ikonuna tıklayınız.
| Jacobus Franciscus "Jim" Thorpe Wa-Tho-Huk | |
|---|---|
| Doğumu | 28 Mayıs 1887 Prague, Oklahoma, ABD |
| Ölümü | 28 Mart 1953 Lomita, Kaliforniya, ABD |
Jacobus Franciscus "Jim" Thorpe (Sac ve Fox Ulusu: Wa-Tho-Huk) (d. 28 Mayıs 1887 – ö. 28 Mart 1953). Modern spor dünyasının çok yönlü atletlerinden birisi sayılmaktadır. Olimpiyatlarda pentatlon ve dekatlon dallarında altın madalya sahibi olan, Amerikan futbolu`nda kolej ve profesyonel liglerde yıldız oyunculuk, Amerika Ulusal Beyzbol Ligi`nde (Major League Baseball) oyunculuk ve basketbolda kariyer yapmış bir sporcudur. Olimpiyatlarda yarışmadan önce, İkinci Beyzbol Liginde iki sezon profesyonel olarak oynadığı ortaya çıkınca amatör yarışma kurallarına aykırı olması nedeniyle madalyalarını kaybetmiştir. Ancak ölümünden otuz yıl sonra 1983`te bu madalyalar tekrar verilmiştir.
Çocukluğu ve gençliği
Thorpe`un doğumu, tam adı ve etnik kökeni hakkında oldukça farklı bilgiler bulunmaktadır. Kesin olarak bilinen Thorpe`un Yerli Toprakları`nda doğduğudur ancak doğum sertifikası bulunamamıştır.Thorpe 28 Mayıs 1887`de ABD`de Oklahoma eyaletinin Prague şehri yakınlarında doğmuştur. Tam adının James Francis Thorpe olduğu söylense de bu kanıtlanamamıştır. Vaftiz sertifikasında adı "Jacobus Franciscus Thorpe" olarak kaydedilmiştir.
Annesinin ve babasının etnik kökeni farklı gruplardan gelmektedir. Babası Hiram Thorpe`un İrlandalı bir babası ve Sac ve Fox Ulusu`ndan yerli bir annesi vardı. Annesi Charlotte Vieux`nün babası Fransız, annesi ise büyük Sac savaşçısı şef Black Hawk`un (Kara Atmaca) soyundan gelen bir yerli idi. Sac ve Fox olarak yetiştirilen Thorpe`un yerli dilindeki adı ``Parlak Yol`` anlamına gelen Wa-Tho-Huk idi. Sac ve Fox Ulusu`nda gelenek olduğu üzere Thorpe doğumu sırasında meydana gelen bir olaydan esinlenerek adlandırılmıştı. Doğduğu kulübeye giden yolu güneş ışığının aydınlatması üzerine kendisine bu isim verilmiştir. Bazı bilgilere göre Hiram Thorpe`un beş karısı ve toplam 19 çocuğu olmuştu ve bu çocukların en az on biri Vieux`dendi.
Thorpe ikiz kardeşi Charlie ile birlikte Stroud, Oklahoma`daki yerli okuluna gitti. Sekiz yaşındayken kardeşi Charlie zatürreden öldü. Okula kardeşinin yardımıyla devam eden Thorpe kardeşinin ölümünden etkilendi ve birkaç kere okuldan kaçtı. Bunun üzerine Hiram Thorpe oğlunu bir daha kaçmaması için Lawrence, Kansas`ta şu anda Haskell Yerli Ulusları Üniversitesi adıyla bilinen okula gönderdi. İki yıl sonra annesinin ölümüyle birlikte depresyona giren Thorpe babasıyla birkaç kez tartıştıktan sonra okuldan kaçarak bir at çiftliğinde çalışmaya başladı.
1904 yılında babasının yanına dönen Thorpe Carlisle, Pennsylvania`da bulunan Carlisle Yerli Endüstri Meslek Okulu`na girmeye karar verdi. Bu okulda iken Amerikan futbol tarihinin başlarında en nüfuzlu koçlardan biri olan Glenn Scobey "Pop" Warner ile çalıştı. Aynı yılın sonlarına doğru Hiram Thorpe`un ölmesi üzerine Thorpe bir kere daha okulu bıraktı. Birkaç yıl çiftlikte çalıştıktan sonra Carlisle`a geri dönerek atletizm kariyerine başladı.
