Gayri Safi Yurtiçi Hasıla

Bir ülkenin Gayri Safi Yurtiçi Hasılası, ya da GSYİH, o ülkenin ekonomik büyüklüğünün birkaç ölçütünden biridir. Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH), GSMH`den farklı olarak, bir ülke sınırları içerisinde belli bir zaman içinde, üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin para birimi cinsinden değeridir.

Bu tanımda belli bir zaman, bir ay, üç ay ya da bir yıl olabilir. GSYİH genellikle bir yıl için ele alınır. Nihai mal ve hizmetler ise, üretilen toplam mal ve hizmetlerden üretim için kullanılan ara mallar düşüldükten sonra geriye kalan değerdir.

GSYİH= tüketim + yatırım + devlet harcamaları + (ihracat-ithalat)

GSYİH`dan amortismanlar (sermayenin aşınma ve eskime payı) çıkarıldığı zaman safi yurt içi hasıla elde edilir. “Gayri safi”, sermaye stoğuna amortismanın eklenmiş olduğunu ifade eder.

Safi yurt içi hasıladan dolaylı vergiler çıkıp, subvansiyonlar eklendiği zaman yurt içi gelir elde edilir.

Yurt içi gelire, net dış dünya faktör gelirleri eklendiği zaman milli gelir elde edilir.

Milli gelire, transfer ödemeleri eklenip, kurumlar vergisi, dağıtılmayan kurum karları ve sosyal sigortalar kesenekleri çıkarıldığı zaman kişisel gelir elde edilir.

Kişisel gelirden, kişisel gelir vergisi çıkarıldığında da harcanabilir kişisel gelir elde edilir.

Yukarıdaki eşitlikte, tüketim ve yatırım, nihai mal ve hizmetler için yapılan harcamalardır. Eşitliğin ihracat eksi ithalat kısmı ise harcamaların yurt içinde üretilmemiş kısmını (ithalat) düşüp, yurt içi üretimin içeride tüketilmemiş kısmını(ihracat) eklemek suretiyle dengeler. İktisatçılar, (Keynes`ten bu yana), genel tüketim kavramını, özel tüketim ve kamu sektörü tüketimi olmak üzere ikiye bölmeyi tercih etmişlerdir.

Bu nedenle GSYİH şu şekilde ifade edilir.

GSYİH= özel tüketim + yatırım + devlet harcamaları + net ihracat Ya da basitçe GSYİH=T+D+Y+X-M (X-M, ihracat eksi ithalatı ifade eder).

GSYİH`nın bileşenleri

T, Y, D ve (X-M) değişkenleri:

T özel tüketim ya da tüketici harcamaları olarak anılır. Ev halkının yemek, kira, ilaç gibi en kişisel harcamalarıdır.
Y sermaye cinsinden işle ilgili yatırımlardır. Örneğin yeni bir fabrika binası inşaatı, bir yazılım alımı ya da makine, teçhizat alımları gibi harcamalar işle ilgili yatırım olarak anılır. GSYİH için a€˜yatırım` özellikle finansal olmayan ürünlerin alımıdır. makroekonomide finansal ürünler alımı tasarruf olarak sınıflandırılır (GSYİH tasarruflardan değil harcamalardan oluşur). Ayırım (teorik olarak) oldukça açıktır: eğer para geri ödeme yükümlülüğü olmaksızın, mal ve hizmetlere dönüştürülebiliyor ise, bu bir yatırımdır. Örneğin, tahvil ya da hisse senedi alımlarında paranın sahipliği nominal olarak el değiştirir ve bu transfer ödeme GSYİH toplamının dışında tutulur. Konuşma dilinde bu türü harcamaların yatırım olarak anılmasına karşın, iktisadi açıdan bu harcamalar bir yer değiştirmedir ve reel ekonomi ya da GSYİH formülünün bir parçası değildir.
D nihai mal ve hizmetler için yapılmış devlet harcamaları`nın tamamıdır. devlet memurlarının ücretleri, askeri amaçlı silah alımları ve devlet tarafından yapılan her türlü benzeri yatırım harcamasını içerir. Sosyal sigorta ya da işsizlik yardımı gibi transfer ödemelerini içermez. GSYİH`nın bütünü içerisindeki devlet harcamalarının nispi büyüklüğü iktisadi açıdan oldukça önemlidir.
(X-M) bir ekonomi içerisindeki net ihracattır (ihracat-ithalat). GSYİH, diğer ülkelerin tüketimi için üretilmiş mal ve hizmetleri de kapsar. Bu nedenle ihracatın tamamı GSYİH`ya eklenir. Buna karşın ithalat GSYİH`dan çıkarılır çünkü yurt dışından alınan mal ve hizmetler hali hazırda T, Y ve D`ye dahil edilmiştir. Yabancı ülkelerden yapılan tedariğin yurt içi olarak hesaplanmasını engellemek amacıyla çıkarılırlar.

