Evrenos Ailesinin kökeni
Boz Oklu Han, Evrenosoğulları`nın bilinen en eski atasıdır. Gazi Evrenos, Boz Oklu Han`ın Vırsk Han, Kasun Han, Yoregür Han, Pranko İsa Bey, Koç Demir Han, Ozar Han ve Gündüz Alp Han adlı 7 oğlundan Pranko İsa Bey`in tek oğludur. Günümüz Evrenosoğulları Gazi Evrenos`un soyundan gelmektedirler.1302 ve 1361 yılları arasında Karesioğulları Beyliği`ne hizmet etmiş olan bu Türkmen ailesi, Orhan Gazi`nin Karesi Beyliği`ni ilhak etmesi üzerine Gazi Evrenos Bey`in Pranko İsa Bey önderliğinde Osmanlı Devleti`nin hizmetine girmişlerdir. İsa Bey`in ön adı Dimetoka `nın 6 km doğusunda Meriç nehri yakınındaki Prangi kasabasından gelmektedir. Gazi Evrenos Bey ve oğulları, Osmanlı Devleti`nin Mihaloğulları, Malkoçoğulları ve Turahanlıoğulları ile birlikte ilk akıncı ailelerindendirler. İsa Bey, şehzade Süleyman Gazi ile birlikte Rumeli fetihlerine katılmış ve bir akında Bulgaristan `ın Radovişte şehri civarında şehit düşmüştür.
Gazi Evrenos Bey`in Hayatı
Gazi Evrenos Bey 1288 yılında Balıkesir`de doğmuş 1417 yılında Vardar Yenicesi`nde (bugün Yunanistan`ın Giannitsa şehri) ölmüştür. Evrenos Bey`in asıl ismi Evren`dir. Bazı kaynaklara göre eski Rumcada "Bey" anlamina gelen "os" eki Evren Bey`e Orhan Gazi`nin kardeşi Süleyman Paşa ile yaptıklari Rumeli seferleri sırasında yöre halkına adil davranışlarından ötürü Rum yerli halk tarafından verilmiştir. Aşıkpaşazade`de ismi Evrenuz olarak geçmekte, `Evren` ve `Uz` kelimelerinden bileştirilmiş olabileceğini düşündürmektedir. İsmini Bizans tarihçileri Avrenezis veya Verenezis, Batılı tarihçiler de Vrenez şeklinde yazarlar. Gazi Evrenos 129 yaşına dek yaşamış 4 Osmanı padişahına hizmet etmiştir: Orhan Gazi, I. Murat, I. Bayezıt ve I. Mehmet.Orhan Gazi`nin oğlu Süleyman Gazi`nin Sultan I. Murat`ın hükümdar olup Rumeli`ye gelmesine kadarki dönemde, karşı saldırılara maruz kalarak bir süre gerileyen Osmanlılar için hasıl olan tehlikeli durum Evrenos Bey ile Hacı İlbey `in ciddi faaliyetleriyle önlenmiştir.
Osmanlı hükümdarı I. Sultan Murad Rumeli`ye geçtiğinde Evrenos Bey Keşan ve İpsala `yı zaptetmiş, sonra Edirne üzerine yürüyen Türk kuvvetlerinin sol koluna tayin edilip ileri fırlayarak, doğu Makedonya `daki Sırp kuvvetlerinin Osmanlı ordusuna yapmaları muhtemel saldırıları önlemekle görevlendirilmiştir. Evrenos Bey`i daha sonra Serez `de akıncı kumandanı olarak görüyoruz. İkinci defa zaptedilen Serez`i kendisine merkez yapan Evrenos Makedonya`ya yaptığı akınlarla mühim şehir ve kasabaları elde etmiştir.
