Dışişleri Bakanlığı Tarihçesi
19. yüzyıla kadar Osmanlı İmparatorluğu’nun dış işleri Reis-ül Küttap’ın yönetiminde idare edilmekteydi. Ancak Reis-ül Küttap aynı zamanda devlet yazışmalarını yapmak ve Devletin ana kayıtlarını tutmak gibi başka görevler de üstlenmişti. 1793’te III. Selim döneminde ilk sürekli Büyükelçilik Londra’da açılmış ve Yusuf Agah Efendi ilk sürekli Osmanlı Büyükelçisi olarak atanmıştır. Böylece Osmanlı Devleti de sürekli temsil ve karşılıklılık esaslarına dayalı diplomasiyi uygulamaya başlamıştır. Avrupa ülkelerinde görev yapan Osmanlı Büyükelçileri, ikili ilişkilerin yürütülmesine ek olarak atandıkları ülkelerle ilgili bilgiler aktarmak suretiyle İmparatorluğun Batılılaşma ve reform sürecini hızlandırıcı rol oynamış, devlette modernleşmenin öncüleri olmuşlardır.Reis-ül Küttaplık sisteminin günün diplomatik ihtiyaçlarına ve koşullarına uygun olarak yapılandırılması çerçevesinde II. Mahmut döneminde önce Tercüme Odası kurulmuştur. 1835 yılında ise Padişah, harici işlerin çok artmış ve önem kazanmış olması sebebiyle, Reis-ül Küttaplık makamını nezaret seviyesine yükseltmiştir. Son Reis-ül Küttap Yozgatlı Akif Efendi, müşirlik rütbesiyle ilk Umur-ı Hariciye Nazırı yapılmıştır.
Cumhuriyet dönemi dış politikamızın temelleri Milli Mücadele yıllarında atılmıştır. 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışının hemen ardından oluşturulan ilk Milli Hükümetle birlikte “Hariciye Vekaleti” de 2 Mayıs 1920 tarihinde resmen kurulmuş ve başına Bekir Sami Bey getirilmiştir. Son derece kısıtlı imkanlarla kurulan Hariciye Vekaleti, Milli Mücadele döneminde dış temasların artan yoğunluğuyla birlikte, tüm zorluklara rağmen özverili biçimde görev yapmış ve Lozan’a giden süreçte önemli rol oynamıştır.
Cumhuriyetin kurulmasının ardından Hariciye Vekaleti, hem iç hem de dış teşkilatını geliştirmeye başlamıştır. 1927 yılında Hariciye Vekaleti teşkilatına dair ilk kapsamlı hukuki düzenleme yapılmış ve 1154 sayılı Kanun’la Bakanlığımızın günümüzdeki yapısının temelleri atılmıştır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin 1923 yılında kuruluşundan bu yana büyük önder Atatürk’ün görüş ve ilkeleri Türk Dış Politikasının yürütülmesinde rehber olmuş, “Yurtta barış, dünyada barış” özdeyişi Türk Dış Politikasının temel hedefini oluşturmuştur. Bu doğrultuda Türkiye, 1930’lu yıllardan itibaren aktif ve barışçı bir dış politika izleyegelmiştir. Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’nın içine çekilmesi ve bunun ülkeye getireceği yıkım, tüm baskılara rağmen ülkenin çıkarlarını gözeten etkin bir diplomasi sayesinde engellenmiştir.
II. Dünya Savaşı sonrasında oluşan uluslararası ortam, Türk Dış Politikasını ve dolayısıyla Bakanlığın yapısını ve faaliyetlerini de önemli ölçüde şekillendirmiştir. 1945 sonrasında artan dış iktisadi ilişkiler ve uluslararası ekonomik kuruluşların yaygınlaşmasıyla birlikte bu alandaki çıkarların gözetilmesi de anılan Bakanlığın uhdesine alınmıştır.
Aynı şekilde 1945 sonrası giderek yaygınlaşan uluslararası siyasi ve ekonomik işbirliği ve örgütlenme çabalarına uygun olarak, ikili ilişkilerin yürütülmesinin yanısıra Bakanlığın işlevleri arasında çok taraflı siyasi ve ekonomik işler de ağırlıklı bir yer almıştır. Çok taraflı diplomasi faaliyetlerinin ve uluslararası örgütlerin çoğalması çerçevesinde daimi temsilciliklerin sayısı da arttırılmıştır.
II. Dünya Savaşı sırasında kapanmak zorunda kalan dış misyonların yeniden açılması ve buna yeni misyonların ve anılan daimi temsilciliklerin de eklenmesiyle birlikte 1950’li yıllardan itibaren Bakanlık dış teşkilatı önemli ölçüde büyümüştür.
