Kuruluş ve İsim
Cumhuriyet gazetesinin isim babası Atatürk'tür. Yeni Gün'ü yayınlamakta olan Yunus Nadi 7 Mayıs 1924'te Cumhuriyet'i iki ortakla Nebizade Hamdi ve Zekeriya Sertel'le kurdu. Türkçe yevmi gazte, idare yeri İstanbul Cağaloğlu. Gazeteyi yönetmesi için Zekeriya Sertel'i görevlendirdi. Hüseyin Cahit'in Tanin'i, Velid Ebüzziya'nın Tasviri Efkar'ı, Ahmet Emin Yalman'ın Vatan'ına karşı yayına başlayan gazete o zaman için 1 milyona yakın nüfuslu şehirde 7 bin adet satıyordu. On yıl sonra 25 bine, 1939'da 62 bine çıkardı.İlk fiyatı 3 kuruş. 1926'da 5 kuruş, 1943'te 8-10 kuruş.
Baskı, elle dizilip rotatiflenirdi. İlk defa 1930'da linotip baskıyla resimlerle yayınlandı. Gazetenin başlığının yazı tipi hiç değişmedi, sadece u harfiyle t harfinde küçük değişiklik yapıldı.
Dağıtımı 1934'e kadar Artin Efendi yaptı. Ayrıca posta yoluyla abone sistemi vardı. O yıllarda gazeteler İstanbul'da toplanmıştı. Dağıtım ulusal çapta olmadığından bir günün gazetesi Eskişehir'den sonra ertesi gün elde olurdu. Ankara'dan sonra ise bir haftalık gazete okunurdu.
Reklamlara Latin alfabesine geçişle 1928'de çağdaşlaşma hakim oldu. 1930'da küçük ilanlara başladı. Aynı yıl ilk renkli ilanı aldı. 1930'da ilk renkli fotoğrafı yayınladı. Fotoğrafçılar Namık Görgüç, Selahattin Giz idi.
Yunus Nadi 1924'ten 1945'e kadar başyazardı, bazen Zekeriya Sertel, Yakup Kadri, Abidin Daver, M.Nermi, Şükrü Kaya da başyazı yazdı. Yunus Nadi'den sonra 1988'e kadar gazetenin başyazarı oğlu Nadir Nadi oldu, diğer oğlu Doğan Nadi fıkra yazıyordu.
İlk sayılarda yazarlar Ziya Gökalp, Aka Gündüz, Hasan Bedreddin, Reşad Ekrem, Ahmet Rasim, Peyami Safa, Ahmet Refik, İsmail Habip, Abidin Daver, Cenap Şahabettin, Vedat Nedim, Halit Ziya, Cevat Fehmi, Mümtaz Faik, Fuat Köprülü, Halit Fahri idi.
İkinci sayfa bilim adamlarının yazılarına ayrılmıştı. Bu gelenek sürdü.
İlk sayıda Yunus Nadi'nin sunuşu ve Mustafa Kemal ile yaptığı röportaj vardı. 1928'den sonra ilk sayfada Ramiz karikatürü yer aldı. 8 sayfalık gazete, 40'larda 4 sayfaya indi.
İlk kapatılma 29 ekim 1934'de 10 gündür. 1940'de devletin yayın politikasına aykırılıktan 90 gün kapalı kaldı.
Özel sayfaları içinde çocuk, kadın, moda, sinema, iktisadiyat, tayyarecilik,askeri bahisler, tarih, spor, ilmi musahabe, mizah, röportaj sayfaları vardı. 1933'te 10. Yıl, 1938'de 15. Yıl ekleri verdi. 1936'da Mimar Sinan, Çanakkale özel sayıları. Haftanın filmleri sayfası 30'da başladı. Latin harfli gazeteye geçişte promosyon da başladı, ucuzluk kuponları verildi. Güzellik ve müzik yarışmaları düzenledi. 1932'de Keriman Halis'in dünya güzeli seçilmesiyle satış arttı.
En etkin kampanya Menemen'de şehit edilen Kubilay içindi. (23 Aralık 1930). 1935'te gazete yanında kitap da yayımlandı. 1925'de gazetenin Fransızca baskısı Le Republique adıyla çıktı. Cumhuriyet yayına başlarken kapatılan Yeni Gün 1931'de tekrar çıkarıldı.
