Türkçe Bilgi: Rauf Yekta Bey

Rauf Yekta Bey (1871-1935) Rauf Yekta Bey 27 Mart 1871'de İstanbul'un Aksaray semtinde doğdu. Babası Ahmed Ârif Bey, kaptanıderya Ağa Hüseyin Paşa'nın torunu Hüseyin Hüsnü Bey'in soyundan gelir. Annesi İkbal hanım'ın sülalesi ise Damad İbrahim Paşa'ya kadar uzanır.

İlk öğrenimine Simkeşhane okulunda başladı;sonra Mahmudiye Rüştiye'sine devam etti. Burayı birincilikle bitirdikten sonra "Yüksek Lisan Mektebi" ne kaydoldu. Bu dört yıllık okuldan üstün bir başarı ile ve çok iyi Fransızca öğrenerek mezun oldu. Bir yandan da özel dersler alarak Arapça ve Farsça'ya çalışıyor, "Tasavvuf" u inceliyordu. Çok genç yaşından itibaren bu konularda derin bilgiler elde etmişti. Diger yandan ses fizigine merak ederek yakın akrabası ve o dönemin ünlü matematikçisi Salih Zeki Bey'den fizik ve matematik öğrenerek musıkinin bilimsel yönüne ilk adımını atmış oldu.

Durup dinlenmeden çalışıyor, her konuda bilgi toplayarak kültürünü zenginleştiriyordu. Boş zamanlarında hattat Nasuhi Efendi'den "Divani" türü yazı yazmasını öğrendi. Asıl adı Mehmed Rauf iken, hocası "İcazet"ini alırken "Yekta" mahlasını eklemişti.

1888'de yani onyedi yaşinda Kulekapisi Mevlevihanesi şeyhi Ataullah Efendi'ye intisab etti. Bu arada şeyhinin teşviki ile eski Arapça bir edvar kitabını inceleyerek bilimsel çalışmalara başladı. Haftada birgün de, Perşembe günleri , Yenikapı Mevlevihanesi şeyhi Celaleddin Efendi'nin derslerine devam ediyordu. Bir gün Celaleddin Efendi'ye, Ataullah Efendi ile inceledikleri eserden ve bunun mahiyetinden söz etmişti. Bunun üzerine Celaleddin Efendi incelemekte olduğu başka bir kitabı gösterdi. Böylece birbirinden habersiz olarak inceleme yapan bu iki din adamının çalışmalarının birleştirilmesine Rauf Yekta Bey neden olmuştu. Bundan sonra üçlü bir araştırma yoluyla bu gibi eserler tozlu raflardan indirilerek nazariyat çalışmalarında ilk adımlar atılmış oldu. Diğer yandan İstanbul kütüphanelerini dolaşır, eski yazma eserleri tesbit eder, sahaflar çarşısında değerli yazma eserleri toplar, Avrupa'da yayınlanmış kitap ve dergileri getirterek yorulmak bilmez bir gayretle tetkik ederdi

Memuriyete ilk girişi 1883 yilina rastlar, Divan-i Humayun Hariciye Kalemi mümeyyizliği'ne devam ederken babası öldü. Memuriyet hayatını aynı yerde tamamlayarak Divan-ı Humayun Beğlikçi Kalemi'nden 1922 yılında emekli oldu. Bundan sonra çalışmalarını bütünü ile musıkimizin araştırılmasına yöneltti. Darülelhan'ın kurucuları arasına girdi;öğrenime açılışından itibaren "Türk Musıkisi Nazariyatı ve tarihi" okuttu. Bu görevi Darülelhan'da Türk Musıkisi'nin yasaklanma tarihi olan 1927 yılına kadar sürdü. Daha sonra bu öğretim kurumunda "Tertip ve Tasnif Heyeti"ne başkanlık etti.

Rauf Yekta Bey, "Tertip ve Tasnif heyeti" başkani iken 8 Ocak 1935 tarihinde, altmişbeş yaşinda Beylerbeyi'ndeki evinde vefat ederek Nakkaşbaba Mezarlığında toprağa verildi. Abdülbaki Gölpınarlı'nın onun ölümü üzerine söylediği tarih şiiri şudur:

Nay kırılsın, Tanbur ah ü efgun eylesin

Hazret-i Yekta Rauf'u aldı aguşa ebed

Bakiya geldi dü çeşmimdem sirişk-i firkat

Kutb-i nayi Ney gibi hamuş oldu elmeded

Zeliha Hanım 'la evlenen Rauf yekta Bey'in iki oğlu ile iki kızı dünyaya gelmiştir. Bestekar ve neyzen Yavuz Yektay ise torunudur.

