kibbutz
İngilizce kibbutz kelimesinin İspanyolca karşılığı.s. kibutz, quibutz (granja colectiva)
Kibbutz (İbranice: קיבוץ; "topluluk" veya "birlikte") İsrail`de ortaklaşa kullanılan yerleşim bölgesi. İsrail devletinin kuruluşunda önemli etkileri olmuştur. Sosyalizm ve Siyonizmi pratik bir şekilde bir araya getireren kibbutizm İsrail`e özgün bir deneydir, ve tarihte gelmiş geçmiş en büyük ortaklaşa toplum hareketlerinden biridir.
Kibbutz 19. yüzyılın Saint Simon, Proudhon ve R. Owen gibi filozofları ile Martin Buber gibi düşünürlerin kuvvetli etkisi altında gelişmiştir. Kibbutizm, Yahudiliğin tarihi bunalımı, baskı ve zulüm ile bağımsızlık ve yabancılaşma kadar, Filistin `de hayatını idame ettirmesi gibi iktisadi zaruretler aksettirir.
İlk kibbuta 1909 yılında kurulmuştur. Bugün 100.000 nüfuslu 250 kadar kibbutz vardır. Bu da İsrail nüfusunun %3 `ünü teşkil eder.
Kibbutizm nüfusu 100 - 2000 arası değişik iskan alanlarına sahiptir. Buna karşılık, Kibbutizmin çoğu 300 `den 700 `e kadar değişir. Başlangıçta Kibbutizm sadece tarım tabanlıydı. Bugün ise çoğunlukla sinai fabrikaları ve sınai üetimi tarım ile eşit önem kazanıyor.
Filistin, esasında kibbutizmin tesisinde düşmanca bir çevre meydana getirmekle beraber yeni sosyal yapıların ortaya çıkması içinde bir takım yeni imkanlar tanımıştır. Çünkü yerleşenler kurulu norm ve sosyal düzenlemeler ile karşılaşmışlardır. Bu değer, üretim araçlarının özel mülkiyetlerine karşı eşitlik ve doğrudan demokrasiyi vurguluyor; ve bir bütün olarak İsrail toplumuna hizmet arzusunu taşıyordu.
Kibbutzun esası tüm üyelerin genel birleşmesinden oluşur. Haftada bir kez toplanır ve kibbutz hayatının esas konularında karar verirler. Sekreteri, diğer resmi görevlileri ve fabrika yöneticilerini seçerler. Ayrıca ekonomik komite, mali, kültürel, iskan, sağlık gibi çeşitli komitelerin üyelerinin oylarıyla genel meclis karar verir. Komitler, işlerinde büro memurlarını desteklemek görevine sahiptirler.
Aynı şekilde Kibbutzun alt yapısıda şekillendirilir. Fabrikada bütün insanlar umumi yöneticilikten başka liderlik görevlerini tamamlamak için işçiler tarafından seçilirler. Fabrikanın bütün işçileri işçi meclisi teşkil ederler ve meclis yoluyla veya fabrika kararlarıyla seçilen komitelere katılırlar. Ayrıca, bir yönetim kadrosu vardır, bunlar fabrikanın en üst yöneticileriyle işçi temsilcileri ve bir bütün olarak seçilen kibbutz temsilcilerinden oluşur.
Üretimde kibbutizm "herkes kabiliyetine göre yardım etmelidir" ilkesine göre hareket eder. Tüketimde ise bu ilke herkesin ihtiyacına göredir. Temel ihtiyaçlar merkezileşmiş yapılar yoluyla hazırlanan hizmetler tarzında yerine getirilir. Üyeler ev, elbise, yiyecek, ihtiyarlık ve hastalık anında gereken bakımı eşit esasta paylaşırlar. Ayrıca üyelerin özel ihtiyaçlarına yönelik imakanlarda vardır. Bu miktar Kibbutzun refah seviyesine ve kişisel bütçelerin çeşidine bağlı olarak değişmektedir.
Ailenin ekonomik sorumlulukları yoktur. Çocuklarla ilgili anne ve baba farklı bir ilgi ve sorumluluk yüklenmezler. Kibbutz ilke olarak çocukların yetiştirilmesini ve eğitilmesini ortaklaşa yapar. Kibbutz çocuklarının çoğu eğitilmiş bakıcıların nezaretinde çocuk yuvalarında yaşarlar. Yaşı ilerledikçe gelişen gruplar içerisinde büyür ve demokratik ilkelere göre kendilerini teşkilatlandırırlar.
İlkokul eğitimi her kibbutz da sağlanır. Orta dereceli okul için ise bir kaç kibbutzun bir araya gelerek oluşturduğu okullarca verilir. Çocuklar 18 yaşına kadar 12 yıllık kesintisiz eğitime tabi tutulurlar.
