Danişmendlileri kurması
Danişmend Gazi 1063 yılından itibaren Selçuklu Sultanı Alparslan`ın hizmetine girmiş bir savaşçıydı. Danişmend Gazi cesareti ve yiğitliğiyle Alp Arslan`ın dikkatini çekmiş ve en güvenilir komutanları arasında yer almıştır. Malazgirt Savaşı`na da katılan Danişmend Gazi, zaferin kazanılmasında önemli rol oynadı. Sultan Alparslan, savaşa katılan emirlerinden, Anadolu`da fetihlerde bulunmalarını istemiş ve fethedecekleri yerlerin kendilerine verileceğini bildirmişti. Zaferden sonra fetihlere girişen beyler, Anadolu`nun çeşitli şehirlerini alarak buralarda kendi adlarıyla anılan beylikler kurmuşlardı. Danişmend Ahmed Gazi de, zaferden sonra Bizanslılardan Sivas`ı aldı ve Danişmendli Hanedanını kurdu (1080). Rivayete göre Türkmenlere öğretmenlik yaptığı için Danişmend Gazi diye anılan Ahmed Bey, Anadolu Selçukluları Sultanı Kutalmışoğlu Süleyman Şah`ın ölümüyle nüfuzunu daha da artırdı. Ankara, Kastamonu, Çankırı`yı ele geçirdi.I. Haçlı seferindeki rolü
Sivas`ı bir üs olarak kullanan Danişmend Gazi; Çavuldur, Tursan, Kara Doğan, Osmancık, İltekin ve Karatekin adlı emirleriyle Amasya, Tokat, Niksar, Kayseri, Zamantı, Develi ve Çorum`u fethederek, beyliğine kattı. Bu sırada I. Haçlı seferi başlamış ve Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıçarslan 19 Haziran 1097 yılında başkenti olan İznik`i Haçlılara kaybetmişti. I. Kılıçarslan yalnız başkenti değil oradaki asker ve hazineleri de kaybederken Haçlı kuvvetleri de Eskişehir yönünde ileri harekete geçtiler. 30 Haziran 1097`de I. Kılıçarslan Haçlıları Eskişehir ovasında karşıladı. Danişmend Gazi`nin ordularının da I. Kılıçarslan`a yardım ettiği Eskişehir Savaşı arkadan yetişen zırhlı Haçlı şövalye birliklerinin karşısında Türklerin yenilgisiyle sonuçlandı. I. Kılıçarslan Anadolu içlerine çekilirken çeşitli yörelerdeki Türk Beylikleri`ni kendisine katılmaya çağırdı. Danişmend Gazi ve Kayseri Emiri Hasan Bey I. Kılıçarslan`ın yardımına koştu. Vur-kaç taktiğini kullanan Türkler, Antakya`ya ulaşıncaya kadar, Haçlıların büyük bir bölümünü yok etmeyi başardılar.Malatya kuşatması
Anadolu`daki bir çok şehir Malazgirt Savaşı`ndan sonra ya Türklerin eline geçmişti. Bazı şehirler de Bizans Devleti`nden bağımsız olarak yönetilmekteydi. 1086 yılından beri Malatya`nın başında da Gabriel adında Ermeni asıllı bir Rum bulunmaktaydı. Danişmend Gazi önceleri Gabriel`le dostluk ilişkileri içindeydi. Ancak I. Haçlı seferi`nin başlamasından sonra bu ilişkiler bozuldu. O sırada Haçlı kumandanlarından Tarantolu Boemondo Antakya`yı ele geçirerek Antakya Prensliği`ni kurmuştu (1097). Malatya hükümdarı Gabriel, Boemondo`dan Danişmend Gazi`ye karşı yardım istedi. Karşılığında da, Malatya`yı ve güzelliğiyle meşhur kızı Morfia`yı vermeyi teklif etti.Bunu fırsat bilen Boemondo, pek çok Haçlı liderini ve bir kısım Ermeni prenslerini toplayıp, Malatya`ya hareket etti. Haçlıların topraklarına gelişlerini önce memnuniyetle karşılayan Ermeniler, zulümlerini görünce endişeye düştüler ve durumu Danişmend Gazi`ye haber verdiler. Boemondo`nun kuvvetleri 1100 yılında Malatya`yı Aksu Vadisinden ayıran dağlık bölgeye girdiğinde, pusuda beklemekte olan Danişmend Gazi`nin askerlerince kuşatıldı, çok kısa süren çetin bir savaştan sonra, Haçlı ordusu imha edilirken, Müslümanlara zulümleriyle meşhur olan Bohemond ve ileri gelen adamları esir alındı. Danişmendlilerin, Haçlılara karşı kazandıkları bu büyük zafer, bütün Müslümanları çok sevindirdi. Bohemond gibi bir kontun, Müslüman Türkler tarafından esir edilmesi ise, Haçlıları derin bir üzüntüye soktu. Ayrıca, Danişmendlilerin saygınlığını arttırdı. Danişmend Gazi, 1100 senesinde kazandığı bu zaferden sonra, başkenti olan Sivas`a geri döndü.
Danişmend Gazi, ertesi yıl tekrar Malatya`nın üzerine yürüdü ve 3 yıl süren bir kuşatmadan sonra şehri fethetti (1103). Danişmend Gazi sıkıntı içindeki Malatya halkına, kendi ülkesinden buğday ile ziraat için, öküz ve diğer ihtiyaçları getirterek halka dağıttı. Önceleri zulüm altında inleyen Malatya halkı, bu davranışa memnun ve hayran kaldılar. Pek çoğu İslamiyet`i kabul etti. Danişmend Gazi, elinde esir bulunan Boemondo`yu iki yüz altmış bin dinar karşılığı serbest bıraktı. Ancak bu hareketi, I. Kılıç Arslan `la arasını açtı. Maraş civarında yapılan savaşta yenik düşen Danişmend Gazi, 1104 yılında vefat etti. Beyliğin başına oğlu Emir Gazi geçti.
Danişmendname
Ana madde|DanişmendnameZamanla Danişmend Gazi ve oğlu Melik Gazi`nin Anadolu`nun Türkler tarafından alınmasında oynadıkları rol ağızdan ağıza anlatılarak bir destan haline geldi. Danişmendname adı verilen bu destanlar Anadolu Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykavus tarafından toplattırılarak yazıya döküldü.
başlangıç kutusu sıra kutusu| önce = - | başlık= Danişmendli hükümdarı | yıllar= 1080–1104 | sonra= Melik Gazi bitiş kutusu