örgütün temel tartışma organıdır. Her üye ülke burada temsil edilir ve bir oya sahiptir. Genel kurul, düzenli olarak her yılın Eylül-Aralık aylarında olağan toplantısını yapar.Ayrıca gerek duyulduğunda özel amaçlı olağanüstü toplantılar da yapılabilmektedir. Genel Kurul olağan konularda salt çoğunlukla, önemli görülen konularda ise üçte iki çoğunlukla karar alır. Alınan kararlar tavsiye niteliğinde olup, üyeler açısından bağlayıcı değildir. 51 üye ülkenin katılımıyla başlayan Genel Kurul'un üye sayı sı, son yıllarda SSCB'nin ve Yugoslavya'nın dağılmasıyla artarak 179'a yükselmiştir. Merkezi New York’ta olan Genel Kurul’un kullandığı resmi diller Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça’dır.
Güvenlik Konseyi
İlk toplantısını 17 Ocak 1946’da yapan Güvenlik Konseyi, uluslararası barış ve güvenlik konularında temel sorumluluğu yüklenmiş bir organdır.Konsey barışa yönelik bir tehlike belirlendiğinde süratle toplanabilir. Böyle bir tehlike halinde Konsey kendi üyeleri, Genel Kurul üyeleri, BM Genel Sekreteri ve hatta örgüt üyesi olmayan ülkeler tarafından uyarılabilir. Konsey barışçı çözüm için önerilerde bulunmak ve gerektiğinde barış koşullarını belirlemek yetkisine sahiptir.
Birleşmiş Milletler’in tüm üyeleri Güvenlik Konseyi kararlarına uymakla yükümlüdürler. Güvenlik Konseyi’nin 15 üyesi vardır. Bunlardan beşi (ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya) daimi üyedir. Diğer 10 üye ülke Genel Kurul tarafından iki yıllık dönem için seçilir. Kararlarda dokuz olumlu oy zorunludur. Usule ilişkin konulardaki oylamalar dışında, daimi bir üyenin olumsuz oy vererek “veto hakkını” kullanması, karar alınmasını engeller.
* Birleşmiş Milletler'in amaç ve ilkelerine uygun biçimde barış ve güvenliği korumak.
* Uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek her türlü çekişmeli durumu soruşturmak.
* Uluslararasında çekişmeli konularda anlaşma koşullarını önermek.
* Silahlanmayı denetleyecek planlar hazırlamak.
* Barışa karşı bir tehlike veya saldırı olup olmadığını araştırarak, izlenecek yolu önermek.
* Saldırganlara karşı askeri birlikler kurularak önlemler almak.
Güvenlik Konseyinin Karar Alma Süreci:
Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup, daimi üyelerden birisini aksi yönde oy kullanmaması gereklidir. BM içtihatlarına göre Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir. Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu vermektedir.
Ekonomik ve Sosyal Konsey
Bu organ, ekonomik, sosyal, kültürel ve insancıl sorunlarda uluslararası işbirliğini geliştirmek görevini üstlenmiştir. BM ile ihtisas kuruluşları arasında eşgüdümü sağlar. Birleşmiş Milletler’in bölgesel komisyonları da bu konseye bağlıdır.Ekonomik ve Sosyal Konsey’in her yıl üç yıllık süre için Genel Kurul tarafından seçilen 54 üyesi vardır. Konsey normal olarak her yıl New York ve Cenevre’de iki kez toplanır.
