Ubıhça

• Vıbıh dili, 1864`te Vıbıhların diğer Adıge toplulukları ile birlikte Türkiye`ye sürülmelerinden önce, Çerkesya`nın Karadeniz kıyısında, kuzeyde Şahe (Şex-Шэх) Irmağından güneyde Adler`e değin uzanan bir alanda yayılmış olan ve Adıgecenin Şapsığ-Hak`uç (Хьак1уцу) lehçesinde konuşan Vıbıhlar içinden küçük bir kesim, Fransız Lullií©`ye göre, 1846`da sadece 1-2 köy halkı tarafından konuşulmaktaydı (1).Lavrov`a göre de,Vıbıhların bir bölümü,Vıbıhça dışında,Adıge ve Ciget dilini de benimsemişti (2).
• Bu arada Vıbıhların "Abadzeh" lehçesinde Adıgeceyi konuştukları iddiası da yanlış bir algılama sonucudur,karşılaştırma:Vıbıh-Şapsığ "k`ank`e"-"k`ak`e", Abadzeh "ç`enç`e" (yumurta);Vıbıh-Şapsığ-"ketı",Abadzeh -"çetı" (tavuk);Vıbıh-Şapsığ -"ç`ale",Abadzeh -"ale" (çocuk),Vıbıh-Hak`uç- "çı",Şapsığ-"şı",Abadzeh-"şı" (at),vb.Ayrıca Karadeniz kıyısında yan yana oturan Vıbıh,Hak`uç ve Şapsığlar ile daha doğuda,iç kısımda oturan Abadzehler arasında geçilmesi zor sıradağlar engeli bulunuyordu.1864`te Osmanlı Türkiyesi`ne yapılan göçler sonucu,Vıbıhların bir bölümü,diğer Adıgelerle birlikte,Kuzey Anadolu ve Balkan topraklarına yerleştirildi.Vıbıh ve diğer Adıgelerden boşaltılan yerler ise,gerilla tipi direnişlerin temizlenmesinden,yani 1880 yılından sonra Rus yerleşimine tahsis edildi (3).
• Balkanlar`a yerleştirilen Vıbıhların tamamı ,1878 Berlin Antlaşması gereğince,diğer Çerkeslerle birlikte,Osmanlı Asyası ve Afrikası topraklarına transfer edildiler.Vıbıh dilini konuşmakta olan küçük kalıntı gruplar da Sapanca`nın Kırkpınar,Maşukiye ve Yanık köyleri ile Manyas`ın Hacı Yakup ve Hacı Osman köylerine yerleştiler.Hacı Osman köyünden olup Vıbıh dilini konuşan son birey olarak kabul edilen Tevfik Esenç`in 8 Ekim 1992`de ölmesiyle de,Vıbıh dili ölü diller arasına alındı.1864`te Orta Laba Irmağı soluna yerleştirilen Vıbıhların çoğu,daha sonraları Türkiye`ye göç etmişler,böyece Kafkasya`da bir Vıbıh yerleşimi kalmamış,Kafkasya`da kalan Vıbıh kalıntıları ise,oralardaki Adıge ve Şapsığlara karışmışlardır.
• Vıbıhlar,kendilerine "Peh`ı" ("Пэхы"-Pexı-Kıyılı) ya da (T`ah`e-"Tvaxe"-"Ğ¢1ахэ"- /tÊ·aχə/),dillerine de,"Karadeniz kıyısında oturanların dili anlamında" "Pexıbze" ya da "T`ah`ebze" diyorlardı."Bze",Vıbıh ve Adıge dillerinde "dil,lisan" demektir.Vıbıh dili üzerine A.Dirr,Fransız Georges Dumí©zil,Macar J.Mí©szaros,Norveçli Hans Vogt ve Türkiye`den de Sumru Özsoy gibi akademisyenler çalışmalarda bulunmuşlardır (4).Vıbıh dilinin Abhaz-Adıge dil grupu içindeki konumu halen araştırılmaktadır (5).

Linkler

• http://www.omniglot.com/writing/ubykh.htm