Politikası, kuruluştan 2. Dünya Savaşı'na kadar CHP'yi destekledi, Yunus Nadi 39 seçimleriyle meclisteydi, 6 dönemde İzmir, Menteşe, Muğla mebuslukları yaptı. Abidin Daver ile Yunus Nadi 1943'de aday gösterilmediler. 2. dünya savaşındaki tutum sebebiyle Yunus Nadi CHP'den DP'yi desteklemeye yöneldi. 28 Haziran 1945'de Yunus Nadi vefat etti. Mirası Cumhuriyet Gazetecilik ve Matbaacılık a.ş.'ne geçti.
Siyasi Olaylardaki Tutum
-Ağustos/Kasım 1930'da, 99 günlük Serbest Cumhuriyet Fırkası deneyinde SCF'ye destek verdi.-1946'dan 1954'e kadar DP'yi destekledi, 1954'ten sonra DP'ye cephe aldı. 15 Mayıs 1950 tarihli manşeti: Demokrat Partinin yurdun birçok illerinde seçimi kazandığı anlaşıldı, Demokrat Partinin mecliste 350 ye yakın bir ekseriyet temin edeceği Ankaradan bildiriliyor, bazı bakanlar seçimi kaybettiler.
-27 Mayıs darbesini destekledi, 1962'ye kadar darbecileri korudu. 27 Mayıs manşeti: Kahraman türk ordusu bütün memlekette dün gece sabaha karşı idareyi ele aldı, maksat tarafsız bir idarenin nezaret ve mürakebesi altında süratle yeni seçimlere gitmek ve bu adil seçimler neticesinde hangi taraf kazanırsa idareyi onun ellerine devretmektir. Askeri idare bildiriliyor: Bütün ittifaklarımıza bağlıyız, NATO'ya ve CENTO'YA inanıyoruz ve bağlıyız. Cumhurbaşkanı, meclis başkanı ve bakanlar ordumuzun muhafazası altına alındı.60'larda gazete MDD çizgisindeydi. 1962'de Vatan'da yazan İlhan Selçuk gazeteye transfer edildi. Şadi Alkılıç'ın sosyalizm yazısı üzerine gazetede tasfiye başladı. Nadir Nadi çekildi. 1,5 yıl gazete Nadir Nadi'sizdi. Önce Cevat Fehmi Başkut, ardından Ecvet Güresin gazeteyi yönlendirmeye kalktı. 60'lı yıllar öğrenci hareketleri ve devrimler çağıydı. Cumhuriyet de bu gidişe göre kabuk değiştiriyordu. TİP haberleri başka basında yer almazken Cumhuriyet yer verdi. Arkasında halk desteği olmayan sol hareketlerde öğrenci liderleri öldürüldü, öğrenciler silaha sarıldı, ordu her zamanki gibi madahale etti.
-12 Mart askeri darbesini önce destekledi, sonra muhalif kaldı. 13 Mart 1971 nüshasının manşeti: Komutanların ültimatomu üzerine Demirel istifa etti. Ordu şartları uygulanmazsa yönetime el koymaya kararlı olduğunu bildirdi. Demirel: Muhtıra ile anayasa ve hukuk devleti anlayışını bağdaştırmak mümkün değildir. Ankarada genel kanı: Yeni başbakan partiler dışından olacak.12 Martta İlhan Selçuk tutuklandı. Askerler Faruk Gürler-Muhsin Batur ve Cevdet Sunay-Faik Türün kanatlarıyla yönetimde farklı yöntemleri tartışırken gazete içinde de darbe oldu. Nadir Nadi çekildi. Okurların protestosuyla gazetenin tirajı 50 binlerin altına düştü. Sıkıyönetim devrinde gazete sıkı takipteydi. İlhan Selçuk Ziverbey köşkünde işkence gördü. Nadir Nadi yazarın eski yazılarını bastı. Cumhuriyet 1975'de toparlanmışken bu defa MC'nin kışkırttığı ülkücülerle, gazeteyi boykot ettiren Dev-Sol'un muhalefetiyle karşılaştı. Tirajı tekrar 100 binlerden aşağı düştü. Dev-Yol daha sert çizgide Demokrat'ı çıkardı, Cumhuriyet'in bir kısım okurunu çekti.