Yıldızı yükseliyor
`nun üniformasıyla, 1909 yılında] Söylentilere göre Thorpe atletik kariyerine 1907`de Carlisle`da atletizm pistinden geçerken üzerindeki elbiselerle hazırlıksız olarak 1,75 metrelik sıçrayışla okulun yüksek atlamacılarını geçmesiyle başlamıştır. Bunun doğru olup olmadığı bilinmez ama kaydedilmiş en erken atletizm sonuçları 1907 yılına aittir. Thorpe, atletizmin yanı sıra Carlisle`da Amerikan futbolu ve beyzbol, lacrosse (raket benzeri sopalarla oynanan bir tür çim hokeyi) ve hatta dans takımlarına da katılmıştır.Ulusal anlamda ilk olarak 1911 yılında okulunun futbol takımında farklı pozisyonlarda oynayarak dikkati çekti. Carlisle`ın Harvard takımını yendiği 18-13`lük maçta takımının tüm sayılarını Thorpe yapmıştır. Sezonu 11-1 tamamlayan Carlisle sonraki sezon Thorpe`un 25 "touchdown" ve 198 sayısıyla (12 maçta) ulusal kolej şampiyonasına katılmıştır. Carlisle`ın 1912 yılındaki karşılaşmaları içinde, West Point karşısındaki etkileyici 27-6`lık galibiyet dikkat çeker. Thorpe`un yaptığı 92 yardalık touchdown takım arkadaşının yapmış olduğu penaltı yüzünden iptal edilmiş ancak Thorpe bir sonraki oyunda 97 yardalık bir touchdown yapmayı başarmıştır. Thorpe 1911 ve 1912 yıllarında Amerikan ulusal karmasına seçilmiştir.
O maç sırasında, daha sonra ABD başkanı olacak olan Dwight Eisenhower Thorpe`u engellemeye çalışırken dizini incitmiştir. Eisenhower 1961 yılında yaptığı bir konuşmada Thorpe`tan şöyle sözetmiştir: ``"Zaman zaman doğuştan üstün yeteneklere sahip insanlarla karşılaşırız. Aklıma Jim Thorpe geliyor. Hayatında bir kere bile antrenmana çıkmamıştır ama bugüne kadar gördüğüm futbol oyuncularından daha iyi oynayabilirdi."`` [1][2]
Futbol, Thorpe`un en sevdiği spordu ve hep öyle kaldı. Atletizm pistine ara sıra çıkıp yarışıyordu. Yine de Thorpe asıl ününü atletizm ile kazanmıştır.
Olimpiyat kahramanı
İsveç`in başkenti Stockholm`de yapılan 1912 Yaz Olimpiyatları`nda programa iki yeni atletizm dalı konmuştu: Pentatlon ve dekatlon. 1906 Yaz Olimpiyatları`nda antik Yunan oyunlarındakine benzer bir pentatlon karşılaşması yapılmıştı ancak 1912 yılında pentatlon karşılaşmaları uzun atlama, cirit atma, 200 metre kısa mesafe koşu, disk atma ve 1500 metre koşu dallarından oluşturulmuştu.1880 yılından beri ABD`de yapılmasına ve St. Louis`deki 1904 Yaz Olimpiyatları`nda bir çeşit dekatlon karşılaşması yer almasına rağmen dekatlon karşılaşmaları atletizm içinde yeni bir daldı ve Olimpiyatlardaki dekatlon ABD versiyonundan farklıydı. Carlisle atletizm takımında birçok dalda yarışan Thorpe gibi çok yönlü bir atlet için bu iki yeni karşılaşma, biçilmiş kaftandı. Dolayısıyla Thorpe hem pentatlon hem de dekatlon için ABD Olimpiyat Seçmeleri`ne katıldı.
