Antik İran

Kısaca: Antik İran ya da Büyük İran ( ''Irān-e Bozorg'', veya ''Irānzamīn'' "İran Toprağı") sözcüğünün anlamı İran kültürel etkisine sahip bölgeleri ifade eder. Kabaca İran kültürünün yeri olan İran Platosu merkezinde olmak üzere Kafkasya, Doğu Anadolu toprakları, İndus Nehri ve Pakistan içeren topraklar içerisinde kalan bölgenin tarihsel adıdır. Ayrıca İran kültürüne etki eden bu terimi ''Encyclopædia Iranica'' tarafından da kullanılmaktadr. ...devamı ☟

Antik İran ya da Büyük İran ( Irān-e Bozorg, veya '''' Irānzamīn "İran Toprağı") sözcüğünün anlamı İran kültürel etkisine sahip bölgeleri ifade eder. Kabaca İran kültürünün yeri olan İran Platosu merkezinde olmak üzere Kafkasya, Doğu Anadolu toprakları, İndus Nehri ve

Pakistan

içeren topraklar içerisinde kalan bölgenin tarihsel adıdır. Ayrıca İran kültürüne etki eden bu terimi
Encyclopædia Iranica tarafından da kullanılmaktadr. Bu kavram kültürel bir kavramdır ve İrani halkların yerleştiği sınırları temsil etmektedir. Bu kavram hiçbir siyasi durumla ilişkili değildir. Bu dağılım Tunç Çağı yerleşimini göstermektedir, Siyasi oluşumlar ise bu kültürel dağılımdan yüzyıllar sonra oluşmuştur. 3. yüzyıl yazıtlarında Sasani İmparatorluğu’nun Büyük İran sınırlarını tamamen kaplayan siyasi bir oluşum olarak bölgeyi yönettiği görülmektedir. Bu durum yalnızca kültürel bağlamda bir İranlı milleti meydana getirmiştir. Tanım Richard Nelson Frye; Büyük İran’ı Kafkaslar

Afganistan

,

Pakistan

ve

Orta Asya

’nın bir kısmı (Horasan, Harezm), Kültürel sınırlarının ise batı Çin’den Sami dillerinin konuşulduğu Batı Mezopotamya, Akdeniz ve Ege kıyılarına kadar uzandığı söylemektedir. Frye'e göre İran, İrani dillerin konuşulduğu ve İran’ın çok yüzlü kültürünü barındıran toprakların tümünü içermektedir. Richard Foltz ise: "Büyük İran" halklarını içeren bölgelerin Mezopotamya’dan Kafkaslar’a, Harezm, Maveraünnehir, Baktriya, ve Pamir Dağları bulunduğu Farsları,Medleri, Partları ve Sogdları içeren İslam öncesi bütün Zerdüşt bölgelerdir. Büyük İran, Yunan sınırından İndus Nehri kadar olan bölgedir. J. P. Mallory ve Douglas Q. Adams'a göre: Ahameniş İmparatorluğu döneminde Büyük İran’ın batı bölgelerinde çoğunlukla güney batı İran dilleri, doğu kısımlarında ise Avesta ile ilişkisi olan doğu İran dilleri kullanılmaktadır. George Lane : Moğol İmparatorluğu’nun dağılmasıyla, İlhanlılar ve Olcayto Büyük İran’ın hükümdarı olmuştur., Judith G. Kolbas'a göre:, bu devletlerin yönetimi M.S. 1304-1317 yılları arasındadı Büyük Timur İmparatorluğu tarihçisi Mir Khwand
Büyük İran'ı (Iranshahr) Fırat Nehri’nden Amu Derya arasında olan bölge olarak betimlemiştir.. Geleneksel olarak eski dönemlerden, günümüze kadar etnisite bölgelerin ayrılmasında kullanılmamıştır. Bunu şu sözüyle açıklamaktadır. Richard Nelson Frye: Yalnızca modern dönemlerin batı kolonici müdahalesi ve etnisite eğilimi Büyük İran’ı ayıracak bir güç haline geldi. Patrick Clawson’a göre, "Etnik milliyetçilik geriye dönük genişleme moda olsa dahi 19. yüzyılın büyük fenomeni olmuştur." Büyük İran her ne kadar büyük bir politik oluşum olmasının ötesinde büyük bir kültürel birlikti. Nuzhat al-Qolub'un (نزهه القلوب), emrinde çalışan Orta Çağ coğrafyacısı Hamdollah Mostowfi şunu yazmıştır: چند شهر است اندر ایران مرتفع تر از همه Bazı İran şehirleri diğer geri kalanlarında çok daha iyidir, بهتر و سازنده تر از خوشی آب و هوا Bunlarda hoş görü ve iyilik havası vardır, گنجه پر گنج در اران صفاهان در عراق Arran'ın zengin Gence şehri ve elbette ki İsfahan, در خراسان مرو و طوس در روم باشد اقسرا Horasan’daki Merv ve Tus ve tabii ki Konya (Aksara). Cambridge İran