Vesayet Konseyi
Vesayet altındaki (çoğu Afrika’da bulunan) toprakları yöneten hükümetlerin, bu toprakların kendi kendilerini yönetmeye ve bağımsızlığa hazırlanmaları için gerekli adımları atmalarını sağlamak üzere kurulmuştur. Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesinden oluşan Vesayet Konseyi’nin görev alanına başlangıçta 11 vesayet bölgesi girerken, bunların bağımsızlıklarına kavuşması sonucu günümüzde sadece ABD yönetimindeki Pasifik adaları bölgesi kalmıştır. Vesayet sisteminde olmayan diğer sömürgelerle Genel Kurul’un oluşturduğu özel bir komite ilgilenmektedir.Uluslararası Adalet Divanı
1945’de kurulan bu organ, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafından 9 yıl için seçilen 15 yargıçtan oluşur. Divan, çalışmalarını Hollanda’nın Lahey (La Haye) kentinde sürdürür. Amacı, Ana Sözleşme’de öngörüldüğü gibi, anlaşmazlıkların adalet ve uluslararası hukuk ilkelerine uygun olarak bar şçı yollardan çözümlenmesidir.Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliği
Genel Sekreterlik, BM’in diğer organları için çalışan, onların getirdiği program ve politikaları yönetip, uygulayan organdır. Genel Sekreter, BM’in üst yönetim görevlisidir. Güvenlik Konseyi’nin önerisi üzerine Genel Kurul tarafından seçilir ve Örgüt’ün Adalet Divanı dışında kalan ana organlarının toplantılarına katılır. Birleşmiş Milletler’in bu altı ana organının yanı sıra çok sayıda ihtisas kuruluşları, bölgesel komisyonları ve uluslararası nitelikte örgütü bulunmaktadır.24 Ekim 1945 yılında 51 üye ülke ile kurulmuş olan Birleşmiş Milletler'in bugün en kalabalığı Çin (1.3 milyar nüfus) en küçüğü ise Palau (17.000 nüfus) olmak üzere 185 üyesi bulunmaktadır. Örgütün genel merkezi New York'tadır.
Uluslararası Adalet Divanı
Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nce seçilirler. Görev süreleri dokuz yıldır. Divanda bir devletten iki yargıç bulunamaz. Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda'nın bir kenti olan Lahey'dedir.BM Ekonomik ve Sosyal Konsey
Ekonomik ve Sosyal Konsey, genel kurulca seçilen 54 üyeden oluşur. Üyelikleri sona erenler yeniden seçilebilirler. Başlıca görevleri şunlardır:- Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütmek.
- Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel konularda raporlar hazırlamak.
54 üyeden oluşan bu konsey, BM’in ekonomik ve sosyal sorunlarla mücadele edebilmesi amacıyla kurulan bir organdır. Ekonomik ve sosyal konsey herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklere etkin bir şekilde saygı göstermesini sağlamak üzere tavsiyelerde bulunabilir. Yetkisine giren konulara ilişkin olarak, genel kurula sunulmak üzere antlaşma tasarıları hazırlayabilir. Ekonomik ve sosyal konsey görevini daha etkin yapabilmek amacıyla kendi gözetimi altında çalışacak komisyon ve komiteler kurmuştur. Bunlar;
İnsan Hakları Komisyonu
1946 yılında kurulan insan hakları komisyonu, ECOSOC bünyesinde insan hakları normlarının hukuki bir şekle dönüştürülmesiyle ilgili olarak faaliyet gösterir. 43 değişik üye coğrafi bölgelerden eşit temsil esasına göre seçilir. 1967’ye kadar insan hakları ihlalleriyle ilgili olarak şikayetlere mani olmak için yaptırım gücü veya harekete geçme yetkisi yoktu. 1967’de 1235 sayılı ECOSOC kararıyla komisyon ve onun alt organı olan azınlıkların korunması ve ayrımcılığın önlenmesi alt komisyonu inceleme ve araştırma yetkileriyle donatıldılar. Bu tarihte insan hakları ihlallerine yönelik inceleme ve araştırma yapma yetkisi verilmiştir. 1970’de 1503 sayılı ECOSOC kararı ile komisyona insan hakları ihlallerini soruşturma ve tavsiyelerde bulunma yetkisi verilmiştir.İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (UNHCHR)
BM şartının 1, 13 ve 55. maddelerinden görevini alan yüksek komiserlik, BM’in insan hakları programlarının koordinasyonunu sağlamak ve insan haklarına evrensel saygıyı güçlendimek amacıyla kurulmuştur. Merkezi Cenevre’dedir. New York’ta bir bürosu vardır.Birleşmiş Milletler'in resmi dilleri
Arapça, Türkçe, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça örgütün resmi dilleridir.Genel Sekreterlik
Genel Sekreterlik, Birleşmiş Milletler'in öbür organlarının çalışmaları için gerekli ortam ve koşulları sağlar. Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar. Genel Sekreterliği 2006 yılından itibaren Kore Cumhuriyetinden Ban Ki-Moon yapmaktadır.milletler arası adalet divanı hariç diğer organlar tarafından verilen görevleri yapar.Birleşmiş Milletler Genel Sekreterleri
1945 yılından bu yana BM Genel Sekreterliği yapmış isimler:- Norveç || Trygve Halvdan Lie || (1946 - 1952)
- İsveç || Dag Hammarskjöld || (1953 - 1961)
- Myanmar || U Thant || (1961 - 1971)
- Avusturya || Kurt Waldheim || (1972 - 1981)
- Peru || Javier Pérez de Cuéllar || (1982 - 1991)
- Mısır || Boutros Boutros-Ghali || (1992 - 1996)
- Gana || Kofi Annan || (1997 - 2006)
- Kore Cumhuriyeti || Ban Ki-moon || (2006 - ....)