GSYİH`nın değişkenlerine örnekler

T,Y,D ve (X-M)`e örnekler:

Doluluk oranını artırmak amacıyla bir otele yapılan yenileme harcamaları özel Yatırım iken, aynı sonuca hizmet edecek otel hisseleri alımı bir tasarruftur. Birinci durum GSYİH ölçümüne dahil edilirken (Y), ikincisi dahil edilmez. Eğer otel binası aynı zamanda özel bir ev ise, yenileme harcamaları Tüketim olarak değerlendirilir. Eğer bir kamu kuruluşu aynı binayı kamu yararına bir hizmet için yenileyecek olursa harcamalar devlet harcamaları olarak değerlendirilecektir (D).

Eğer yenileme sırasında yurt dışından getirilmiş dekorasyon malzemeleri kullanılacak olursa, bu harcama ithalatta bir artışa ve net ihracatta bir azalışa neden olacaktır. Böylece toplam GSYİH yapılan alımdan etkilenmeyecektir. Bu örnek GSYİH`nın toplam tüketim ya da harcamalardan çok yurt içi üretimi ölçmeye yönelik olduğunu vurgulamaktadır. Harcamalar üretimi tahminlemenin güvenilir bir yoludur.

Eğer bir dekorasyon malzemesi üreticisi ürettiği malları yurt dışındaki bir otele satacak olur ise durum tersine dönecektir. Yapılan tahsilat net ihracatta artışa nedene olacaktır. Aynı dekorasyon malzemesi yurt içinde satıldığı zaman ise, ne amaçla alındığına bağlı olarak T veya Y bilişenlerinde bir artışa neden olur.

GSYİH`nın ölçülmesi

GSYİH`nın ülkeler arası farklılıklara göre karşılaştırılabilir hale getirilmesi

GSYİH ve yaşam standardı

Kişi başına GSYİH, sıklıkla bir ekonomideki yaşam standardının bir göstergesi olarak kullanılır. Bu yaklaşımın sağladığı kolaylıklara karşın, GSYİH hakkındaki pek çok eleştiri, onun bir yaşam standardı olarak kullanılmasına odaklanmaktadır.

Kişi başına GSYİH`nın bir yaşam standardı göstergesi olarak kullanılmasının en önemli nedeni, yaygın, düzenli ve sıkça ölçülüyor olmasıdır. Dünyanın bütün ülkeleri bu ölçümlemeyi hemen hemen aynı teknikle yapar, dolayısıyla her ülkede aynı şeyin ölçüldüğüne dair bir güven oluşmuştur.

Buna karşın, GSYİH`nın bir yaşam standardı ölçütü olarak kullanılmasının güçlüğü ise, direk bir ifadeyle, GSYİH`nın bir yaşam standardı ölçütü olmamasıdır. GSYİH bir ülkedeki belli ekonomik aktiviteleri ölçümlemeyi hedefler. GSYİH`nın bir yaşam standardı ölçütü olarak kullanılmasının gerekçesini güçlendiren argüman, (diğer değişkenlerin sabit kalacağını varsayarsak) genellikle bir ülkenin GSYİH`sı yükselirken, beraberinde o ülkedeki yaşam standardının da yükseliyor olmasıdır. Bu durum, GSYİH`nın, yaşam standardının bir direk ölçütü olmak yerine, yardımcı göstergesi olmasını sağlamaktadır.

GSYİH`nın ölçümlenmesi ve bir gösterge olarak kullanılmasına getirilen eleştiriler

GSYİH`nin ekonomistler tarafından yaygın kullanılmasına karşın, yaşam standardı göstergesi olarak değeri her zaman sorgulanmıştır. Bu konuda alternatif olarak, Birleşmiş Milletlerin İnsanlık Gelişim Endeksi gösterilir.

GSYİH`nın nasıl kullanıldığına dair yapılan eleştiriler:

