Farabi'nin Eserleri Listesi

Farabi'nin eserleri listesi Farabi'ye ait olduğu düşünülen eserleri içermektedir. Hangi eserlerin Farabi'ye ait olduğu yıllardan beri tartışılmakta ve tam olarak açık olmayan bir konudur. Hakkında sonradan yazılan biyografilerde verilen listelerde 100 ile 160 arasında eserin Farabi'ye atfedildiği görülür. Bu eserlerin küçük bir kısmı bize ulaşmış durumdadır. Ancak son yıllarda yapılan çalışmalar sayesinde ulaşılan eser sayısı giderek artmaktadır. Farabi'ye ait eserlerin büyük bir kısmı mantık ve dil felsefesine ilişkindir. İbn-i Haldun, esasen mantık alanındaki önemli çalışmaları dolayısıyla Farabi'ye ikinci öğretmen anlamında muallim-i sani ünvanı verildiğini belirtir. *İlimlerin sayımı kitabı (Kitab-u İhsa-il-ulum) *: Farabi, bu eserde bilimlerin sınıflandırmasını yapmıştır. Farabi bu sınıflandırmayı pratik amaçlarla yapar. Daha sonra başka bir kitabında kuramsal bir sınıflama daha yapacaktır. ::Farabi'nin bilimler sınıflaması esas olarak Aristo'ya sadık görünür, ancak bazı noktalarda ondan ayrılır. Önce bilimleri teorik ve pratik bilimler olarak ikiye ayırır. Mantık, doğa bilimleri ve ilahiyat'ı pratik bilimler, ahlak ve siyaseti teorik bilimler olarak ayırır. Farabi'de Aristo'da olduğu gibi ayrı bir "yaratma bilimleri" kategorisi yoktur. Şiir (poetika) ve Hitabet'i (rhetorika) ise mantık ilimlerinin içine koyar. *İlimlerin mertebeleri (Meratib-ül-ulum) *:Çok küçük bir eser olup, çeşitli bilimlerin konularını ve içeriklerini açıklar. De ortu scientiarum adıyla latinceye çevrilmiştir. Bu latince çevirinin birkaç el yazması nüshası Paris ve Bodlejan'dadır. () Basma olarak da 'Alfarabi über den Ursprung der Wissenschaften' adıyla basılmıştır. ::Metnin ikinci kısmı, dilin kökeni felsefe tarihi ve felsefe ile din arasındaki ilişki üzerine yoğunlaşır. Eserin hedeflerinden biri, dilin nasıl ortaya çıktığı, popüler ve felsefi/teknik biçimlerde nasıl biçimlendiği ile ilgili teorik linguistik tartışmaları tarihsel bir bağlama oturtmaktır. Felsefe ve din ilişkisi de yine dil bilimi ile ilişkilendirilerek açıklanır. Örneğin Farabi'ye göre din, mantık bilimlerinden sayılan hitabet ve şiir sanatlarının popüler biçimde ifade edilmesi olarak görülür. Bunun için popüler terimlerden oluşan bir dilden önce felsefi terimler dağarcığı gelişir ve bu felsefi terimler ile geliştirilen felsefe tekrar popüler/avami terimler aracılığı ile halka ulaştırılır. Farabi, burda ideal gelişim modelinden sapmalar olduğunu ve bazı kavimlerin kendi yerli dili ve mantık gelişiminden bir felsefe üretmek yerine başka felsefe ve dinlerden etkilenebileceğini gösterir. Böylece İslam'ın Yunan felsefesi ile ilişkisi de bir tarihi sürece yerleştirmeye çalışır. * Mantığa başlangıç (Al-Tavti'a fı'1-Mantık) *: Farabi mantık sanatının genel olarak tanıtımını ve dilbilimle ilişkisini anlatır. Ayrıca aynı terimlerin farklı ilim dallarında farklı anlamlara gelebileğinden bahsederek lafızların sınıflandırmasından bahseder. Eser Mubahat Türker Küyel tarafından Türkçe'ye çevrilmiştir. * Mantık Sanatına Başlamak İsteyen Bir Kimsenin Bilgi Edinmek Zorunda Bulunduğu Bütün Hususlara Dair Olan Bölümler (el-Fusulu’l-Hamse) *: Bu eserde 5 bölüm halinde mantık sanatı hakkında bilinmesi gerekenler sıralanır. *Mantık kitapları dergisi (Cevami'-ü kütüb-il-mantık) *:Aristo mantığının (Organon) bütüm bölümlerini içeren bir eserdir. Muhammed ül Üskübi tarafından 