Sözlü musıkide hocası Zekai Dede ile Bolahenk Nuri Bey'dir. Tanbur çalmasını Celaleddin Dede Efendi'den öğrendi. Ney derslerini Yenikapı Mevlevihanesi şeyhi ile Aziz Dede'den ögrenen Rauf Yekta Bey, büyü k bir neyzen olarak başinda sikke ile Yenikapi Mevlevihanesi'nde "Mutrib"e çıkarak ayin idare ederdi. Mesud Cemil onun Ney icrasındaki ustalığına değinerek tavrının Hakkı ve Hilmi dedelere benzediğini belirttikten sonra "Gerçek Ney tavrının son temsilcisiydi" der " diyor.

Yurtiçi ve yurt dışında ünü yaygın, "Müzikolog" sıfatını hakkiyle elde Etmiş bir kimseydi. Yine Mesud Cemil'e göre "içinde bulundugumuz yüzyilin başindan beri eski Edvar kitaplarinin, skolastik musiki görüşlerinin dişinda modern anlayişla muhafazakar duyguyu bagdaştirarak Türk Musıkisi'nin ilmi izah ve tahlillerini ilk yapan adamdı".

Çok erken yaşlarda başlayan okuma aşki, kitap ve araştirma meraki, kendisini nadide eserleri toplamağa itmişti. Bunun sonucu olarak çok değerli ve kaliteli eserleri ihtiva eden bir kütüphane meydana getirdi. Musıki sanatımıza ışık tutacak olan pek çok eser, bu kütüphanede bugün de önemini korumakta ve kendine uzanacak elleri beklemektedir. Bunların arasında özellikle otuz kadar yazma eserin çok önemli olduğu biliniyor.

Paris Konservatuvarı musıki profesörlerinden Albert Lavignac'ın yönetiminde bir kurul tarafından yazılan ünlü"Encyclopedie de la Musique" İn beşinci cildine, bir yıl boyunca inceleme yaparak yüz elli sayfalık "Türk Musıkisi" bölümünü yazmıştır ki, bu yazı musıki tarihimizin batılı anlamda ilk bilimsel araştırmasıdır. Fransızca yazılan bu inceleme o zamanlar büyük bir hayranlıkla karşılanmış ve yayın kurulu üyelerinden Maurice Rolat, Rauf Yekta Bey'e şu satirlari yazmiştir:

"Musıki ile ilişkili olan bütün batılılar arasında gerçek bir keşif mahiyetini taşıyacak olan Türk Musıkisi meselelerinden bu kadar ustaca (Majistral) bahsettiğinizden dolayı, ansiklopedi kurulu derin teşekkür ve kutlamalarını size iletilmesine beni görevlendirmiştir. "

Türkçeyi çok ustaca, yaşadigi dönemin anlayişi geregi bütün incelikleriyle kullanan bir yazardi. Gazete ve dergilere yazi yazmaga çok erken yillarda, on yedi yaşinda iken başladi. Eski dergi ve gazete kolleksiyonlari kariştirilacak olursa Şehbal, Yeni Mecmua, Hale, Nota, Ikdam, v. b. yerli yayin organlarindan başka Revue Musicale, Monde Musicale gibi yabanci dergilerde sayisiz inceleme ve araştirma yazilari yayinlanmiştir. O da eski sanat anlayişinin bir savunucusu olarak, Tanburi Cemil Bey'in Tanbur icrasinda yaptigi yeniligi kabul edememiş, Ikdam gazetesinde birkaç eleştiri yazisi yayinlamişti. Bundan sonra bu iki sanatkar arasında zaman zaman kırıcı olacak kadar ileri giden tartışmalar olmuştur. Bununla birlikte Cemil Bey'in sanatini çok takdir etmiş, onun ölümünden sonra "Tasvir-i Efkar" gazetesinde kiymetbilir yazilar yazmişti.

Mesud Cemil, Cemil Bey'in Bayati-Araban taksimini dinlerken ağladığını hatıralarında anlatır.

Rauf yekta Bey 1894 yılının temmuz ayında bir görevle Halep'e gitti.

Yukarıda adı geçen ansiklopediye yazılan yazı yüzünden, başta Ziya Gökalp ve M. Fuad Köprülü olmak üzere ağır hücumlara uğradı. Oysa Halk Musıkimizle ilgili araştırmalar yapmak prensibi zaten konservatuvarın programında vardı.