Birleşmiş Milletler'in Amacı
Madde 1 1. Uluslararası barış ve güvenliği korumak ve bu amaçla: barışın uğrayacağı tehditleri önlemek ve bunları boşa çıkarmak, saldırı ya da barışın başka yollarla bozulması eylemlerini bastırmak üzere etkin ortak önlemler almak ve barışın bozulmasına yol açabilecek nitelikteki uluslararası uyuşmazlık veya durumların düzeltilmesini ya da çözümlenmesini barışçı yollarla, adalet ve uluslararası hukuk ilkelerine uygun olarak gerçekleştirmek;2. Uluslar arasında, halkların hak eşitliği ve kendi geleceklerini kendilerinin belirlemesi ilkesine saygı üzerine kurulmuş dostça ilişkiler geliştirmek ve dünya barışını güçlendirmek için diğer uygun önlemleri almak;
3. Ekonomik, sosyal, kültürel ve insancıl nitelikteki uluslararası sorunları çözmede ve ırk, cinsiyet, dil ya da din ayrımı gözetmeksizin herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklerine saygının geliştirilip güçlendirilmesinde uluslararası işbirliğini sağlamak ve
4. Bu ereklere ulaşılması yolunda ulusların giriştikleri eylemlerin uyumlaştığı bir odak olmak.
Birleşmiş Milletler'in İlkeleri
Madde 2 Birleşmiş Milletler örgütü ve üyeleri, 1. maddede belirtilen amaçlara ulaşmak üzere aşağıdaki ilkelere uygun biçimde hareket edeceklerdir :1. Örgüt, tüm üyelerinin egemen eşitliği ilkesi üzerine kurulmuştur.
2. Tüm üyeler, üyelik sıfatından doğan hak ve çıkarlardan tümünün yararlanmasını sağlamak için işbu Antlaşma’ya uygun olarak üstlendikleri yükümlülükleri iyi niyetle yerine getirirler.
3. Tüm üyeler, uluslararası nitelikteki uyuşmazlıklarını, uluslararası barış ve güvenliği ve adaleti tehlikeye düşürmeyecek biçimde, barışçı yollarla çözerler.
4. Tüm üyeler, uluslararası ilişkilerinde gerek herhangi bir başka devletin toprak bütünlüğüne ya da siyasal bağımsızlığa karşı, gerek Birleşmiş Milletler’in Amaçları ile bağdaşmayacak herhangi bir biçimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanılmasına başvurmaktan kaçınırlar.
5. Tüm üyeler, örgütün işbu Antlaşma gereği giriştiği tüm eylemlerde örgüte her türlü yardımı yaparlar ve Birleşmiş Milletler tarafından aleyhinde önleme ya da zorlama eylemine girişilen herhangi bir devlete yardım etmekten kaçınırlar.
6. Örgüt, Birleşmiş Milletler üyesi olmayan devletlerin de, uluslararası barış ve güvenliğin korunmasının gerektirdiği ölçüde bu ilkelere uygun biçimde hareket etmesini sağlar.
7. İşbu Antlaşma’nın hiçbir hükmü, Birleşmiş Milletlere herhangi bir devletin kendi iç yetki alanına giren konulara müdahale yetkisi vermediği gibi üyeleri de bu türden konuları işbu Antlaşma uyarınca bir çözüme bağlamaya zorlayamaz; ancak, bu ilke VII. Bölümde öngörülmüş olan zorlayıcı önlemlerin uygulanmasını hiçbir biçimde engellemez.
Dış Bağlantılar
- http://www.un.org
- Birleşmiş Milletler Türkiye web sitesi
