Kabartayca

• Kabartayca günümüzde Rusya Federasyonuna (RF) bağlı Kabartay-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde kullanılan resmi diller arasındadır.2002`de RF`deki Kabartay sayısı 580.475 idi (519.958 asıl Kabartay,60.517 Kabartayca konuşan Çerkes),bu sayıya Adıgey Cumhuriyeti`nde yaşayan ve Adıge sayılan Kabartaylar katılmamıştır.Ayrıca 2002`de,RF`de 37.942 nüfuslu olan ve ana kitle olarak Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti`nde yaşayan Abazalar da,Abazaca ve Rusça ile birlikte Kabartayca da konuşmaktadırlar.
• Kabartayca,Kabartay-Balkarya ve Karaçay-Çerkesya`da konuşulan asıl Kabartay,Kuzey Osetya-Alanya Cumhuriyeti ile Stavropol Kray`da konuşulan Mozdok Kabartay,Karaçay-Çerkesya`daki iki köyle Krasnodar Kray`daki iki köyde konuşulan Besleney ya da Besnıy ve Adigey`deki dört köyde konuşulan Kuban Kabartay (Kabartayca:Hajret Qeberdeyıbze) lehçelerine ayrılır.Edebiyat dili asıl Kabartaycanın Baksan ağzına dayanır.Asıl Kabartay lehçesinin yazı dili olan Baksan ağzı dışında üç ağzı daha vardır:Terek ağzı (Terek Irmağı boyunda konuşulur),Malka ağzı (Malka Irmağı boyunda konuşulur) ve Kuban-Zelençuk ağzı (Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti`nde konuşulur).
• Kabartayca,bugün,1864 Adıge sürgünü (ülke dışına çıkarılma olayı) sonucu,bir göçmen dil olarak,Türkiye,Suriye,Ürdün,ABD ve AB ülkelerinde de konuşulur.Türkiye`de en çok Kayseri (Uzunyayla yöresi),Sıvas,Tokat,Amasya,Çorum,K.Maraş,Adana,İçel,Ankara,Eskişehir,Balıkesir (Bandırma`da 1 köy) ve daha başka yerlerde de konuşulur.

• Kabartayca,Diaspora`daki birçok internet radyo-tv yayını dışında,Türkiye`de yasak dil kapsamından çıkartılmış olarak 2004`ten beri her hafta Perşembe günleri radyo ve tv`den yayınlanmaktadır (Radyo 1,sabah 6.30;TRT-3,sabah 07.30).Kafkasya`daki Kabartayca radyo-tv yayınları 2003te kaldırılmıştı,ancak yeni devlet başkanı Arsen Kanoko`nun çabasıyla,2006 yılı ile birlikte,Kabartayca ve Balkarca yayınlar yeniden başlatılmıştır.
• Kabartayca 1924 yılına değin Arap,ardından 1936 yılına değin Latin,1936`dan beri de Kiril alfabesini kullanmaktadır.
• Kabartayca Nalçik ve Çerkessk`teki devlet üniversitelerinin ilgili bölümleriyle,buralardaki bilimsel araştırma enstitülerinde incelenmekte ve öğretilmektedir.Kafkasya`da Kabartayca eğitim,giderek zayıflamış olmakla birlikte,yine de 1960 yılına değin sürmüş;1960 yılında,küçük dil ve kültürleri büyük dil olan Rusça içinde eritme politikası olan Büyük Ülkü uygulaması gereği,öteki küçük Sovyet dilleri gibi Kabartayca ve Balkarca eğitim de kaldırılıp Rusça eğitime geçilmiş;1985`te M.Gorbaçov`un başa geçmesinin ardından getirilen demokratikleştirme programı gereğince,Ruslaştırma anlamındaki "Büyük Ülkü" politikasına son verilerek,bütün temel dersleri kapsar bir biçimde,yeniden Kabartayca ve Balkarca eğitime geri dönülmüş;ancak B.Yeltsin döneminde Kabartayca ve Balkarca eğitimde yeniden kısıtlamaya gidilmiş,Kabartayca ve Balkarca dersler iki seçmeli ders (dilbilgisi,edebiyat) düzeyine düşürülmüştür.Şimdi Kabartay-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde,Kabartaycanın konuşulduğu yerlerdeki ilk (1-4.sınıflar) ve orta dereceli (5.sınıf ve üstü) okullarda seçmeli ders olarak (okul ve sınıfına göre haftada 1 ya da 2 ders ve toplamı 2 ile 3-4 ders saati tutarında) okutulmaktadır.
• Ancak 2007-2008 eğitim-öğretim yılından başlanmak üzere,Kabartay-Balkar Cumhuriyeti`nde Rusça yanında birer resmi dil olan Kabartayca ve Balkarcanın da,Rusça gibi,bir "pilot uygulama" olarak, 20 kadar okulun ilk sınıflarında okutulmasına karar verilmiş ve bilgisayar olanaklarıyla üç aylık ilk eğitim dönemi ders kitapları da hazırlanmıştır.Dört yıl sürecek bir kademeli program sonunda, bütün okullarda Kabartayca ve Balkarca eğitime geçiş süreci tamamlanmış olacaktır (bk.Kabartay-Balkar Cumhuriyeti "Halk Danışma Konseyi" (Жылагъуэ-чэнджэщак1уэ совет) Başkanı "Тхьэгъэпсo Хьажысмел"/Hajısmel Thağepso ile söyleşi;"Адыгэ псалъэ"/"www.Adyghepsale.ru" gazetesi,19.09.2007,internet)
• Kabartayca olarak aylık "Oşhamaho" (1уащхьэмахуэ) edebiyat dergisi ile pazar günleri dışında "Adıge psatle" (Адыгэ псалъэ;www.adyghepsale;internetten de) gazetesi (Nalçik),ayrıca "Çerkes Kheku" gazetesi (Чэркэс Хэку;bazı yazıları internetten) (Çerkessk) yayınlanmaktadır.

Kaynaklar