Üç karşılaşmayı kazanarak Doğu Bölgesi Seçmeleri`ni kolayca kazanan Thorpe aralarında daha sonra Uluslararası Olimpiyat Komitesi Başkanı olacak Avery Brundage`in de bulunduğu pentatlon takımına seçildi. Dekatlon takımı için yalnızca birkaç aday olması nedeniyle seçmeler iptal edildi. Thorpe ilk ve tek dekatlon karşılaşmasına Olimpiyatlarda katılacaktı.
Thorpe`un Olimpiyatlardaki karşılaşma programı oldukça doluydu, çünkü pentatlon ve dekatlonun yanı sıra uzun atlama ve yüksek atlama dallarında da yarışıyordu. İlk karşılaşma pentatlon dalındaydı ve beş farklı dalın dördünü önde bitiren Thorpe 1912 yılından önce hiç yarışmadığı cirit atmada üçüncü geldi. Yarışma sonuçları karşılaşmalardaki sıralama puanlarına göre belirlense de, elde edilen derecelere göre de puanlama yapılıyordu. Thorpe kendinden sonra gelen Norveçli rakibi Ferdinand Bie`nin 400 puan önünde 4041.530 puan ile pentatlonda birinci geldi.
Pentatlonda altın madalya kazandığı gün, yüksek atlama finallerine katılmaya da hak kazandı. Finalde dördüncü olan Thorpe uzun atlamayı da yedinci olarak bitirdi. Thorpe`un son karşılaşması olan dekatlonda favori evsahibi Hugo Wieslander idi. Ancak Thorpe`un karşısında varlık gösteremeyen Wieslander karşılaşmayı 700 puan geriden tamamladı. Thorpe on dalın dördünde birinci geldi.
O zamanki adetlere göre madalyalar atletlere oyunların kapanış töreninde veriliyordu. İki altın madalyanın yanı sıra Thorpe dekatlon için İsveç Kralı V. Gustav ve pentatlon için Rus Çarı II. Nikolay tarafından verilen iki ayrı başarı ödülünü de kazandı. Kral Gustav`ın Thorpe`a ödülünü verirken "Bayım, siz dünya üzerindeki en büyük atletsiniz," dediği ve Thorpe`un da "Teşekkürler Kral" dediği söylenmektedir.
Thorpe`un başarısı ülkesinde de dikkatleri çekti ve dönüşünde New York şehrinin ünlü Broadway bulvarında konfetilerle karşılandı. Thorpe daha sonraları bu karşılamayı şöyle anlatmıştır: ``"İnsanların çığlık çığlığa adımı haykırdıklarını duydum ve yalnızca bir kişinin nasıl bu kadar dostu olabileceğini anlayamadım."``
Thorpe, 1912 Olimpiyatlarında atletizmin yanı sıra ABD atletlerinden oluşan iki takımın yaptığı iki beyzbol gösteri karşılaşmasının birine de katılmıştır. Tüm dünyanın daha sonra öğreneceği üzere bu Thorpe`un beyzbolu ilk denemesi değildi.
Profesyonelliğinin ilanı
1913 yılında, Olimpiyatlara katılan atletlerin amatör olması konusunda çok katı kurallar bulunmaktaydı. Yarıştıkları için para ödülü alanlar, spor öğretmenleri ve daha önce profesyonellere karşı yarışmış olanlar amatör sporcu sayılmıyor ve Olimpiyatlara katılmalarına izin verilmiyordu.1913 Ocak ayının sonlarına doğru ABD gazeteleri, Thorpe`un daha önce profesyonel beyzbol oynadığı hakkındaki iddiaları yayımladılar. İlk olarak hangi gazetenin bu iddiayı gündeme getirdiği belli olmasa da bulunabilen en erken baskı ``Providence Times`` gazetesine aittir, ancak iddiaların önce ``Worcester Telegram`` gazetesinde yayımlandığından sözedilir. Hakikaten de Thorpe 1909 ve 1910 yıllarında Rocky Mount, Kuzey Carolina`da Doğu Carolina Ligi`nde profesyonel beyzbol oynamış ve bunun karşılığında da az miktarda para almıştır.
