Buzul, dağ zirvelerinde yaz kış erimeyen ve yerçekiminin etkisiyle yer değiştiren büyük kar ve buz kütlesi. Eğimli arazilerde yıllar boyunca biriken kar kütlesinin önce buzkar, sonra da buza dönüşmesiyle oluşur. Buzullar Okyanuslardan sonra dünya üzerindeki ikinci büyük su deposu ve en büyük tatlısu deposudur, tatlısuyun % 98,5'unu oluştururlar. Hemen hemen her kıtada buzullara rastlanır. Dünya'nın belirli bölgeleri, bütün yıl erimeyen ve "buzul" adını alan buzlarla kaplıdır. Bunlar kutup bölgeleriyle yüksek dağların tepeleridir. Buzul oluşabilecek bölgenin deniz yüzeyinden yüksekliği, enlemin artmasıyla azalır. Ekvator yakınlarında 0° enlem çevresinde buzullara rastlamak için Runewenzorilerin 4.400 m yüksekliğine çıkmak gerekirken, Alplerde (45°) 2500 m'ye, Norveç'te (60°) 1500 m'ye çıkmak yeterlidir. Kutupta buzullara deniz yüzeyinde rastlanır. Buzullarla taşınan kayalar ve çöküntülerle oluşan uç, yanal, yer ve orta buzultaşları, buzul teknesi (U şekilli vadiler), buzyalağı (buz sirki) buzullarla ilgili jeolojik yüzey şekilleridir.
Dünyanın bazı bölgelerinde buz stoklarının bulunması meteoroloji olayları bakımından çok önemlidir. Geçmiş çağlarda buzullar dünyanın çok daha geniş bölümlerini kaplıyordu. Kiss buzulları çağında % 32’si, Wurm buzulları çağında % 20’si buzullarla kaplı olduğu ilim adamlarınca ileri sürülmektedir.
Su 0°C’de altıgen şeklinde kristaller yaparak donar. Büyüteçle kara bakıldığında altıgen şeklinde görülür. Yalnız kar ile buz aynı değildir. Aralarındaki fark, karın kütlesine su girebilir, buzun ise giremez. Bu tek tek kristallerin üst üste gelmesinden meydana gelir. Kristallerin büyüklüğü farklıdır.
Buz, elektriği çok az iletir. Sebebi bünyesindeki H atomlarının normal yerlerinde bulunmaması ve böylece kristallerin elektrik dengesinin bozuk olmasıdır.
Buz yüksek havalarda birikir. Sonra kütlesinin etkisiyle vadiye doğru yavaşça akmaya başlar. Fakat buzullar dağları örtecek kadar derinse engebeler gözden silinir. Yüzlerce kilometre üzerinde buzullar kendi örtü ve tepeciklerini meydana getirir. Buzul büyüdükçe yüksekliği artmakta, yükseklere daha fazla kar düştüğünden ve daha geç eridiğinden buzul daha yükselmektedir. Böyle olunca buzların en kalın ve ısının en düşük olduğu yerlerde derinlik fazlalaşmaktadır.
Kutuplardaki düz yaylalarda buzlar hemen hemen hiç yer değiştirmez. Çok az olan hareketi takip etmek mümkün değildir. Alp tipi buzullar hakkında ise bilgi fazladır. Bunların doğduğu bir buz yatağı ve buzulun aktığı bir havza vardır.
Basınç altında kalan buz daha düşük ısılarda erir. Fakat hemen sonra çevrenin ısısı eriyen buzu tekrar dondurur. Buzul üzerinde etkili basınç ve ısı sene boyunca buzulun izlediği yön üzerinde devamlı değişme gösterdiğinden, kristallerin büyüklüğü de buna uyarak değişir. Buzul kristallerinin büyüklüğü mevsimlere ve buzulun bölgelerine göre farklıdır. Ayrıca buzulun kaynağından ucuna doğru gidildikçe kristaller çok büyür. Bunlardan istifade edilerek buzulların yaşları tahmin edilebilir.
Dünyanın Büyük Buzulları
| Buzul Adı | Konum | Yüzölçümü (km2) | Uzunluk (M) | |
|---|---|---|---|---|
| Vannajohull | İzlanda | 3840 | 42 | 60 |
| Malaspinu | Alaska | 3000 | 142 | 0 |
| Yenizemiya | Rusya | 8500 | 415 | 0 |
| Nabesna | Alaska | 2000 | 70 | 970 |
| Moldrow | Alaska | 1900 | 58 | 290 |
| Fedsenka | Pamir | 1350 | 72 | 2.904 |
| Muir | Alaska | 1200 | 41 | 0 |