Türkçe Bilgi: Antik İran

Antik İran ya da Büyük İran ( Irān-e Bozorg, veya '''' Irānzamīn "İran Toprağı") sözcüğünün anlamı İran kültürel etkisine sahip bölgeleri ifade eder. Kabaca İran kültürünün yeri olan İran Platosu merkezinde olmak üzere Kafkasya, Doğu Anadolu toprakları, İndus Nehri ve
Pakistan
içeren topraklar içerisinde kalan bölgenin tarihsel adıdır. Ayrıca İran kültürüne etki eden bu terimi Encyclopædia Iranica tarafından da kullanılmaktadr. Bu kavram kültürel bir kavramdır ve İrani halkların yerleştiği sınırları temsil etmektedir. Bu kavram hiçbir siyasi durumla ilişkili değildir. Bu dağılım Tunç Çağı yerleşimini göstermektedir, Siyasi oluşumlar ise bu kültürel dağılımdan yüzyıllar sonra oluşmuştur. 3. yüzyıl yazıtlarında Sasani İmparatorluğu’nun Büyük İran sınırlarını tamamen kaplayan siyasi bir oluşum olarak bölgeyi yönettiği görülmektedir. Bu durum yalnızca kültürel bağlamda bir İranlı milleti meydana getirmiştir. Tanım Richard Nelson Frye; Büyük İran’ı Kafkaslar
Afganistan
,
Pakistan
ve
Orta Asya
’nın bir kısmı (Horasan, Harezm), Kültürel sınırlarının ise batı Çin’den Sami dillerinin konuşulduğu Batı Mezopotamya, Akdeniz ve Ege kıyılarına kadar uzandığı söylemektedir. Frye'e göre İran, İrani dillerin konuşulduğu ve İran’ın çok yüzlü kültürünü barındıran toprakların tümünü içermektedir. Richard Foltz ise: "Büyük İran" halklarını içeren bölgelerin Mezopotamya’dan Kafkaslar’a, Harezm, Maveraünnehir, Baktriya, ve Pamir Dağları bulunduğu Farsları,Medleri, Partları ve Sogdları içeren İslam öncesi bütün Zerdüşt bölgelerdir. Büyük İran, Yunan sınırından İndus Nehri kadar olan bölgedir. J. P. Mallory ve Douglas Q. Adams'a göre: Ahameniş İmparatorluğu döneminde Büyük İran’ın batı bölgelerinde çoğunlukla güney batı İran dilleri, doğu kısımlarında ise Avesta ile ilişkisi olan doğu İran dilleri kullanılmaktadır. George Lane : Moğol İmparatorluğu’nun dağılmasıyla, İlhanlılar ve Olcayto Büyük İran’ın hükümdarı olmuştur., Judith G. Kolbas'a göre:, bu devletlerin yönetimi M.S. 1304-1317 yılları arasındadı Büyük Timur İmparatorluğu tarihçisi Mir Khwand Büyük İran'ı (Iranshahr) Fırat Nehri’nden Amu Derya arasında olan bölge olarak betimlemiştir.. Geleneksel olarak eski dönemlerden, günümüze kadar etnisite bölgelerin ayrılmasında kullanılmamıştır. Bunu şu sözüyle açıklamaktadır. Richard Nelson Frye: Yalnızca modern dönemlerin batı kolonici müdahalesi ve etnisite eğilimi Büyük İran’ı ayıracak bir güç haline geldi. Patrick Clawson’a göre, "Etnik milliyetçilik geriye dönük genişleme moda olsa dahi 19. yüzyılın büyük fenomeni olmuştur." Büyük İran her ne kadar büyük bir politik oluşum olmasının ötesinde büyük bir kültürel birlikti. Nuzhat al-Qolub'un (نزهه القلوب), emrinde çalışan Orta Çağ coğrafyacısı Hamdollah Mostowfi şunu yazmıştır: چند شهر است اندر ایران مرتفع تر از همه Bazı İran şehirleri diğer geri kalanlarında çok daha iyidir, بهتر و سازنده تر از خوشی آب و هوا Bunlarda hoş görü ve iyilik havası vardır, گنجه پر گنج در اران صفاهان در عراق Arran'ın zengin Gence şehri ve elbette ki İsfahan, در خراسان مرو و طوس در روم باشد اقسرا Horasan’daki Merv ve Tus ve tabii ki Konya (Aksara). Cambridge İran