1970’li yıllarla birlikte dış teşkilatta görevli memurları hedef alan planlı ve organize Ermeni terörizmi yaşanmıştır. Ermeni terör örgütü ASALA’nın gerçekleştirdiği suikastlere, Yunanistan’da faaliyet gösteren 17 Kasım terör örgütüne hedef olan Türk diplomat ve görevlilerimiz de eklendiğinde, Dışişleri şehitlerimizin sayısı beşi Büyükelçi olmak üzere 39’u bulmaktadır.
Soğuk Savaşın bitişiyle birlikte Bakanlıkta önemli gelişmeler yaşanmış ve teşkilat şemasında yapısal değişiklere gidilmiştir. Bu dönemde ortaya çıkan yeni devletlerle birlikte dış misyonların sayısı artmıştır. Öte yandan, 1990’larda Türkiye'inn içinde bulunduğu coğrafyada yaşanan değişim, Türk Dış Politikası açısından çeşitli risk ve fırsatları beraberinde getirmiş ve ülkenin bu hassas coğrafyada barış, istikrar ve refahın sağlanması yönündeki önemini ve görevlerini daha da arttırmıştır.
1924 yılında 39 dış temsilciliğe sahip olan Türkiye Cumhuriyeti, bugün yurtdışında 162 misyonla temsil edilmektedir. Bu dış misyonların 93’ü Büyükelçilik, 11’i Daimi Temsilcilik ve 58 tanesi Başkonsolosluk’tur.
Dışişleri Bakanları Listesi
- Bekir Sami Bey 03.05.1920 - 08.05.1921
- Ahmet Muhtar Bey 09.02.1921 - 16.05.1921
- Yusuf Kemal Tengirşenk 16.05.1921 - 25.10.1922
- İsmet Paşa (İnönü) 26.10.1922 - 21.11.1924
- Şükrü Kaya Bey 22.11.1921 - 04.03.1925
- Tevfik Rüştü Aras 04.03.1925 - 11.11.1938
- Şükrü Saraçoğlu 11.11.1938 - 13.08.1942
- Numan Menemencioğlu 13.08.1942 - 26.06.1944
- Hasan Saka 13.09.1944 - 10.09.1947
- Necmettin Sadak 10.09.1947 - 22.05.1950
- Prof. Fuat Köprülü 22.05.1950 - 20.06.1956
- Fatin Rüştü Zorlu 25.11.1957 - 27.05.1960
- Selim Sarper 28.05.1960 - 16.02.1962
- Feridun Cemal Erkin 01.04.1962 - 20.02.1965
- Hasan Esat Işık 23.02.1965 - 22.10.1965
- İhsan Sabri Çağlayangil 27.10.1965 - 12.03.1971
- İhsan Sabri Çağlayangil 31.10.1975 - 21.06.1977
- İhsan Sabri Çağlayangil 21.06.1977 - 05.01.1978
- Osman Olcay 26.03.1971 - 03.12.1971
- Ü. Haluk Bayülken 11.12.1971 - 25.01.1974
- Prof. Turan Güneş 25.01.1974 - 07.11.1974
- Melih Esenbel 13.11.1974 - 30.03.1975
- Prof. Gündüz Ökçün 21.06.1977 - 21.07.1977
- Prof. Gündüz Ökçün 05.01.1978 - 12.11.1979
- Hayrettin Erkmen 12.11.1979 - 05.09.1980
- İlter Türkmen 21.09.1980 - 24.11.1983
- Vahit Melih Halefoğlu 13.12.1983 - 21.12.1987
- Mesut Yılmaz 22.12.1987 - 20.02.1990
- Prof. Dr. Ali Bozer 22.02.1990 - 12.10.1990
- Ahmet Kurtcebe Alptemoçin 12.10.1990 - 23.06.1991
- İ.Safa Giray 23.06.1991 - 21.11.1991
- Hikmet Çetin 21.11.1991 - 27.07.1994
- Mümtaz Soysal 27.07.1994 - 28.11.1994
- Murat Karayalçın 12.12.1994 - 27.03.1995
- Erdal İnönü 27.03.1995 - 06.10.1995
- A. Coşkun Kırca 06.10.1995 - 31.10.1995
- Deniz Baykal 31.10.1995 - 06.03.1996
- Prof. Emre Gönensay 06.03.1996 - 28.06.1996
- Prof. Dr. Tansu Çiller 28.06.1996 - 20.06.1997
- İsmail Cem 30.06.1997 - 18.04.1999
- İsmail Cem 18.04.1999 - 11.07.2002
- Prof. Dr. Şükrü Sina Gürel 12.07.2002 - 19.11.2002
- Yaşar Yakış 19.11.2002 - 14.03.2003
- Abdullah Gül 14.03.2003 - ...
İlgili Linkler
- Dışişleri Bakanlığı
- Dışişleri Bakanı
- Diplomat
Dış Bağlantılar
T.C. Dışişleri Bakanlığı http://www.mfa.gov.trKaynak
http://tr.wikipedia.org/Bakanlıklar