Kamuoyu Thorpe`un geçmişiyle çok ilgilenmediyse de Amatör Atletizm Birliği (``Amateur Athletic Union - AAU``) ve özellikle Birliğin sekreteri James E. Sullivan bu olayı çok ciddiye almıştır. Thorpe Sullivan`a yarı-profesyonel olarak beyzbol oynadığını bildiren bir mektup göndermiştir:
...Yalnızca basit bir Yerli okul çocuğu olduğum ve böyle şeyler hakkında bir şey bilmediğim gerçeği nedeniyle kısmen mazur görülmeyi umuyorum. Hakikaten de yanlış bir şey yaptığımı bilmiyordum çünkü bildiğim birçok kolej öğrencisinin yaptığını yapıyordum ancak onlar kendi isimlerini kullanmamışlardı...
Mektubunun hiçbir faydası olmadı ve AAU geçmişe yönelik olarak Thorpe`un amatörlüğünü kaldırmaya karar verdi ve IOC`nin de aynı şekilde davranmasını önerdi. Aynı yıl içinde IOC oybirliğiyle Jim Thorpe`un tüm Olimpiyat madalyalarını, ödüllerini ve unvanlarını geri almayı kararlaştırdı ve onu profesyonel sporcu ilan etti.
Thorpe para karşılığında oynamış olsa da diskalifiye edilmesi kuraldışıydı. 1912 Olimpiyatları`nın kural kitapçığında herhangi bir karşı çıkmanın Oyunların kapanış töreninden sonra 30 gün içinde yapılması gerektiği belirtilmişti. İddiaların gazetelerde yayımlanması 1913 Ocak ayında yani Stockholm Oyunlarının bitişinden altı ay sonraya denk gelmektedir. AAU ve IOC görevlilerinin bu kuraldan haberi olmadığı ya da bilerek dikkate almadıkları anlaşılmaktadır. Ayrıca Olimpiyat Oyunlarından çok önce Thorpe`un amatör statüsünün sorgulandığı ancak 1913 yılında bu iddialarla karşı karşıya kalana kadar AAU tarafından dikkate alınmadığı hakkında bazı kanıtlar da bulunmaktadır.
Bu olayın Thorpe için tek olumlu yanı, profesyonel olduğunun ilanından sonra Amerika Ulusal Beyzbol Ligi`ndeki takımlardan teklifler almasıdır.
Beyzbol, Amerikan futbolu ve basketbol
1913 yılında New York Giants beyzbol takımıyla anlaşan Thorpe üç sezon boyunca fasılalarla dış saha oyuncusu olarak görev yaptı. 1916 sezonunda hiç maça çıkmayan Thorpe 1917 yılında beyzbol oynamak için Giants takımına geri döndü ancak sezonun başlarında Cincinnati Reds takımına satıldı. Aynı sezonun sonlarına doğru Giants takımına geri satılan Thorpe 1918 yılında da Giants takımında aralıklı olarak oynadı. 21 Mayıs 1919 tarihinde de Pat Ragan ile takas edilerek Boston Braves takımına katıldı. Sıradan bir beyzbol kariyeri geçiren Thorpe 91 sayı yaptı bunun 82`sini vurucu olarak yapmıştır ve 289 oyundaki vuruş ortalaması 0,252`dir. 1922 yılına kadar ikinci liglerdeki takımlarda beyzbol oynamaya devam etmiştir.Aynı dönemde Thorpe Amerikan futbolunu da bırakmamıştır. 1915 yılında Canton Bulldogs takımıyla kontrat yapan Thorpe, maç başına o dönem için çok fazla sayılabilecek bir rakam olan 250 dolara anlaşmıştır. Başarılı olan takım 1916, 1917 ve 1919`da şampiyonluklar kazanmıştır. 1920 yılında Bulldogs takımı Amerikan Profesyonel Amerikan Futbolu Birliği`ni (``American Professional Football Association - APFA``) oluşturan on dört takımdan biri olmuştur. Bu birlik iki yıl sonra Amerikan Ulusal Futbol Ligi`ne (``National Football League - NFL``) dönüşmüştür. Thorpe, Canton takımında oynamaya ve aynı zamanda takımı çalıştırmaya devam ederken APFA`nın ilk başkanı seçilmiştir. 1921`den 1923`e kadar, Thorpe La Rue, Ohio`da tamamen Amerikan Yerlilerinden oluşan Oorang Indians takımı için oynadı.