1133'te çıkarılmış olan bir kopyası İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye koleksiyonunda 812 numarada bulunmaktadır. *Mantık sanatında gerekli olan fasıllar (Fusul-u yuhtac ileyha f'i sınaat-il-mantık) *:Bu eser de mantığa giriş üzerine yazılmıştır. İbrani harfleri ile yazılmış Arapça bir kopyası Paris'te Bibliothèque nationale de France'de 303 numarada bulunmaktadır. Eser İbraniceye de 3 kez çevrilmiştir. *Kitabu Makulat *: Organon'daki karşılığı Kategorilerdir. Bu kitapta tekil kavramlar ve bu kavramları ifade eden kelimelerin kanunları anlatılır. *Kitabu’l-Kıyas *: Organon'daki karşılığı I. Analitiklerdir. *Kitabu’l-Burhan *: Organon'daki karşılığı II. Analitiklerdir. *Kitabu İsaguci *: Porphyrios'un “Fisagôgê” adlı eserinin çeviridir. Bu kitapta, cins, nevi, fasıl, hassa ve arazdan oluşan beş külli anlatılmıştır. *Safsata hakkında kitap (Kitab-ün fi's-safsata) *: Yine klasik mantığın önemli bir kavramı olan saftasa üzerine yazılmıştır. İbraniceye birkaç defa çevrilmiştir. Uygulamalı bilimlere ilişkin eserleri *Öklid'in "Kitab-ül-usul" adlı eserinin 1. ve 5. kısımlarına ilişkin açıklamalar *: Bu eser 1270'li yıllarda İbraniceye çevrilmiş ve bu çevirinin bazı yazmalarına rastlanmıştır. *Yıldızlar üzerine doğru olan ve olmayan şeyler hakkında nükteler kitabı (Kitab-ün-nüket fi-ma yesihhü vela yesihhü min ahkam-in-nücüm) *: Farabi, bu eserinde yıldızlara bakarak, onlardan hükümler çıkarmanın anlamsızlığını kanıtlamaya ve açıklamaya çalışır. Birçok elyazması bulunmuş, kısmen Türkçeye ve tamamı Almanca'ya çevrilmiştir. *Önemli sorular kitabı (Kitab-ü uyun-il-mesail) *: Aslında 360 soru ve cevabı içerdiği söylenen eser, mantığa dair bir giriş ve tabiat ve ilahiyat üzerine soru ve cevaplarla devam eder. Farabi, bunu tam bir eser olarak kaleme almamış olabilir. El yazması pekçok kopyası vardır. Bunlardan ikisi Süleymaniye kütüphanesi Ayasofya koleksiyonu numara 2577/1 ve 4600/2'de bulunmaktadır. Metin 1836'da Franz August Schmölders tarafından Bonn'da Documenta philosophiae Arabum adıyla basılmıştır. Ayrıca Friedrich Dieterici tarafından Almanca'ya çevrilmiştir. Bazı parçaları ise İbranice'ye çevrilmiştir. *Bir ve birlik kitabı (Kitab-ül-vahid ve'l-vahde) *: Bir kavramı ve bir sözcüğünün çeşitli anlamlarının anlatıldığı bu metin henüz basılmamış, elyazması olarak durmaktadır. Eser 1974'de Hüseyin Atay tarafından Türkçe'ye çevrildi ve Farabi'nin Üç Eseri (Mutluluğu kazanma, Eflatun felsefesi, Aristo felsefesi) adıyla yayınlandı. *Aristo Felsefesi (Felsefet Aristutalis) *: Aristo'nun felsefesini açıklamak için yazılmıştır. Bir el yazma kopyası Süleymaniye kütüphanesi Ayasofya koleksiyonunda numara 8433'de bulunmaktadır. Muhsin Mehdi tarafından 1961'de Beyrut'ta yayınlandı. Eser 1974'de Hüseyin Atay tarafından Türkçe'ye çevrildi ve Farabi'nin Üç Eseri (Mutluluğu kazanma, Eflatun felsefesi, Aristo felsefesi) adıyla yayınlandı. *Felsefe soruları ve onların cevapları (El-mesail-ül-felsefiye ve'l-ecvibet-ü'anha) *: Kaynaklarda 23 felsefi sorunun cevaplandığı bir eser olarak gösterilmesine karşın eldeki kopyalarda 42 soru ve cevabı vardır. Muhtemelen bizzat Farabi değil, öğrencileri tarafından derlenmiş bir eserdir. Dietirici tarafından Almancaya çevrilip basılmıştır. Todros Todrosi tarafından latinceye çevrişmiştir. Bazı parçaları İbranice'ye çevrilmiştir. Hicri 1345'de Haydarabad'da Resailu’l-Farabi içinde