Büyüklük (Osml. kadir, İng. "magnitude"), bir yıldızın parlaklığını dile getiren gökbilim terimi.
Yıldızlar parlaklık derecelerinde farklılıklar gösterdiğinden, onları parlaklıklarına göre sınıflandırmak için bir sistem kurulmuştur. İki türlü büyüklük vardır: Yıldızın yeryüzünden görünen parlaklığı (görünür büyüklük) ve mutlak büyüklüğü. Mutlak büyüklük, yıldızın kuramsal olarak yeryüzünden 32,6 ışık yılı uzaktaki bir yıldızın parlaklık ölçüsüdür. Bu yöntemle, yıldızların parlaklık dereceleri arasındaki farklar ölçülmektedir.
Yıldızlarla iligili büyüklük sistemini ilk olarak M.S. 2. yüzyılda Ptolemeaus ortaya atmıştır. En parlak yıldızları 1. dereceden saymış ve çıplak gözle görme sınırı olan 6. dereceye kadar bir sınıflama yapmıştır. Bu sınıflamaya göre, 1. dereceden bir yıldız, 2. dereceden bir yıldızdan 2,5 kat, 6. dereceden bir yıldızdan ise 100 kat daha parlaktır.
Ancak, sonraki dönemlerde, kimi yıldızların 1. dereceden daha parlak olduğu belirlenmiştir. Bunun büyüklük sisteminde yol açtığı sorunu gidermek için, sıfır ve eksi büyüklükler ortaya atılmıştır. Örneğin gökyüzündeki en parlak yıldız olan Sirus -1,5 büyüklüğündedir.
Büyüklük sistemi Güneş`in ve gezegenlerin parlaklıklarını belirtmek için de kullanılır. Buna göre Güneş -26,8 büyüklüğündedir. Ay`ın ise dolunay durumundaki büyüklüğü -12,5`tir. Venüs en parlak olduğu zaman -4,4; Mars ve Jüpiter ise -2,8 büyüklüğündedir. Neptün 8,2 ve Pluto 13,7 büyüklüğüyle, çıplak gözle görülemeyecek kadar sönüktürler. Uranüs ise 5,6 büyüklüğüyle, çıplak gözle görme sınırı olan 6. dereceye çok yakın olduğundan zor görülebilirdir.
Çıplak gözle görme sınırı olan 6. derece, insan gözü için ortalama bir değerdir. Kimi keskin gözlü kimseler Jüpiter`in dört büyük uydusunu (Io, Callisto, Europa ve Ganymede) çıplak gözle görebilirler. Gene kimileri Venüs`ün evrelerini bile ayırt edebilecek görme yetisine sahiptirler.
En parlak 25 yıldızın görünür ve mutlak büyüklükleri aşağıdaki gibidir:
| Yıldız | G. B. | M. B. |
| Sirius | -1,46 | 1,4 |
| Canopus | -0,72 | -2,5 |
| Rigelkent | -0,27 | 4,4 |
| Arcturus | -0,04 | 0,2 |
| Vega | 0,03 | 0,6 |
| Capella | 0,08 | 0,4 |
| Rigel | 0,12 | -8,1 |
| Procyon | 0,38 | 2,6 |
| Achernar | 0,46 | -1,3 |
| Betelgeuse | 0,50 | -7,2 |
| Hadar | 0,61 | -4,4 |
| Acrux | 0,76 | -4,6 |
| Altair | 0,77 | 2,3 |
| Aldebaran | 0,85 | -0,3 |
| Antares | 0,96 | -5,2 |
| Spica | 0,98 | -3,2 |
| Pollux | 1,14 | 0,7 |
| Fomalhaut | 1,16 | 2,0 |
| Becrux | 1,25 | -4,7 |
| Deneb | 1,25 | -7,2 |
| Regulus | 1,35 | -0,3 |
| Adhara | 1,50 | -4,8 |
| Castor | 1,57 | 0,5 |
| Gacrux | 1,63 | -1,2 |
| Shaula | 1,63 | -3,5 |
Kaynakça
- "Uzay Bilgisi", William J. Weiser
- "Gezegenler Kılavuzu", Patrick Moore
Gökbilim Yıldızlar