Thorpe 1920 ile 1928 yılları arasında altı değişik takım için oynadıysa da hiçbir şampiyonluk takımında yer alamamıştır. 52 NFL maçı oynadıktan sonra 41 yaşında iken profesyonel Amerikan futbolunu bırakmıştır.
Thorpe spor dünyasında aktif olmaya devam etti. Son zamanlarda basketbolda da kariyer yaptığına dair kanıtlar vardır. "Jim Thorpe ve Dünyaca Ünlü Yerlileri" adı altında iki yıl boyunca (1927-1928) New York, Pennsylvania ve Marion, Ohio`da kasaba kasaba dolaşmışlardır. Hayatının bu dönemine ait çok az kayda rastlanması nedeniyle 2005 yılına kadar Thorpe`un biyografisini yazanlar basketbol kariyerinden habersizdi. [3]
Yaşamının son dönemi ve ölümü
Thorpe, Carlisle`da tanıdığı Iva Miller ile 1913 yılında evlendi. Çiftin dört çocuğu olmuştur: Jim Jr. (2 yaşında öldü), Gale, Charlotte ve Grace. Thorpe`un zaman zaman çok fazla içki içmesi çiftin 1924 yılında boşanmalarının büyük ihtimalle ana sebebidir.Thorpe 1926 yılında Freeda Kirkpatrick ile evlenmiş ve dört oğlu olmuştur: Carl, William, Richard, ve John. Spor yaşamı sona erdikten sonra Thorpe ailesini geçindirmek için çabalamıştır. Spor dışında çalışmayı zor bulan Thorpe hiçbir zaman bir işte uzun süre tutunamamıştır. Büyük Buhran`ın da işleri zorlaştırması Thorpe`un işten işe geçmesine neden olmuştur. Çeşitli sinema filmlerinde figüran olarak yer almış, özellikle de kovboy filmlerinde Yerli şefi rolünü oynamıştır. Ayrıca inşaat işçiliği, bar fedailiği de yapmış ve 1945 yılında kısa bir süre ticari yük taşıyan gemilerde tayfa olarak çalışmıştır. Bundan dört yıl önce de eşi Thorpe`tan boşanmıştır.
1950`lere gelindiğinde beş parasız kalan Thorpe dudak kanseri nedeniyle hastaneye yatırıldı.
Üç yıl sonra, üçüncü eşi Patricia Askew ile Lomita, Kaliforniya`daki karavan evinde akşam yemeği yerken üçüncü kalp krizini geçirmiş, suni teneffüs ile kısa süre için hayata döndürüldükten sonra bilincini yeniden kaybetmiş ve 28 Mart 1953 günü 65 yaşında ölmüştür.
Öldükten sonra
Thorpe`un üçüncü eşi Patricia, küçük Pennsylvania kasabası Mauch Chunk`un umutsuz bir şekilde iş olanaklarını artırmaya çalıştığını duyunca kasaba ile bir anlaşma yaptı. Thorpe`un cenazesini satın alan kasaba onun adına bir anıt dikti ve kasabanın adını Jim Thorpe olarak değiştirdi. Üzerinde İsveç Kralı V. Gustav ile konuşmasının yazılı olduğu anıt hala kasabadadır.Thorpe basından da büyük ilgi görmüştür. 1950 yılında Associated Press tarafından spor yazarları arasında yapılan ankete göre Thorpe 20. yüzyılın ilk yarısının en büyük atleti seçilmiştir. Aynı dönemde başka bir ankette de en iyi Amerikan futbolu oyuncusu seçilmiştir. 20. yüzyılın sonuna doğru Jim Thorpe adı hafızalardan silinmeye başladıysa da "yüzyılın atleti" sıralamalarının çoğunda hala üst sıralarda yer almaktaydı.
1951 yılında Thorpe henüz hayatta iken, ünlü Casablanca filminin yönetmeni Michael Curtiz yönetmenliğinde Burt Lancaster`ın başrolü oynadığı ``Jim Thorpe: All-American`` adlı film çekilmiştir. 1931 yılında film haklarını MGM`e 1.500 dolar karşılığı satan Thorpe`un filmden hiçbir kazancı olmamıştır.