-12 Eylül'de yine aynı kader. Önce askerleri destekledi, 1982 sonlarına doğru eleştiriye başladı. 12 Eylül 1980 nüshası birinci sayfa başlıkları: Parlamento ve hükümet feshedildi. Silahlı kuvvetler yönetime el koydu. Tüm yurtta sıkıyönetim ve sokağa çıkma yasağı kondu. Parlamento üyelerinin dokunulmazlığı kaldırıldı. Bu dönemde gazetede Özal döneminin etkileriyle karışıklıklar çıktı. Nadir Nadi'nin vefatından sonra gazete iyice karıştı. Satış 30 binlere düştü.
- 7 Kasım seçimlerinde tarafsızdı. 7 Kasım 1983'deki birinci sayfa: ANAP kazandı, tek başına iktidar çoğunluğu Özal'da, HP ikinci, MDP üçüncü parti oldu, kesinleşen milletvekilleri ANAP 204, HP 107, MDP 70.
-28 Şubat'ı destekledi. 90'larda SHP'yi destekledi. 1992'de yeni yönetim gazetenin başına geçti. 63 ve 71'deki sağ darbelerden sonra gazete içinde bu defa liberal bir darbe yapılmak istenmiş, bu da geri tepmişti. Cumhuriyet yine İlhan Selçuk'la eski çizgisine döndü.
Gazete yazarlarının öldürülmeleri
1970'lerin sağ sol çatışmalarında Cavit Orhan Tütengil, Ümit Kaftancıoğlu silahlı suikastta öldü. 31 Ocak 1990'da Muammer Aksoy, 6 Ekim 1990'da Bahriye Üçok terör saldırısında öldü. Uğur Mumcu, 24 Ocak 1993'de Ankara'da otomobiline bindikten hemen sonra patlayan bombayla öldü. 25 Ocak sayısı Uğur mumcu'ya Bombalı Suikast, Susturamazlar manşetiyle çıktı. Sağ alt köşedeki Gözlem sütunu boş bırakıldı. Uğur Mumcu yıllarca Gözlem köşesinde bir gazetecinin olabileceği en cesur kalemi kullandı. Aşırı gruplara, mafyaya, tarikatlara, sağ katillere, bölücü ve terör örgütüne, irticaya karşı savaş açmıştı. Üslubunu sakınmaz, hatta karamizah yapar, egemen güçlerle dalga geçerdi.30 Aralık 1994'te bu defa Onat Kutlar bir pastanede bombalandı, 11 gün yaşadı, 11 Ocakta vefat etti.
21 Ekim 1999 tarihinde Ahmet Taner Kışlalı arabasına konan bombayla öldü.
Köşe yazarları
- İlhan Selçuk
- Server Tanilli
- Oktay Akbal
- Cüneyt Arcayürek
- Mustafa Balbay
- Emre Kongar
- Ali Sirmen
- Hikmet Çetinkaya
- Mümtaz Soysal
- Deniz Som
- Işık Kansu
- Abdülkadir Yücelman
- Oral Çalışlar
Ekleri
Gazete, aynı zamanda aşağıdaki ekleri de düzenli olarak vermektedir:
- Bilim Teknoloji (Cuma günleri)
- Hafta Sonu (Cumartesi günleri)
- Pazar Dergi (Pazar günleri)
- Strateji (Pazartesi günleri)
- Kurtuluş Savaşı (Salı günleri)
- Spor Dergi (Salı günleri)
- Dört Mevsim Gezi (Çarşamba günleri)
- Kitap (Perşembe günleri)
- Cumhuriyet Ege (Cuma günleri, Ege Bölgesine dağıtılan özel ek)
- Tarım Hayvancılık (ayda bir)
- Cumhuriyet Ankara (Cuma günleri, Ankara'ya dağıtılan özel ek)
- Cumhuriyet Anadolu (Her ayın ikinci ya da üçüncü Salı günü)
Gazete Türkiye'de bir ilki gerçekleştirmiş ve vakfedilmiştir. Gazetenin sahibi aynı zamanda okuyucularından meydana gelen CUMOK örgütlenmeleridir. Günümüzde, İlhan Selçuk gazeteyi yönetmektedir.
Kaynaklar
*Cumhuriyet koleksiyonu.- Aysun Köktener, Bir Gazetenin Tarihi Cumhuriyet, YKY, İstanbul 2004.
- Emin Karaca,Cumhuriyet Olayı, Altın Kitaplar Y. İstanbul 1994.
Dış bağlantılar
- http://www.cumhuriyet.com.tr/ Cumhuriyet resmi web sitesi
- http://www.cumok.org/ CUMOK web sitesi