GSYİH harcanan paranın kaydı olmayan kara borsayı ve para dışı ekonomiyi hesaba katmaz. Bu nedenle, özellikle iş hayatın önemli bir kısmının kayıt dışı gerçekleştiği ekonomilerde, olması gerekenin çok altında GSYİH değerleri ile karşılaşılabilir. Barter`ın yaygın kullanıldığı ekonomilerde de benzeri durumlarla karşılaşılır.
Yaygın ekonomik analizler, çevre, yardımcı işler ve kadınların çalışmasını ihmal ederler. Çocuk bakıcılığı ya da ev temizlikçiliği gibi işler bu analizlerde yer almazlar. Yeni Zelandalı ekonomist Marilyn Waring çalışmasında, bu konuyu, “ödeme ile sonuçlanmayan işler faktör edilebilecek olsa, ödenmeyen işgücünün uğradığı haksızlık bir parça telafi edilebilecek ve demokrasinin ihtiyaç duyduğu politik saydamlık sağlanabilecektir” şeklinde vurgulamıştır.
GSYİH`nın hesaplanmasında karşılaşılan farklılıklar, ülkeler arasında çelişkiler yaratmaktadır.
GSYİH net bir değişim yaratmayan üretimleri ya da hasarların tamiri için yapılanları da hesaba katar. Örneğin doğal bir felaketten ya da bir savaştan sonra yapılan yeniden yapılanma büyük bir ekonomik aktivite yaratarak GSYİH`nın sıçramasına neden olur. Buna karşın bu felaketlerin yaşanmamış olması gerçekte çok daha iyidir. Sağlık hizmetlerinin ekonomik değeri ise bir başka klasik örnektir. Çok sayıda insanın hasta olması ve pahalı tedaviler görmesi arzu edilen bir şey değildir fakat gerçekleşmesi GSYİH`nın büyümesine neden olur.
Yaşam kalitesi (insanların mutluluğu), mal ve hizmetlerden çok farklı şeylerle belirlenir. Yaşam standardının ölçülmesi için kullanılan alternatif ölçüm araçları dahi bu etkenleri hesaba katmazlar.
Şirketlerin ülkeler arası ticari faaliyetleri GSYİH`nın değerini saptıran bir başka etkendir. Örneğin Avrupalı ve Amerikalı şirketler vergilerden tasarruf etmek amacı ile alım satım faaliyetlerinin bir kısmını İsviçre ya da İrlanda gibi ülkelerden geçirirler. Böylece vergilerden tasarruf elde ederken, bu faaliyeti yaptıkları ülkelerin GSYİH`sının yükselmesine neden olurlar.
Ülkelerin ucuz ve kısa ömürlü mallar ya da pahalı fakat uzun ömürlü mallar alma alışkanlıkları da GSYİH`nın olumsuz etkilenmesine neden olabilir. Bu konuda kesin bir ayırım elde etmek zor olmakla birlikte, bazı durumlarda, pahalı fakat kalite malların uzun vadede kısa ömürlü mallardan daha ucuz olabilir. Böyle durumlarda alışkanlıkların kısa ömürlü mallara yönelmesi GSYİH`nın yükselmesine neden olur iken aynı davranış biçimi moda, teknoloji değişimi gibi nedenlerle sık yenilenme ihtiyacı duyulan mallarda ise GSYİH`nın düşmesini sağlayabilir.
Japonya gibi vatandaşları tasarrufa eğilimi ülkelerin GSYİH`sı düşüş eğilimine girerken, vatandaşları, parası olmadığı halde borç alarak, harcama eğilimli, Türkiye gibi ülkelerin GSYİH`sı büyüme yönünde etkilenecektir. GSYİH`nın hesaplanışında birikmiş tasarruf ya da borçlar hesaba katılmazlar.
GSYİH büyümenin sürdürülebilir olup olmadığını ölçemez. Bir ülke doğal kaynaklarını çok hızlı bir şekilde tüketerek ya da yanlış yatırımlar yaparak, geçici bir süreyle yüksek GSYİH`ya sahip olabilir. Örneğin geçmişte yüksek fosfat kaynakları nedeniyle dünyanın en yüksek kişi başına milli gelire sahip ülkesi olan Nauru, 1989`dan sonra, kaynakların tükenmesi ile milli gelirinde hızlı düşüş yaşamıştır. Sanayileşmeksizin petrol zengini olan ülkeler, gelecekte petrol kaynaklarının tükenmesi ile bugünkü yüksek GSYİH`larını sürdüremeyeceklerdir. Düşük tasarruf oranları ve yüksek tüketim harcamaları nedeniyle, ekonomiler, şişirilmiş hisse fiyatları ya da şişirilmiş ev fiyatları gibi varlık balonları ile karşı karşıyadırlar. Doğanın kirletilerek yok edilmesi pahasına yüksek ekonomik büyüme yaşayan Çin gibi ülkeler, ödenmesi çok zor, tekrar temizleme bedellerini, GSYİH hesaplarına dahil etmemektedirler.
GSYİH`nın yıllık büyümesi, yıllara göre, üretim çıktısının kalitesindeki objektif değişimi hafife alan GSYİH deflatörü ile düzeltilmektedir. Deflatör, subjektif deneyimlere dayandığı için, teknoloji ve kalite seviyelerindeki iyileşmelerin, ne dereceye kadar, gerçek yaşam standardını yükseltebileceğini ölçmek konusunda yetersiz kalacaktır.
GSYİH, fakirle zengininin gelirleri arasındaki eşitsizliği hesaba katmaz.

Bazı iktisatçılar, yukarıdaki eleştirilere çözüm üretmeye çalışan, Akıllı Gelişme Göstergesi adı altında, GSYİH`nın bir ikamesini yaratmaya çalışmışlardır. Dünyanın en mutlu toplumu olduğunu iddia eden Butan gibi bazı ülkeler ise, Gayri safi ulusal mutluluk kavramının bir yaşam standardı olarak avukatlığını yapmaya çalışmaktadır.

Ülkelerin GSYİH`larına göre sıralandığı listeler

Referanslar

Linkler

Kaynaklar

Vikipedi