K. Bartölke göre Kibbutizmin tesbit edilen bazı özellikleri şunlardır;
1) Kibbutzlar çoğunlukla birincil (ana) ve ikincil (tali) sektörleri birleştirirler ve açıkça bir sürtüşmeye girmeksizin üretimin farklı tarzlarına uyum sağlarlar.
2) Ekonomik araçlar üyelerin ihtiyaçlarına, eğitim ve kültür ve sosyal konumuna göre kollektif tarzda tesbit edilir.
3) Her üyesi için herhangibir iktisadi teşvik olmaksızın görev yapar.
4) Sosyal farklılaşmanın açıkça görüldüğü yerlerde bile çevreye bağlı olmalarına rağmen üyeleri arasındaki maddi eşitliği korumaya çalışırlar.
5) Topluluk içinde yüksek dayanışma sosyal güvenliği tamamlamayı gerçekleştirir.
6) Üyelik kişilerin kendi iradesine dayanır ve istediğinde de topluluğu terk edebilir.
7) Üyelerin katılmasıyla sosyal ve ekonomik planlamayı birleştiren hiyerarşik yapılar olmaksızın karar vermeyi ve yönetmeyi denetlerler.
Kuruluşunun üzerinde 70 sene gibi bir zaman geçtikten sonra değişen bir toplumda kalite ve kantite de değişimini sürdürmekteydi. Bu yüzden bazı temel ilkeleride zamanlar terk edilmiştir. Bunu aşağıdaki tabloda görebilirsiniz;
Kibbutz İlkeleri
O zaman
Şimdi
Sosyalist İnanç
+
+
Siyonizme Bağlılık
+
+
Siyasi Birlik
+
-
Üyelerin Serbestliği
+
+
Üyelerin aynileşmesi ve iş gücü
+
?
Kiralanan işin tahsis edilememesi
+
İstenilir
İş için mükafatlandırmanın bulunmaması
+
Kısmen
Eşitlik (Herkes ihtiyaçlarına göre, başarısına göre değil!)
+
+
Özel olmayan, eşit olmayan tüketim
+
?
İbadet hayatı
+
-
Beraber yemek yeme
+
+ Kısmen
Ortak duş alma
+
-
Görülüyor ki, Kibbutz kuruluşlarında temel siyasi düşünce Sosyalizm ve Siyonizm `in birleşmesi tüm siyasi değişmeleri, bunalımları ve tehlikeleri devamlı kılmaktadır.
Az nisbette birlik ve daha fazla partiler arası hoşgörü Kibbutz hayatında halihazır siyasi ortamın sürdürülmesinde etkin gibi görünmektedir.
Kısacası Kibbutz, küçük ayrımların bir yana bütün değerlerin toplu mülkiyet altında bulunduğu, çalışmanın toplu olarak örgütlendiği ve çocukların bakımıda beraber olmak üzere yaşam şartlarının büyük bir bölümünün toplu olarak düzenendiği zirai bir köydür.
Kibbutizm İsrail toplumunda gelecek için iyiye yönelik geniş çapta bir devamlılık ve esneklik gösterebilir. Ancak, İsrail toplumu veya halkı için bir model olarak hizmet edebilir mi?
Bergmann `a göre;
``Eğer model kavramı tekrar ve aynen taklidi ifade ediyorsa cevap hayırdır. Fakat model yararlanılan, tutarlı dersleri gösteriyorsa cevap evettir.``diyor.
Bilindiği üzere İsrail toplumunun gelişim süreci ve şartları oldukça özeldir. Kibbutz üyeleri yüksek ölçüde siyasi ve sosyal motivasyona sahiptir. Kibbutzun İsrail Toplumu Kurumlarına hakima olacağı pek umulamaz. Bir toplum, bu tümüyle radikal ve ihtilalci değişime dayalı kooperatif örgüt yoluyla maddileştirilemez. Kibbutz gibi başka yerde kitlevi bir yerleşme bilinmiyor!
Kibbutz tecrübeleri kararlı mıdır? Süreli ve taklit edilebilinir mi? Eğer taklit edilemezse bu kısmi başarısızlığın gerçek sebepleri nelerdir?
Kibbutz bir kapitalist makro yapıda (makrokozmoz) sosyalist bir küçük yapı (mikrokozmoz) olarak nitelendirilebilir.
Kibbutz ne kapitalizme yenilmiştir ne de onu kapitalist çevresi değiştirmiştir. Fakat dostları ve düşmanları onun esasında yeni bir toplumun embriyosu olduğunu söylemektedirler.