basılmıştır. *Faziletli şehir halkı fikirlerinin esasları (Kitab-ün fi mebadi ara-i ehl-il Medinet-il-fazıla) *:Farabi, ideal bir şehrin nasıl olması gerektiğini kendi felsefi düşüncelerine uygun şekilde belirler. Kitap, Tanrı'nın birliği ve sıfatları, akıl ve nefisler, felekler ve akıl ile ilişkileri, cisimler ve onların oluşumları, resilerin nasıl olması gerektiği, vahiy ve peygamberlik gibi birçok konuyu içerir. Farabi, kitaba varlıkların kaynağı olan Tanrıyı tarif ederek başlar, sonra varlıkların nasıl oluştuklarını ve özelliklerini anlatır. Daha sonra insana geçer, insanın maddi ve ruhani taraflarını açıklar. Sonra "insan topluluklarının en mükemmel sahnesi olan" şehiri ele alır. Faziletli şehrin(Medine) özelliklerini ve nasıl idare edilmesi gerektiğini açıklar. Sonra bunun tam zıddı olan "Cahil şehir", ele alır ve çelişkilerini gösterir. Metin 1895'te Dietirici tarafından Leiden'da basılmış, Der Musterstaat adı altında Almanca'ya da çevrilmiştir. *Şehir siyaseti kitabı (Kitab-ül-siyaset-il-medeniye), Varlıkların başlangıcı (Mebadi 'l-mevcudat) *: İçeriği bir önceki kitaba benzer. Birçok el yazmaları (Süleymaniye kütüphanesi Ayasofya koleksiyonu, No: 4839/3, 4854/3) vardır ve 1284'de Mose ben Samuel tarafından İbraniceye tercüme edilmiş ve bu tercüme 1850'de Londra'da basılmıştır. Farabi'ye atfedilen diğer eserler *İki filozofun fikirlerini birleştirme kitabı (Kitab-ül-cem'i beyn re'yey-il-hakimeyn) *: Farabi'nin Platon ile Aristo'nun düşünceleri arasındaki farkların özde değil görünüşte olduğunu ileri sürerek, bu iki felsefecinin düşüncelerini uzlaştırmaya çalıştığı bir eserdir. Dietrici tarafından Almanca'ya tercüme edilerek basılmış, ayrıca Kahire'de de yayınlanmıştır. Bir farsça tercümesi de el yazması olarak durmaktadır. :: Bu kitabın Farabi'ye ait olduğu kesin değildir. Muhsin Mehdi bu konuyu tartışmaya açmıştır. *Hikmetlerin yüzük taşları kitabı (Kitab-ü füsus-il-hikem) *: Tasavvufi bir eserdir. Büyük sufilerin nefislerini nasıl terbiye ettikleri şairane bir dille anlatılmıştır. Oldukça çok sayıda el yazması kopyaları vardır. Örneğin Ragıp Paşa Kütüphanesi numara 1469, Şehit Ali Paşa Kütüphanesi Numara 1385/6 ve 3 şerh. Metin ve şerhler birçok kere basılmıştır. Almanca tercümesi Max Horten tarafından "Zeitschrift für Assyriologie" dergisinde c.18 ve 20'de "Buch der Ringsteine Farabi" adıyla yayınlanmıştır. ::Khalil Georr, 1947'de Revue des études islamiquesde bu eser ile Farabi'nin diğer eserlerini karşılaştırarak, bu eserin Farabi'ye ait olmadığını, ancak Farabi'ye yakın bir başka kişi olabileceğini ileri sürmüştür. *İkinci öğretmen (Et-Ta'lim-üs-sani) *: Bu kitap gerçekte Farabi'ye ait olmamasına karşın ona atfedilen çeşitli rivayetlerden dolayı listeye eklenmiştir. Asılsız olan bu rivayetlere göre Samani hükümdarı Mansur bin Nuh, Farabi'den Yunan felsefesinden yapılmış olan tercümelerin kapsamlı bir özetini çıkarmasını istemiş (bu hükümdar gerçekte Farabi'nin ölümünden 10 yıl sonra tahta çıkmıştır.) ve Farabi de sözde bu eseri kaleme almıştır. İbn-i Sina bu eseri İsfahan'da Sivan-ül-hikme kütüphanesinde bulmuş, güya bütün felsefesini ondan öğrenmiş ve bunu gizlemek için kütüphaneyi yakmış.
Genel
* * * * *
Özel

Kaynaklar
Vikipedi

Farabi'nin Eserleri Listesi

Genel

Özel

Kaynaklar

Mantık

Astronomi

Klasik Türk Müziği

Siyaset felsefesi

Akılcılık

Bilim Tarihi

Orta Çağ felsefesi

Etik

Farabi'nin Eserleri Listesi