Evrenos Bey takriben 1385`de vezir Çandarlı Halil Hayreddin Paşa ile Makedonya harekatına katılmış ve ikinci defa Manastır elde edilmiş ve Hayreddin Paşa ile birlikte Arnavutluk `ta Elbasan taraflarına ve daha batıya kadar gitmiştir. Bundan sonra Evrenos Bey hacca gitmiş ve buradan dönüşte Birinci Kosova Muharebesi ne denk gelen günlere rastlamış ve bu muharebede kendisinin tecrübelerinden yararlanılmıştır.
Kosova muharebesi sonra Yıldırım`ın hükümdar olmasını müteakip Vodine ve Çitroz kasabalarını elde eden Evrenos Bey, 1390`dan itibaren beş, altı sene mütemadi olarak Arnavutluk`a akın yapmış 1396`da Niğbolu Savaşı nda ve Eflak seferinde bulunmuştur.
Evrenos Bey Ankara Savaşı `ndan sonra şehzadeler arasındaki mücadelede Süleyman Çelebi `den sonra ihtiyarlığına binaen bu gailelere karışmak istememiş ise de Rumeli`de hükümdar olan Musa Çelebi `nin kendisine baskı yapması üzerine el altından Çelebi Mehmet tarafını tutmuş ve Rumeli`deki harekat tarzı hakkında Çelebi Mehmet`e yol göstermiş ve onun planı üzere Çelebi Mehmet`in Rumeli`ye geçerek Sırp hududuna gelmesi üzerine diğer uçbeyleriyle beraber kendisine iltihak etmiştir. Evrenos Bey hayli yaşlı olduğu halde Kasım 1417`de vefat ederek Vardar Yenicesi`ndeki türbesine defnedilmiştir. Evrenos Bey `in burada türbesinden başka cami, medrese ve imareti ile diğer bazı yerlerde hayırlı tesisleri vardır.
Tarihler, Sultan Murad Hüdavendigar `ın oğlu Yıldırım Bayezid`i evlendirdiği zaman Evrenos Bey`in düğün hediyesi olarak elbiselik kumaşlardan başka 100 genç erkek ve 100 genç kız köle ve cariye takdim ettiğini; bu 100 köleden 10 kölenin elinde içi altın dolu altın tepsi ve 10 kız cariye elinde yine içleri altınla dolu 10 altın tepsi bulunduğunu, diğer 80`inin ellerinde de gümüş ibrik ve gümüş maşrapalar bulunduğunu anlatır. Sultan Murad Evrenos`un getirdiği saçıyı davetine icabet eden Mısır, Karaman, Hamidoğlu ve sair elçilere verdiği gibi, bütün elçilerin getirdikleri hediyeleri de Evrenos Bey`e vermiştir. Yine Evrenos`un getirdiği altınların bir kısmını elçilere, ve mütebakisini ulemaya ve fukaraya dağıtmıştır. Bu anekdot Osmanlı`nın daha ilk yüzyılında ulaştığı zenginlik derecesini ispatlaması bakımından önemlidir.
Evrenos ailesinin Osmanlı Devletine hizmetleri
Evrenos Bey`den sonra Osmanlı Devletinin hizmetinde Rumeli`de akıncı kumandanı olarak Evrenos`un oğulları İkiyürekli Ali Bey ve Evrenosoğlu İsa Bey`leri görüyoruz. Bunlardan Ali Bey babasının yanında yetişmiş ve ondan sonra Rumeli`nin meşhur akıncı kumandanlarından olmuştur. II. Murad zamanında 1430`da Selanik`in zaptında hizmeti görüldüğü gibi, Macaristan`a ve Arnavutluk`a yapmış olduğu müthiş akınlarıyla da dikkati çekmiştir. Ali Bey özellikle 1437`de yaptığı Macaristan akınından 70.000 esir ve hesapsız ganimet malıyla dönmüştür. Bundan sonra Belgrad `ı ilk defa kuşatmış ise de Haçlı Seferinin çıkması üzerine kuşatmayı kaldırmaya mecbur olmuştur. İstanbul`un fethinde ve 1462`de Fatih Sultan Mehmet zamanında Eflak seferi nde bulunmuştur. Vefatı tarihi belli olmayıp kabri Vardar Yenicesi`ndedir. Dukas`ın ve ondan naklen Hammer ve diğer bazı tarihçilerin, Fatih`in cülusunda boğdurttuğu kardeşinin Evrenosoğlu Ali Bey eliyle olduğunu ve ertesi gün de Ali Beyi idam ettirdiği hakkında kayıtları yanlış olup, zaten uçbey olan Ali Bey`in 1462 Eflak seferinde bulunduğuna göre bu şehzadeyi boğanın başka birisi olduğu açıktır.