Tarih

i adlı eserde Büyük İran'ın coğrafi ve kültürel yaklaşımı ile sınırlarını

Afganistan

, Çin ve Sovyet

Orta Asya

’sını da kapsadığını söylemektedir. Tarih

Farsça

da
Büyük İran;
Iranzamin (ایرانزمین) yani "İran ülkesi" anlamına gelmektedir. Iranzamin eski mitlerde Turanzamin "Turan Ülkesi" mücadele etmekteydi. Turanzamin günümüz

Orta Asya

’sının yukarı kısımlarını temsil etmekteydi. İslam öncesi dönemde İranlılar seçkin iki ana bölgeyi yönetmekteydiler. Bunlardan biri
İran diğeri ise Aniran olarak adlandırılmaktaydı. İran, İrani halkların yaşadığı bölgeye verilen isimdi ve bugün olduğundan daha geniş topraklara sahipti. Bugün birçok tarihi değişime rağmen bu sınırlar içerisinde yaşayan halklar İran kültürünü korudular ve günümüzdeki İran dillerinin oluşmasını sağladılar. Örnek olarak:

Farsça

,

Orta Asya

ve Kafkaslar’da temel yazışma ve edebi dili oluşturmaktayken bugün bunun yerini Rusça almış durumdadır.

Farsça

aynı zamanda Britanya İmparatorluğu mandası altındaki

Irak

Kürdistanı
’nda da kullanılmaktaydı. 1918-1932 [1]. Rusya İmparatorluğu ile İran arasındaki iki savaş sonunda imzalanan Türkmençay Antlaşmasıve Gülistan Antlaşması ile İran’ın

Orta Asya

’daki topraklarının bir kısmı Rus İmparatorluğu tarafına ele geçirilmişti. Batı sınırlarında ise 1823'de Abbas Mirza'nın beklenmeyen ölümü ve İran büyük veziri Mirza AbolQasem Qa'im Maqām'ın öldürülmesi sonunda birçok

Orta Asya

hanları Çara karşı savaşlarında Şahın onları destekleme ümitlerini kaybedilmişti. Rus ordusu Aral kıyısını 1849'da işgal etmiş, Taşkent’i 1864'te, Buhara'yı 1867, Semerkant'ı 1868, Hive ve Amu Derya'yı 1873'te işgal etmişti. :
"Birçok İranlı ülkelerinin doğal atmosferinin etkilerinin bugün kü sınırlarının ötesinde olduğunun düşünmektedir. Bunun ötesinde, İran çok daha büyük bir ülkeydi. Portekiz güçleri 16. ve 17. yüzyılda adalarını ve bazı limanlarının elegeçirdiler. Rusya İmparatorluğu, bugün Azerbaycan,

Ermenistan

ve

Gürcistan

olarak bilinem ülkeleri İran topraklarından ayırdı. İran ilkokul belgeleri iran birliklerinin bize sadece Bakü gibi şehirlerenden çıkmadıkları, Derbent ve ötesinde de bulunduklarını göstermektedir. Şah 1856-1857 ve Anglo-İran savaşı sonrasında Batı

