doğrultucu
Türkçe doğrultucu kelimesinin İngilizce karşılığı.n. rectifier
Doğrultma alternatif akım (AC)` ın doğru akıma (DC) döndürülmesi işlemidir. Bütün doğrultucular, tek bir diyot ile mümkün olan AC yi DC ye dönüştürme işlemini daha verimli yapabilmek için birden fazla diyotun belirli bir şekilde birbirine bağlanmasıyla yapılır. Doğrultma işlemi ÖZEL olarak yarı iletken diyot` lar üzerinden gerçekleştirilir. Yarı iletken elemanlardan oluşan doğrultucular geliştirilmeden önce vakum tüpleri kullanılırdı.
Yarım Dalga Doğrultucu
Yarım dalga doğrultucu kıyıcı devrelerin özel bir şeklidir. Yarım dalga doğrultmada, doğrultucunun kutupsallığına bağlı olarak AC dalganın pozitif ya da negatif yarı tarafı geçirilirken diğer yarısı engellenir. Giriş dalga formunun yalnızca bir yarısı çıkışa ulaştığından, güç transferi için kullanılması oldukça verimsizdir. Yarım dalga doğrultma, tek fazda beslenen bir diyod aracılığı ile gerçekleştirilebilir.Tam Dalga Doğrultucu
Tam dalga doğrultucular giriş dalgasının her iki kutbunu da DC` ye çevirir ve daha verimlidir. Bununla birlikte ortası sıfırlanmamış bir transformatörde tam dalga elde etmek için dört adet doğrultucuya ihtiyaç vardır. Bunun sebebi her bir kutup iki doğrultucu gerektirmektedir, bunlardan biri AC dalga formunun pozitif X bileşeni ve diğeri de AC dalga formunun pozitif Y bileşeni içindir. Diğer DC çıkışı da bunun aynısını gerektirir ve bu şekilde dört doğrultucudan oluşan düzenlemeye köprü doğrultucu denir.Tam dalga doğrultucu giriş dalga formunun tamamını, alternatif akım dalga formunun negatif (ya da pozitif) kısmını döndürerek sabit bir kutupsallıkla (pozitif ya da negatif) çıkışa verir. Pozitif (negatif) kısımlar böylece döndürülmüş negatif (pozitif) kısımla birleştirilerek tamamen pozitif (negatif) bir gerilim/akım dalga şekli elde edilir.
Tek fazlı AC için, eğer AC transformatörün ortası sıfırlanmış ise arka arkaya (örneğin, anot ile anot ya da katot ile katot) bağlanmış iki diyot tam dalga doğrultucunun görevini yerine getirir. En genel vakum tüplü doğrultucu yapısı tek bir zarf içersinde bir katot ve ikiz anotlar içerirdi bu yolla bir vakum tüpü için iki diyota ihtiyaç duyulurdu.
Üç fazlı AC için altı diyot kullanılır. Genellikle üç çift diyottan oluşur ve herbir çift tek faz tam dalga doğrultucuda olduğu gibi arka arkaya bağlı değildir. Bunun yerine çiftler anotlar katotlarla olacak şekilde seri olarak bağlanır. Ticari olarak satılan ikili diyotlar genellikle dört girişe sahiptir ve kullanıcı isteğe göre diyotları tek faz ya da üç faz için ayarlayabilir.
Alternatif akım üreten pek çok cihaz (alternaörler) AC` yi üç faz olacak şekilde üretir. Örneğin, bir otomobil alternatörünün pil şarj uygulamaları için tam dalga doğrultucu olarak çalışacak altı diyotu bulunur.
Tepe Kaybı
Tam dalga doğrultucularının önemli noktalarından biri giriş tepe voltajından çıkış tepe voltajına olan kayıptır. Bir diyot köprü devresinde ki bu kaybın nedeni 0.7 volt civarında olan diyot eşik gerilimidir.Çıkış tepe değeri bu miktara eşit olan değer kadar giriş tepe değerinden düşük olur. Aynı zamanda diyotlar bu gerilimin altındaki değerlerde iletim yapmazlar dolayısıyla devre sadece herbir yarım döngünün bir kısmını geçirir buda dalga formunu oluşturan kamburlar arasında sıfır gerilim parçalarının görülmesine neden olur.Uygulamalar
Doğrultucuların ilk uygulamalarından biri genlik modülasyonlu radyo sinyallerinin bir diyot tarafından algılanmasıydıEnerji İletimi
AC gerilimi basit bir transformatör tarafından bile kolaylıkla kontrol edilebildiğinden enerji iletiminde kullanılır. Yüksek gerilim enerji iletim hatları elektriği uzak mesafelere, indirgenmiş akım (ısı ve böylece enerji kayıpları azalmış olur) ile iletmek için kullanılır. Güç hedef noktaya vardığında indirgeme transformatörleri tarafından kontrol edilebilir gerilimlere düşürülür. DC gerilimi bir gerilim değerinden diğerine indirmek daha karmaşık bir yapı gerektirir. DC den DC ye gerilim çevirmenin bir yolu önce AC ye çevirip (evirici ismi verilen cihaz kullanılır) daha sonra bir transformatör ile gerilim değeri düşürülür ve son olarak DC ye doğrultma işlemi gerçekleştirilir. DC günlük yaşamda faydalanılan elektrik ve elektronik cihazların iç devrelerinde kullanılır. Bilgisayarlar, telefonlar, televizyonlar, saatler, sürekli aydınlatma vb. DC kullanacak şekilde tasarlanırlar.Doğrultucu Çıkışını Düzleme
Yarım ve tam dalga doğrultucular DC çıkışının bir formunu üretmekte yeterli olsalar da hiç birisi sabit DC gerilimi sağlayamaz. Doğrultulmuş AC kaynağından sabit DC elde etmek için bir düzleyici devre gereklidir. En basit şekliyle bunu gerçekleştirmek için bir depo sığaç ya da düzleyici sığaç doğrultucunun DC çıkışına konabilir. Buna rağmen hala bir miktar AC dalgacık kalacak ve elde edilen gerilim tamamen düz olmayacaktır.
Bu dalgacıklardan daha fazla kurtulmak için sığaç giriş filtresi kullanılabilir. Bu filtre bir choke ve ikinci bir filtre sığaç ile tümleşerek daha karalı bir DC çıktı elde edilebilir. Choke akım dalgacıklarına yüksek bir empedans sunar.
Doğrultma Verimi
Doğrultma verimi bir doğrultucunun AC yi DC ye ne kadar verimli bir şekilde dönüştürdüğünü ölçer. DC çıkış gücünün AC giriş gücüne oranı olarak tanımlanır. Burada DC çıkış gücü ortalama akım ve gerilimin çarpımından ibarettir. Verimliliği hesaplamanın en kolay yolu formülü ile verilebilir. Düzleme olmaksızın tam dalga doğrultucuların verimi ya da %81, yarım dalga doğrultucuların ise ya da %40.5 a€˜ dir.Özelleştirilmiş bir takım doğrultucular %90 verimin üstüne çıkabilmektedir.