Tarih

i adlı eserde Büyük İran'ın coğrafi ve kültürel yaklaşımı ile sınırlarını
Afganistan
, Çin ve Sovyet
Orta Asya
’sını da kapsadığını söylemektedir. Tarih
Farsça
da Büyük İran; Iranzamin (ایرانزمین) yani "İran ülkesi" anlamına gelmektedir. Iranzamin eski mitlerde Turanzamin "Turan Ülkesi" mücadele etmekteydi. Turanzamin günümüz
Orta Asya
’sının yukarı kısımlarını temsil etmekteydi. İslam öncesi dönemde İranlılar seçkin iki ana bölgeyi yönetmekteydiler. Bunlardan biri İran diğeri ise Aniran olarak adlandırılmaktaydı. İran, İrani halkların yaşadığı bölgeye verilen isimdi ve bugün olduğundan daha geniş topraklara sahipti. Bugün birçok tarihi değişime rağmen bu sınırlar içerisinde yaşayan halklar İran kültürünü korudular ve günümüzdeki İran dillerinin oluşmasını sağladılar. Örnek olarak:
Farsça
,
Orta Asya
ve Kafkaslar’da temel yazışma ve edebi dili oluşturmaktayken bugün bunun yerini Rusça almış durumdadır.
Farsça
aynı zamanda Britanya İmparatorluğu mandası altındaki
Irak
Kürdistanı’nda da kullanılmaktaydı. 1918-1932 [1]. Rusya İmparatorluğu ile İran arasındaki iki savaş sonunda imzalanan Türkmençay Antlaşmasıve Gülistan Antlaşması ile İran’ın
Orta Asya
’daki topraklarının bir kısmı Rus İmparatorluğu tarafına ele geçirilmişti. Batı sınırlarında ise 1823'de Abbas Mirza'nın beklenmeyen ölümü ve İran büyük veziri Mirza AbolQasem Qa'im Maqām'ın öldürülmesi sonunda birçok
Orta Asya
hanları Çara karşı savaşlarında Şahın onları destekleme ümitlerini kaybedilmişti. Rus ordusu Aral kıyısını 1849'da işgal etmiş, Taşkent’i 1864'te, Buhara'yı 1867, Semerkant'ı 1868, Hive ve Amu Derya'yı 1873'te işgal etmişti. :"Birçok İranlı ülkelerinin doğal atmosferinin etkilerinin bugün kü sınırlarının ötesinde olduğunun düşünmektedir. Bunun ötesinde, İran çok daha büyük bir ülkeydi. Portekiz güçleri 16. ve 17. yüzyılda adalarını ve bazı limanlarının elegeçirdiler. Rusya İmparatorluğu, bugün Azerbaycan,

Ermenistan

Gürcistan

olarak bilinem ülkeleri İran topraklarından ayırdı. İran ilkokul belgeleri iran birliklerinin bize sadece Bakü gibi şehirlerenden çıkmadıkları, Derbent ve ötesinde de bulunduklarını göstermektedir. Şah 1856-1857 ve Anglo-İran savaşı sonrasında Batı

Afganistan

'da birçok iddiasını kaybetmişti. 1970'de Sadece BM sponsorluğunda istişare sonunda basra Körfezi ada ulus Bahreyn, üzerinde ki hükümdarlığı için İran'ın iddiaları sona ermişti. Yüzyıllar sınra iran hükümdarlığı ilk kez ırak'ın ötesine çekilmişti. Nezaman batı dünyası İranın başka ülkelerine müdahalesinden şikayet etse. İran yönetimi eski egemenliğndeki topraklarla ilgili bir mesele olduğunu öne sürmüştür. Aynı zamanda İranın diş güçlerin delindeki kayıplarının verdiği maduriyet hissi de bugüne kadar buna katkıda bulunmuştur.." -Patrick Clawson, Washington Enstitüsü Yakın Doğu Politikaları :"İran bugün sadece bir zamanlar olduğu ülkenin sadece kıç kısmı kadar. İran hükümdarları,

Irak

Afganistan

, Batı

Pakistan

Orta Asya

'nın büyük bir çoğunluğu ve Kafkaslar’ı yönettiler. Birçok İranlı bugün hala bu bölgelerin kendi kültürel etkileri ile yaşadığı Büyük İran’ın bir parçası olarak görmektedir.." -Patrick Clawson :"Ahameniş İmparatorluğu’ndan bugüne, İranlılar coğrafyalarını korumuşlardı. Fakat yüksek dağlar ve İran Platosunun muazzam boşluğu Rus ordusunu ve Britanya donanmalarınından korumaya yeterli değildi. Tam ve mecazi anlamıyla, İran küçüldü. 19. yüzyılın başlangıcında, Azerbaycan,

Ermenistan

Gürcistan

'ın bir kısmı ve

Afganistan

İran’ındı, fakat yine bu yüzyılın sonunda Avrupanın askeri hareketleri sonucu tüm bu topraklarını kaybetti." Bölgeler Orta Çağda, Büyük İran olarak bilinen topraklar iki kısımdan oluşmaktaydı. Batıda

