Türkçe Bilgi: Feridüddin-i Attar

Feridüddin-i Attar evliyanın büyüklerinden.İsmi, Muhammed binİbrahim’dir. 1119 (H.513) senesinde Nişabur’da doğdu. Nişaburi ve Hemedani nisbet edilip, Feridüddin lakabıyla Ünlü oldu. Bir müddet baba mesleği olan attarlık yapıp ilaç, esans imal edip sattığı için, Feridüddin-i Attar diye tanındı. 1229 (H. 627) senesinde Moğollar tarafından şehid edildi. Şadbah kasabası yakınlarında defnedildi.

Feridüddin-i Attar, küçüklüğünde Şadbah(Şadyah) kasabasında bir yandan babasının yanında attarlık (eczacılık) mesleğini öğreniyor, bir yandan da Kutbüddin Haydar isimli büyük bir zatın sohbetlerine devam ediyordu.Kelam, fıkıh, tefsir ve hadis gibi din ilimlerini, Arabi, sarf, nahv gibi alet ilimlerini ve fen bilgilerini öğrenmekten geri durmuyordu.

Hac için çıktığı seferde, tasavvufa dair eserleri mütalaa etti. Hallac-ı Mansur, Ebu Sa’id-i Ebü’l-Hayr gibi geçmiş evliyadan aldığı feyzlerle yetişti. Şeyh Mecdüddin gibi o devirdeki velilerin sohbetlerine kavuştu. Kalan ömrünü Allahü tealaya ibadet etmek, tasavvuf büyüklerinin hal ve hayatlarını anlatarak, onları insanlara sevdirerek ve kitap yazarak geçirdi. Babası ile beraber Moğal istilasından kaçarak,Belh’ten hicret eden beş yaşındaki Mevlana Celaleddin-i Rumi ile görüştü.Yazdığı kitaplardan Esrar-name’sini, başka bir rivayete göre, Mantık-ut-Tayr’ını ona hediye etti.

Moğollar, Doğu Türkistan ile Çin ve Hindistan taraflarını işgal ettiler.Harezmlilerin elinde bulunan Maveraünnehr’i, bu arada Nişabur’u yağmaladılar.Gittikleri her yerde görülmedik zulümler yaptılar.Nişabur’a gelen Moğol askerlerinden biri, Feridüddin-i Attar’ı (rahmetullahi aleyh) vurduğu kılıç darbesiyle şehid eyledi ve düştüğü yere defnedildi.

Daha sonraki devirlerde kabrinin üstüne bir türbe ile yanına bir imarethane yaptırıldı.

Eserleri ve tesiri:Feridüddin-i Attar, evliyanın hayat ve menkibelerini ihtiva eden Tezkiret-ül-Evliya’sı ve güzel şiirleri ihtiva eden eserleri ile Ünlüdur. Feridüddin-i Attar’ın yazdığı şiirlerinde üstün bir akıcılık, incelik, nasihatlerinde büyük bir tesir, arifane sözlerinde akılları hayrette bırakacak bir hal vardır. Eserlerinin biri hariç, hepsi manzumdur.

Manzum eserlerinden bazıları şunlardır:

1) Musibet-name: Mesnevi türünde yazılmış olan eserde, çok küçük hikayeler vardır. Eser Tarikat-name ismiyle Türkçeye tercüme edilmiştir. 2) Esrar-name: Tasavvuf hakındaki bu eser, yirmi altı makaleden ibaret ve mesnevidir. Bu eser de, Ahmedi isimli bir zat tarafından Türkçeye tercüme edilmiştir. 3) Mantık-üt-Tayr ve Makamat-ı Tuyur: Bu eserde, tasavvufu kuşların ağzıyla anlatan Feridüddin-i Attar, konuyu küçük hikayelerle süslemiştir. 4) Muhtar-name: Konulara göre tertib edilmiş bir rubailer mecmuasıdır. 5) Cevher-üz-Zat: Allahü tealadan başka her şeyin fani olduğunu konu alan bir eserdir. 6) Eştur-name, 7) Bülbül-name, 8) Biser-name, 9) Haydar-name, 10) Derya-i name, 11) Şifa-ül-Kulub, 12) Pend-name: Hemen her yüzyılda tercümesi ve şerhini görmek mümkündür.

Feridüddin-i Attar’ın tek nesir eseri Tezkiret-ül-Evliya’dır. Bu eserde seksen civarında evliyanın hal tercümesini, menkıbelerini veciz sözlerini yazmıştır. Eseri yazarken; Şerh-ül-Kalb, Keşf-ül-Esrar, Marifet-ün-Nefs, Tabakat-üs-Sufiyye, Hilyet-ül-Evliya ve Keşf-ül-Mahcub’dan faydalanmıştır.Aslı Farisi olan bu eser, birçok defa Türkçe, Fransızca ve Arabçaya çeşitli zamanlarda tercüme edilmiştir. Eser, tasavvuf tarihi bakımından çok önemli olup, tasavvufi hayatın gelişmesini tesbit yönünden de çok değerlidir.O, Mevlana Celaleddin-i Rumi başta olmak üzere, 14. yüzyılda Gülşehri’ye tesir etmiştir.Gülşehri, Mantık-ut-Tayr’ını onun eserinden az çok değişikliklerle tercüme etmiştir.

Feridüddin-i Attar’ın Farisi bir şiirinin tercümesi:

Sırlar alemine uçan kuş idim. Alçaktan yükseğe çıkmak istedim. Sırra mahrem kimseyi bulamayınca, Girdiğim kapıdan ben yine çıktım.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Feridüddin-I Attar

Nişabur

Mantıku't-Tayr

Molla Câmî

Şeyh Ahmed Gülşehri

İmam-ı Şibli

İbibik

Işıl Kasapoğlu

Ali Şîr Nevaî