Afganistan

'da birçok iddiasını kaybetmişti. 1970'de Sadece BM sponsorluğunda istişare sonunda basra Körfezi ada ulus Bahreyn, üzerinde ki hükümdarlığı için İran'ın iddiaları sona ermişti. Yüzyıllar sınra iran hükümdarlığı ilk kez ırak'ın ötesine çekilmişti. Nezaman batı dünyası İranın başka ülkelerine müdahalesinden şikayet etse. İran yönetimi eski egemenliğndeki topraklarla ilgili bir mesele olduğunu öne sürmüştür. Aynı zamanda İranın diş güçlerin delindeki kayıplarının verdiği maduriyet hissi de bugüne kadar buna katkıda bulunmuştur.." -Patrick Clawson, Washington Enstitüsü Yakın Doğu Politikaları :"İran bugün sadece bir zamanlar olduğu ülkenin sadece kıç kısmı kadar. İran hükümdarları,

Irak

,

Afganistan

, Batı

Pakistan

,

Orta Asya

'nın büyük bir çoğunluğu ve Kafkaslar’ı yönettiler. Birçok İranlı bugün hala bu bölgelerin kendi kültürel etkileri ile yaşadığı Büyük İran’ın bir parçası olarak görmektedir.." -Patrick Clawson :"Ahameniş İmparatorluğu’ndan bugüne, İranlılar coğrafyalarını korumuşlardı. Fakat yüksek dağlar ve İran Platosunun muazzam boşluğu Rus ordusunu ve Britanya donanmalarınından korumaya yeterli değildi. Tam ve mecazi anlamıyla, İran küçüldü. 19. yüzyılın başlangıcında, Azerbaycan,

Ermenistan

,

Gürcistan

'ın bir kısmı ve

Afganistan

İran’ındı, fakat yine bu yüzyılın sonunda Avrupanın askeri hareketleri sonucu tüm bu topraklarını kaybetti." Bölgeler Orta Çağda, Büyük İran olarak bilinen topraklar iki kısımdan oluşmaktaydı. Batıda

Irak

-ı Acem
doğuda ise Horasandan oluşmaktaydı. Ayrışan bu iki bölge genellikle Gürgan ve Damgan şehirleri tarafından yönetilmektedir. Özellikle Gazne Devleti, Büyük Selçuklu Devleti ve Büyük Timur İmparatorluğu gibi devletler imparatorluklarını

Irak

-i ve Horasan-i bölgelerine ayırmışlardı. Bu durum
Abul Fazl Bayhqi'nin "Tārīkhi Baïhaqī" adlı kitabı gibi birçok tarihi kitaba konu olmuştu. Faza'ilul al-anam min rasa'ili hujjat al-Islam (Al-Ghazali mektublarından oluşan bir eserdir) ve diğer bölgeyi anlatan tarihi kitaplarda Maveraünnehir ve Harezm bölgeleri Horasan içerisinde gösterilmekteydi.

Orta Asya

Afganistan

Tacikistan

Türkmenistan

Özbekistan

Batı Çin

Pakistan

Kafkas Bölgesi

Güney Kafkas

Ermenistan

Nahçivan

Gürcistan

Irak

Antlaşmalar * Kasr-ı Şirin Antlaşması: Osmanlı İmparatorluğu ile Safevi Devleti arasında yapılmıştır. Bağdat Osmanlı himayesine verilmiştir. * Gülistan Antlaşması: Rusya İmparatorluğu ile İran Kaçar Türk hanedanı arasında yapılmıştır. İran Kafkaslar’da topraklarının büyük bölümünü kaybetmiştir. * Türkmençay Antlaşması: Rusya İmparatorluğu ile İran Kaçar Türk hanedanı arasında yapılmıştır. Antlaşma ile Azerbaycan Türklerinin yaşadıkları bölge iki ayrı devlete pay edilmiştir. * Paris Atlaşması : Herat ve

Afganistan

Britanya İmparatorluğu’na verilmiştir. * Ahal Antlaşması : İran Merv ve Harezm bölgesini Rus İmparatorluğu’na vermiştir. Ayrıca bakınız *

