Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Kırımçaklar

Kısaca: Kırımçaklar (Kırımçakça: кърымчах(лар) - Krımçah(lar)) Türk dili konuşan Kırım'da yaşayan Yahudiler'dir. Kırım Karaylar'ı ile birlikte yaşamışlardır. ...devamı ☟

кърымчах(лар) / Krımçah(lar) |resim = |nüfus = Yaklaşık 3.000 |bölge1 = Ukrayna |nüfus1 = |ref1 = |bölge2 = Rusya |nüfus2 = |ref2 = |bölge3 = Gürcistan |nüfus3 = |ref3 = |bölge4 = Özbekistan |nüfus4 = |ref4 = |bölge5 = İsrail |nüfus5 = |ref5 = |bölge6 = ABD |nüfus6 = |ref6 = |bölge7 = |nüfus7 = |ref7 = |bölge8 = |nüfus8 = |ref8 = |diller = (Geleneksel) Kırımçakça |dinler = Musevilik |ilgili gruplar = Sefarad, Aşkenaz, Romanyot, Karaylar, Kırım Tatarları }} Kırımçaklar (Kırımçakça: кърымчах(лар) - Krımçah(lar)) Türk dili konuşan Kırım'da yaşayan Yahudiler'dir. Kırım Karaylar'ı ile birlikte yaşamışlardır. Önceleri Ruslar tarafından Aşkenaz ve Gürcü Yahudileri gibi Rus İmparatorluğu'nda yaşayan diğer Yahudiler'den farklı olduğunu belirtmek amacıyla Kırımçak ismi verilmesine rağmen Kırımçaklar bu ismi 19.yy'da benimsediler. Bu ismin benimsenmesinden önce kendilerine "İsrail'in çocukları" anlamına gelen Srel Balalary (Срель балалары) derlerdi. Kırım Tatarları ise Kırımçaklar'a zuluflı çufutlar yani favorili Yahudiler ve Karaylar'a zulufsız çufutlar yani favorisiz Yahudiler diye hitap ederlerdi. Dil :Ana Madde: Kırımçakça Kırımçaklar, Kırım Tatarcası'nın değişmiş bir çeşidi olan Kırımçakça konuşurlar. Eskiden İbrani alfabesi ve yakın zamanda Kiril alfabesi kullanılan bu dilde İbranice ve Aramca'dan birçok kelime bulunur. Kökeni Antik çağlarda Karadeniz sahilleri boyunca koloniler kuran Yahudiler'in torunları oldukları zannedilir. Bölgedeki Yunan kolonilerinde Yahudi cemaatlerinin varlıkları bilinmektedir. Kırım'da yapılan yakın zamandaki kazılarda bölgede Yahudiler'in M.Ö. 1.yy'dan beri var olduğu keşfedilmiştir. Orta Çağ 600'lu yılların sonunda Kırım Hazarlar'ın yönetimine geçti. Hazarlar'ın Yahudilik'e geçmesinde Kırımçaklar'ın etkisi tam olarak bilinmemektedir. Hazar yönetimi süresince Hazarlarla Kırımçaklar sıkça karışık evlilik yaptılar. Birçok Hazar'ın Kırımçak kültürünü benimsediği zannedilmektedir. Bu dönemde birçok Kıpçak'ın Yahudilik'e geçtiği görülmüştür ve bu durumun Kırımçaklar'ın konuştuğu dili şekillendirmiş olması bir ihtimaldir. Cenevizliler'in 1315 - 1475 yılları arasında güney Kırım'ı ellerinde tutmasıyla Yahudiler'in yerleşim birimleri sayısı yükselişe geçti. Bu Yahudiler arasında Aşkenaz, Sefarad ve Romanyot tarzı ayinlerinden ötürü bölünmeler başladı. 1515 yılında Kiev'in başhahamı olan Rabbi Moşe HaGolah tarafından bu bölünme ortadan kaldırılıp tekrar "Kırımçak" cemaati olarak tek çatıda toplandı. Tatar ve Türk hakimiyeti Kırım Hanlığı döneminde Yahudiler gettolarda yaşayıp azınlılara uygulanan dhimmi vergisi ödemek zorundaydılar. Osmanlı'nın millet sistemi anlayışı içinde kendilerine has özerk yargı sistemi vardı. Kazak ayaklanmarı ve 1600'un ortalarında gerçekleşen pogromlar sırasında Yahudiler fidye karşılığı kaçırıldılar. Rus ve Sovyet hakimiyeti Rusya Kırım'ı 1783'te ilhak etti. Rus pogromlarından nasibini alan Kırımçaklar Karaylar'ın aksine anti-Yahudi kısıtlamalarına maruz kaldılar. 1800'lerde Ukrayna ve Litvanya'dan Kırım'a göç eden Aşkenazlar'ın Kırımçaklarla yaptığı karışık evlilikler sonucu Kırımçak cemaati nüfus olarak sekteye uğradı. 1900'larda Kırım'daki Aşkenaz nüfusu 60.000 iken Kırımçak nüfusu 6.000 idi. 1800'lerin ortalarında Kudüs doğumlu Sefarad bir haham olan İstanbul'dan çıkıp Kırım'a yerleşen Chaim Hezekiah Medini'yi kendilerine lider seçen cemaat hahama "dahi" anlamına gelen "gaon" ünvanını yakıştırdılar. Kırım'ın en kalabalık Kırımçak cemaati olan Karasubazar'a yerleşen haham Medini Yahudiler'in eğitim seviyesini yükseltmek için çaba gösteriyordu. 1917'de Ekim Devrimi sırasında Kızıl Ordu, Beyaz Ordu ve Yeşil Ordu arasında kalan Kırımçaklar'ın çoğu öldürüldü. Ayrıca 1920 ve 30'larda kıtlık yüzünden can kaybı veren cemaatten sağ kalanların büyük bir kısmı Kutsal Topraklar, ABD ve Türkiye'ye yerleşti. Stalin döneminde İbrani alfabesi yasaklanıp Kiril alfabesi kullanılması şart koşuldu. Ayrıca hükümet sinagog ve yeşivaları kapatıp Kırımçakları çiftlik ve fabrikalarda çalışmaya zorladı. Yahudi Soykırımı ve sonrası Karaylar'ın aksine Kırımçaklar Nasyonel Sosyalistler'in zulmüne uğradılar. Nüfusunun %75'i olan 6.000 Kırımçak Nasyonel Sosyalistler tarafından öldürüldü. Sovyet hakimiyetinin geri dönmesiyle yanlışlıkla Kırım Tatarları ile birlikte Orta Asya'ya sürüldüler. 2000 yılındaki verilere göre eski Sovyetler Birliği'nde yaşayan 2.500 Kırımçak'ın yarısı Ukrayna geri kalanları ise Gürcistan, Rusya ve Özbekistan'da yaşamaktadır. ABD ve İsrail'de yaşayan Kırımçaklar ise kültürlerine bağlı kalmak için çaba göstermektedirler.

Kaynaklar

Vikipedi