Evrenos Bey`in diğer oğlu İsa Bey de akıncı sancak beylerinden olup 1434 ve 1438 yıllarında Arnavutluk harekatında ve 1443`de Haçlılarla yapılan Morova muharebesinde bulunmuştur. Haçlı kumandanı Jan Hunyad`ın taarruzu esnasında padişahın huzurunda yapılan görüşmede savunma savaşı yapılmasını tavsiye etmiş ve aksi düşünceler önerenlere karşı tavsiyesi kabul edilmiştir. Vefatı biraderi Ali Bey`den sonra olup Vardar Yenicesi`ndeki türbesine gömülmüştür. İsa Bey`in de burada cami ve imareti vardır. Daha sonra Ali Bey`in oğullarından Ahmet ve Evrenos Beyler ve Ahmed Bey`in oğulları Musa ve Süleyman Beyler sancak beyliği yaparak 16. yüzyıl başlarına kadar faal hizmet görmüşlerdir. Şemseddin künyeli Emir-i Kebir Evrenosoğlu Ahmed Bey`in 1498 tarihli vakfiyesinde Vardar Yenicesi`nde cami, medrese, imaret yaptırdığı görülmektedir. Vakfına oğlu Musa Bey`i mütevelli koymuştur. Vefatı 1502 tarihinden evveldir. Evrenosoğulları ailesi Rumeli`de evlad-ı fatihan teşkilatının başında olarak 19. yüzyıl ortalarına kadar gelmişlerdir.
Gazi Evrenos`un oğlu İkiyürekli Ali Bey, torunu Gazi Ahmed Bey ve torununun oğlu Musa Bey Osmanlı İmparatorluğu`nun çöküşüne dek devlete çeşitli hizmetlerde bulunmuş Evrenosoğulları`nın en ünlülerindendirler. Evrenos ailesinin üyeleri, Gazi Ahmed Bey`in torunun oğlu Ahmed Bey`in Hazreti Muhammed`in kızı Fatma`nın soyundan gelen bir aile üyesi ile evlenmesi sonucunda Şerif unvanı almışlardır.
Kaynaklar
- İ.H. Uzunçarşılı, ``İslam Ansiklopedisi``, Cilt IV, 414-18
- I. Melikoff, ``Encyclopedia of Islam, second edition``, Vol. 2, 720-1
- Vasilis Demetriades, ``The Tomb of Ghazi Evrenos Bey at Yenitza and Its Inscription (Gazi Evrenos`un Yenice`deki mezarı ve üzerindeki yazıt)``, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, Vol. 39, No.2, pp. 328-332 , 1976 (*.pdf dokümanı)
Linkler
- Gazi Evrenos`un anıtmezarı, 1417 yılında Yenice Vardarı`nda (günümüzde Giannitsa, Yunanistan) inşa edilmiş 19. yy.da restore edilmiştir
- Gazi Ahmed Bey`in anıtmezarı, Gazi Evrenos`un torunu, türbe 1490 yılında Yenice Vardarı` nda inşa edilmiştir.
- The Ottoman Conquest of Thrace, Aspects of Historical Geography - yüksek lisans tezi, yazar: Georgios C. Liakopoulos
- [1]