1963 yılında Jim Thorpe NFL`in en büyük onur ödülü olan Profesyonel Amerikan Futbolu Anı Evi`ne kabul edildi. Her ne kadar Anı Evi`ne alınan ilk oyuncu olduğu söylense de aslında ilk alınan oyuncu Chicago Bears takımının kurucusu, sahibi, koçu ve oyuncusu olan George Halas`tır. Anı Evi`nde ayrıca oyuncunun bir heykeli de bulunmaktadır.
1986 yılında Jim Thorpe Ödülü Kolej Amerikan futbolunda en iyi geri savunma oyuncusuna verilmeye başlandı.
1999 yılında en son oyununun üzerinden 81 yıl, ölümünün üzerinden 46 yıl geçmiş olmasına rağmen, ``The Sporting News`` gazetesinin En Büyük 100 Amerikan Futbolu Oyuncusu listesinde 88. sırada yer almıştır. NFL kurulmadan önce profesyonel futbol oynayıp da listeye alınan tek oyuncudur.
Unvanların geri verilmesi
Yıllar boyunca, çoğu, Thorpe`un hayattaki yedi çocuğundan birisi tarafından başlatılan, Olimpiyat unvanlarının geri verilmesi yönünde birçok girişim yapılmıştır. Bunların arasında en ısrarlı olanı, Robert Wheeler ve Florence Ridlon`un girişimidir. Sonuç olarak hem AAU hem de Amerika Birleşik Devletleri Olimpiyat Komitesi`nin (``United States Olympic Committee -USOC``) kararlarını değiştirmesinde ve Thorpe`a 1913 yılından önceki amatör statüsünün iadesinde başarılı olmuşlardır.1982 yılında, Jim Thorpe Vakfı`nı kurmuş ve ABD Kongresi`nin desteğini de almışlar ve bu destekle birlikte 1912 yılında Thorpe`un diskalifiye edilmesinin 30 günlük sürenin dışında yapıldığı kanıtlarını da göstererek, Thorpe`a unvanlarını iade etmek için daha önce hiçbir girişim yapmamış olan IOC`nin de dikkatini çekmeyi başardılar.
1982 yılının Ekim`inde IOC İcra Kurulu Thorpe`a unvanlarının geri verilmesini karara bağladı. Ancak sıra dışı bir kararla Bie ve Wieslander ile birlikte birinci ilan edildi. 18 Ocak 1983`te yapılan bir törenle Thorpe`un çocuklarından ikisi olan Gale ve Bill`e hatıra madalyaları sunulmuştur. Orijinal madalyalar müzelere girdiyse de çalınmıştır ve hala kayıptır.
Okuma listesi
- ``The Best of the Athletic Boys: The White Man`s Impact on Jim Thorpe``, Jack Newcombe, 1975.
- ``Jim Thorpe, the Legend Remembered``, Rosemary Kissinger Updyke, 1997
- ``In the Matter of Jacobus Franciscus Thorpe``, ``The 1912 Olympic Games - Results for All Competitors in All Events, with Commentary`` içinde, Bill Mallon and Ture Widlund, 2002.
- ``The Complete Book of the Summer Olympics (Sydney 2000 Edition)`` David Wallechinsky, 2000.
- ``Jim Thorpe: The World`s Greatest Athlete`` Robert W. Wheeler, 2003
- ``History Detectives: The Jim Thorpe Ticket`` PBS, 2005.
Linkler
- ``Pro Football Hall of Fame:`` Jim Thorpe`un üye profili
- ``College Football Hall of Fame:`` Jim Thorpe`un üye profili
- Findagrave: Jim Thorpe
- Jim Thorpe Association
- Thorpe`un filmografisi IMDb.com
- Thorpe`un MLB istatistikleri baseball-reference.com
- Jim Thorpe, Pennsylvania kasabasının resmi web sitesi
- Thorpe Basketbol Takımı New York Times 29 Mart 2005
- History Detectives: The Jim Thorpe Basketball Ticket
- Jim Thorpe`un ABD Olimpiyat takımı biyografisi
- Jim Thorpe`un IOC biyografisi