Irak

-ı Acem doğuda ise Horasandan oluşmaktaydı. Ayrışan bu iki bölge genellikle Gürgan ve Damgan şehirleri tarafından yönetilmektedir. Özellikle Gazne Devleti, Büyük Selçuklu Devleti ve Büyük Timur İmparatorluğu gibi devletler imparatorluklarını
Irak
-i ve Horasan-i bölgelerine ayırmışlardı. Bu durum Abul Fazl Bayhqi'nin "Tārīkhi Baïhaqī" adlı kitabı gibi birçok tarihi kitaba konu olmuştu. Faza'ilul al-anam min rasa'ili hujjat al-Islam (Al-Ghazali mektublarından oluşan bir eserdir) ve diğer bölgeyi anlatan tarihi kitaplarda Maveraünnehir ve Harezm bölgeleri Horasan içerisinde gösterilmekteydi.
Orta Asya

Afganistan

Tacikistan

Türkmenistan

Özbekistan

Batı Çin

Pakistan

Kafkas Bölgesi

Güney Kafkas

Ermenistan

Nahçivan

Gürcistan

Irak
Antlaşmalar * Kasr-ı Şirin Antlaşması: Osmanlı İmparatorluğu ile Safevi Devleti arasında yapılmıştır. Bağdat Osmanlı himayesine verilmiştir. * Gülistan Antlaşması: Rusya İmparatorluğu ile İran Kaçar Türk hanedanı arasında yapılmıştır. İran Kafkaslar’da topraklarının büyük bölümünü kaybetmiştir. * Türkmençay Antlaşması: Rusya İmparatorluğu ile İran Kaçar Türk hanedanı arasında yapılmıştır. Antlaşma ile Azerbaycan Türklerinin yaşadıkları bölge iki ayrı devlete pay edilmiştir. * Paris Atlaşması : Herat ve
Afganistan
Britanya İmparatorluğu’na verilmiştir. * Ahal Antlaşması : İran Merv ve Harezm bölgesini Rus İmparatorluğu’na vermiştir. Ayrıca bakınız *
Afganistan
* İran * Kürdistan *
Pakistan
* Medler * Pers İmparatorluğu * Kürt
Tarih
i * İran
Tarih
i * Kürtçe *
Farsça
* Pan-İranizm * İran Platosu * Horasan * İrani halklar * İrani Diller Harita Galerisi Dosya:1753vaugondy.jpg|1753 tarihli Robert de Vaugondy haritası: Estats Du Grand-Seigneur En Asie Johannes Blaeu'nun yaptığı harita. Sarı bölgeler Büyük İran’ı göstermektedir. Dosya:Achaemenid Empire.jpg|Ahameniş İmparatorluğu (MÖ 500) Dosya:Iran e Bozorg2.jpg|
Orta Asya
tasviri haritası 1719 Dosya:Matthaus 1598.jpg|1598 Alman bölgeler haritası Dosya:Moll_1720_Persian_Empire.JPG|Herman Moll'un haritası 1720 Dosya:Hondius 1610.jpg|1610 Hollandalı haritacı Jodocus Hondius Baktriya ve
Gürcistan
’ı İran sınırları içinde göstermektedir Dosya:Persia1808.JPG|1808 İranın Britanya tarafından hazırlanmış haritası == Dış bağlantılar İngilizce * A map of the treaties affecting Greater Iran * Article on Iranian.com * Persians in China * Pirooz in China * İran'daki Türklerin
Tarih
i - Video
Farsça
* Interview: where "Iran e Bozrorg" is discussed (2) (3) == Ek Okumalar == * "Ethnic Identity in Iran" by Richard Nelson Frye, JSAI 26, 2002, see p.82 [2] * Columbia College Today on "Iranian Cultural Continent"
Kaynaklar
Vikipedi

Antik İran

Antik İran Hakkında Detaylı Bilgi

Pakistan

Afganistan

Pakistan

Orta Asya

Tarih

Afganistan

Orta Asya

Farsça

Orta Asya

Farsça

Orta Asya

Farsça

Irak

Orta Asya

Orta Asya

Ermenistan

Gürcistan

Afganistan

Irak

Afganistan

Pakistan

Orta Asya

Ermenistan

Gürcistan

Afganistan

Irak

Irak

Orta Asya

Afganistan

Tacikistan

Türkmenistan

Özbekistan

Batı Çin

Pakistan

Kafkas Bölgesi

Güney Kafkas

Ermenistan

Nahçivan

Gürcistan

Irak

Afganistan

Afganistan

Pakistan

Tarih

Tarih

Farsça

Orta Asya

Gürcistan

Tarih

Farsça

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Antik Çağ

Antik Yakın Doğu

İran

İran tarihi

İran Bayrağı

Antik Makedonlar

Pers mitolojisi

Antik Yunanistan