1920'lerden sonra gündeme gelen halk musıkisi ve folklor araştırmaları bağlı olarak konu 1925'te ele alınmış, 1926 yılından itibaren Anadolu'da geniş bir folklor araştirmasi yapilmiş, bin kadar halk musikisi parçasi notaya alinmiş, iki ciltlik bir eser halinde yayınlanmıştı. 1926 yılında Güneydoğu Anadolu ile Orta Anadolu'nun bir kısmını kapsayan araştırma grubuna katılarak bazı illerimizi dolaşan Rauf Yekta Bey'in bu kitabın önsözünde çok güzel bir inceleme yazısı vardır. O günlerin folklor anlayışını, Türk Halk Musıkisi ile ilgili olarak yapılan çalışmaları ve yayınlanan yazıları bilimsel bir görüşle ve eleştirileriyle birlikte anlatmaya çalişmiştir.

8 Mart 1932'de Kahire'de düzenlenen musıki kongresine Mesud Cemil ile birlikte katıldı. Kongrede yabancı delegelerle birinci planda yer almış, ortaya atılan müzikoloji sorunlarının kolayca üstesinden gelmiştir. Bu toplantıdaki izlenimleri Mesud Cemil şöyle özetliyor: ". . . Türk Musıkisi'nin ses sisteminin mahiyetini, en büyükleri dahil, bir türlü kavrayamayan müsteşriklere ve hepimize yirmi dörtlü tabii sistemi fizik ve matematik esaslariyla ilk ögreten odur. Ondan sonra gelenler sadece ilerletmişlerdir. "

Rauf Yekta Bey, bestekar, sazende, müzikolog ve öğretmen olarak musıkimizi sağlam temellere oturtmak, temelindeki matematiksel ve fiziksel dayanakları bulmak, bunları sanatseverlerin ve musıkimizle uğraşanların Yararlanmasına sunmak, musıkimizin yaygınlık kazanmasına çalışmak için bir insan ömrüne sığmayacak kadar çalışmış ve bildiğini yazmaktan usanmamıştır.

Darülelhan ve daha sonra İstanbul Belediye Konservatuvarı'nın yayınladığı her eserde ve her satırda onun göz nuru vardır. Gerek resmi görevi dolayısıyla, gerek özel derslerle pek çok gencin yetişmesinde etken olmuştur. O dönemde de, daha sonra da musıkimiz hakkında görüş ileri süren yazar ve düşünürlerimiz günün modasına uyarak sık sık görüş ve fikir değiştirdikleri halde fikir ve görüşlerinden asla taviz vermeyen, inandığı fikri sonuna kadar tek başına savunan adamdır.

Türk Musıkisi'ne yapılan saldırıların en yoğun olduğu bu yıllarda bunları efendice, bilgince göğüslemiştir. Musıki tarihimizde bu özellikte olan pek az insan vardır.

Sözün kısası Rauf Yekta Bey, önder bir müzikoloğumuz olarak adından her zaman söz ettirecek büyük bir insandır. Onun sanat anlayışını ve ileri görüşlülüğünü Mesud Cemil şöyle özetlemiş:

"Sanat anlayışında ve umumiyetle dünya görüşünde bir taraftan eskiye o kadar bağlı olan Rauf Yekta Bey, daha sonraları ileri hamlelere ve yeni gelişmelere

son derece taraftar ve müsamahalı bir ruh haletine geçmişti. "

Dini ve dindışı olmak üzere sağlam, geleneklere ve kurallara bağlı, elli kadar musıki eseri vardır. Özellikle saz musıkimize zarif eserler hediye etmiştir.

Rauf Yekta Bey musıki eserlerinden çok musıkimizle ilgili araştirmalari ve yaptigi yayinlarla önemlidir. "Şark Musıkisi Tarihi" adında bir denemesi, bitirilmemiş bir "Türk Musıkisi Nazariyatı" kitabı vardır. "Esatiz-i Elhan" serisinden ancak Meragalı Abdülkadir, Dede Efendi ile Zekai Dede'yi yayınlayabilmiş, ne yazık ki mali nedenlerle devam edememiştir. Daha pek çok incelemesinin müsvettelerinin kütüphanesinde beklediği biliniyor.

Musıki eserlerinin en önemlileri: Yegah makamında bir Mevlevi Âyini, beş peşrev, iki dini eser, üç saz semaisi, beş beste, bir sengin semai, iki agir semai, bir Kar, beş şarki, beş marş.

Musıkimize büyük hizmetleri geçmiş bu degerli insani saygiyla ve rahmetle anıyoruz. . . .

Hazırlayan: Tahir AYDOĞDU

Rauf Yekta Bey

Rauf Yekta Bey Resimleri

Rauf Yekta

Türkiye'de Müzikoloji

Mesut Cemil

Gavsi Baykara

Dârülelhan

Mâhur

Laika Karabey

Şefik Gürmeriç