Afganistan

* İran * Kürdistan *

Pakistan

* Medler * Pers İmparatorluğu * Kürt

Tarih

i
* İran

Tarih

i
* Kürtçe *

Farsça

* Pan-İranizm * İran Platosu * Horasan * İrani halklar * İrani Diller Harita Galerisi
Dosya:1753vaugondy.jpg|1753 tarihli Robert de Vaugondy haritası: Estats Du Grand-Seigneur En Asie Johannes Blaeu'nun yaptığı harita. Sarı bölgeler Büyük İran’ı göstermektedir. Dosya:Achaemenid Empire.jpg|Ahameniş İmparatorluğu (MÖ 500) Dosya:Iran e Bozorg2.jpg|

Orta Asya

tasviri haritası 1719 Dosya:Matthaus 1598.jpg|1598 Alman bölgeler haritası Dosya:Moll_1720_Persian_Empire.JPG|Herman Moll'un haritası 1720 Dosya:Hondius 1610.jpg|1610 Hollandalı haritacı Jodocus Hondius Baktriya ve

Gürcistan

’ı İran sınırları içinde göstermektedir Dosya:Persia1808.JPG|1808 İranın Britanya tarafından hazırlanmış haritası
== Dış bağlantılar İngilizce * A map of the treaties affecting Greater Iran * Article on Iranian.com * Persians in China * Pirooz in China * İran'daki Türklerin

Tarih

i - Video

Farsça

* Interview: where "Iran e Bozrorg" is discussed (2) (3) == Ek Okumalar == * "Ethnic Identity in Iran" by Richard Nelson Frye, JSAI 26, 2002, see p.82 [2] *
Columbia College Today on "Iranian Cultural Continent"

Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Antik Çağ
3 yıl önce

Antik Japonya Antik Kore Moğollar Antik Türkler Hunlar Antik Hindistan Antik İran Asur Babil Gutiler İndus Vadisi Uygarlığı İsrail Krallığı Yehuda Krallığı...

Antik çağ, Antik çağ
Antik Yakın Doğu
3 yıl önce

Antik Yakın Doğu, modern Orta Doğu, Mezopotamya (modern Irak, Türkiye'nin güneydoğusu ile Suriye'nin kuzeydoğusu), antik Mısır, antik İran (Elam, Medya...

İran
3 yıl önce

İran (Farsça: ایران (yardım·bilgi)), resmî adı İran İslam Cumhuriyeti (Farsça: جمهوری اسلامی ایران (yardım·bilgi))/Cumhuri-ye İslâmi-ye İran, Güneybatı...

İran tarihi
3 yıl önce

İran tarihi, tarihin en eski uygarlıklarından biri olan İran'ın tarihsel gelişimini ele alan tarihyazımı alanıdır. Günümüz İranını oluşturan tarihî bölge...

İran Bayrağı
3 yıl önce

karakterinden oluşan Allahu Ekber yazısı bulunur. Bu sayının 22 olmasının nedeni ise İran İslam Devriminin Bahman takvimine göre devrimin olduğu gün olmasıdır. Ortadaki...

Antik Makedonlar
6 yıl önce

Antik Makedonlar, bugünkü Yunanistan'ın ilk ve yerli halkı. Daha sonradan etkisi altında kalacak bugünkü Slav topluluğu olan Makedonlar'a adını veren...

Pers mitolojisi
3 yıl önce

olarak GHOT İRAN isimli efsane verilebilir. Ayrıca, Zerdüşt şeytan epitomisi, Angra Mainyu veya Farsça Ehrimen, daha sonraki dönemlerde İran edebiyatında...

Pers mitolojisi, Ahura Mazda, Avesta, Bundahişn, Cennet, Cin, Ehrimen, Ejderha, Farsça, Firdevsi, Karadeniz
Antik Yunanistan
3 yıl önce

Antik Yunanistan, bugünkü Yunanistan toprakları ile Küçük Asya'da (Anadolu) yaşayan toplumların kurduğu devlet ve uygarlıkların, MÖ 756 (Arkaik dönem)...

Antik Yunanistan, 3. yüzyıl, Achaea, Achaia, Adaçayı, Aeschylus, Afganistan, Afrodit, Agora, Aiskhylos, Akhilleus