Piri Reis’in 1513 yılında Gelibolu’da çizip Yavuz Selim’e adadığı bu dünya haritası ceylan derisi üzerine çeşitli renkler, resimler ve yazılarla bezenerek çizilmiştir. Resim’de görülen Piri Reis’in haritası alt bölümlere doğru daralmakla birlikte 90x65 cm boyutundadır. Sağ tarafından boydan boya kopmuş olan haritanın bu gün elimizde bulunan kısmı Afrika ve İberik yarım adasının batısı, Amerika kıtasının doğu kıyıları ile Atlas okyanusunun göründüğü bölümdür. Bazı tarihçilere göre, kendisine sunulan dünya haritasına bakan Osmanlı padişahı Yavuz Selim “dünya ne kadar küçükmüş” demiş, sonra da haritayı ikiye bölmüş “biz doğu tarafını elimizde tutacağız...” diyerek bu gün elimizde bulunan kısmını atmış.
Harita tipik bir deniz haritasıdır. Bugünkü modern haritalarda bulunan enlem ve boylam çizgileri yerine kuzey ve güney bölümlerinde yer alan 32 bölüme ayıran çizgilerin çıktığı ikisi büyük, ayrıca üçü küçük rüzgar gülü bulunmaktadır. Günümüzde yapılan azimütal projeksiyonlu haritalarla şaşırtıcı uyumlu görülen Piri Reis’in haritası, muhtemelen padişaha sunulacağı için oldukça zengin görselliğiyle bir tablo güzelliğine sahiptir. Harita üzerinde yer adlarının yanısıra keşif tarihi, efsanevi hikayeler, dağlar, nehirler, yaşayan hayvanlar, haritanın oluşturulması hakkında bilgiler vardır. Amerika’nın keşfine ilişkin ayrıntılı bilgilere yer verilen yazının son cümlesinde “mezbur hartide olan bu karalar ve cezriler kim vardır, Kolombo’nun hartisinden yazılmıştır” denilerek, 1492-1504 tarihleri arasında 4 kez ziyaret ettiği Amerika’ya ilişkin Kristof Kolomb’nun günümüze ulaşmayan harita çalışmaları, bugün sadece Piri Reis’in haritası içinde yer alan bölümü ile yaşamaktadır.
Kahire’yi merkez alan hava fotoğrafları ile (azimütal projeksiyon) inanılmaz benzerlik taşıması, ancak 1951 yılında yapılan ses yansıtıcılı ölçümlerle keşfedilen Antartika kıtasındaki dağların (4000 yıl önce oluşan buzul çağından beri buzlarla kaplı olan) bu haritada yer alması Erich Von Daeniken’in ancak uzaydan çekilen fotoğraflardan yapılabilebileceği gibi sansasyonel bir görüş ortaya atmasına neden olmuştur.
İlk haritadan 15 yıl sonra 1528 yılında Piri Reis yine Gelibolu’da ikincisini çizdi. Topkapı Sarayı müdürü Tahsin Öz tarafından Piri Reis’in haritasının kayıp parçalarının aranması sırasında bulundu. Ne yazık ki günümüze yalnızca kuzey ve orta Amerika kıyıları, Florida ve Grönland’ın göründüğü 68x69 cm’lik bölümü ulaşabilmiştir. Bu haritada 4 rüzgar gülü, her bir bölümü 50 mile denk iki mil ölçeği ve Yengeç Dönencesi yer almaktadır. Bu haritanın ölçeği 1513'tekinden daha büyüktür. İlk haritada bulunan bazı hayali adaların bu haritada olmaması, Amerika kıyılarının daha isabetli çizilmesi, liman girinti ve çıkıntılarının abartılı çizilmesi hatasına düşülmemesi, yengeç dönencesinin çok az hatayla çizilmiş olması, ilk haritada göze çarpan efsanevi bilgi ve resimlerin bu haritada bulunmayışı, Piri Reis’in yeni keşifler doğrultusunda birincisinden daha doğru ve güncel bir harita ortaya koyma amacında olduğunu göstermektedir.
Haritada ölçeğin altında bulunan yazı Piri Reis’in imza ketebesidir “Bunu 935 (1528) yılında Gelibolu’da Reis Gazi Kemal merhumun biraderzadesi diye meşhur olan Hacı Mehmed’in oğlu Piri Reis tamam etti.”
Milli Müzeler müdürü Halil Ethem Eldem’in Topkapı sarayında yaptığı çalışmalar sırasında o zamana kadar bilinmeyen Piri Reis’in dünya haritası 9 Kasım 1929’da ortaya çıkarılmıştır. Dünya ölçeğinde yapılmış bu en eski dünya haritasının bulunduğunu duyan Atatürk konuya büyük ilgi göstermiştir. Ankara’ya getirterek tarihçilerle birlikte incelemiştir. Sonra Atatürk’ün direktifleriyle Devlet Matbaasında tıpkı basımı yapılarak çoğaltılan harita, dünya bilim çevrelerine sunulmuştur.
Piri Reis 1528`de Amerika`yı gösteren ikinci bir haritası daha yapmıştır(1528). Bu madde onun birinci haritasiyla ilişkilidir.
İçeriği
Javier Sierra`nın 6 Eylül 2007 de çıkan "Yasak Yol ve Tarihin Diğer Bilmeceleri" adlı son kitabında; Topkapı Sarayı`nda bulunan Piri Reis`in haritasının üzerinde hicri takvime göre 890 tarihinin yazılı olduğunu, bunun günümüz takvimine göre 1485`e denk geldiğini belirtiyor.Genel Görünüm
Harita ceylan derisi üzerine çizilmiş, 90 x 60 cm boyutlarındadır. Ortaçağ haritalarından sıkça rastlanan portolan tarzında yapılmıştır, yani enlem ve boylam çizgileri yerine anahtar noktalarda yönleri gösteren pusula gülleri ve bunlardan ışınsal olarak yayılan yön çizgileri vardır.Kenarlarda açıklayıcı nitelikte çeşitli notlar vardır. Notların bır kısmı tutsak edilmiş Portekiz ve İspanyol denizcilerin ifadelerine dayalıdır. Notlarda Yeni Dünya`nın yerlileri, hayvanları, bitkileri, madenî zenginlikleri ve diğer ilginç özelliklerine değinilir. Ayrıca, gösterilen yerlerde bulunduğu rivayet edilmiş hayvan veya hayalî yaratıkların resimlerini de gösteren harita, toplam dokuz renkle çizilmiştir.
Kenar notlarından birinde bu haritanın batıda Kristof Kolomb`un keşfettiği yöreler, doğuda da "Çin, Hint ve Sint" bölgelerini gösterdiğini yazar. Sağ kenardaki notlarının bazıların yarım cümlelerden oluşması bu haritanın daha büyük bir dünya haritasının sol yarısı olduğunu gösterir; öbür yarısı kayıptır.
Notlardan bir diğerinde "``İşbu haritayı Kemal Reisin biraderzadesi unvanile müştehir Pii 9 Mart ile 7 Nisan arasında] ``Geliboluda tahrir eylemiştir``" yazar. Kenar notlardaki bilgilerin bir kısmı Piri Reis`in daha sonra yazdığı Kitab-ı Bahriye`sinde de aynen yer alır.seran
Haritanın kaynakları
Kenar notları bu haritanın, bir kısmı Akdeniz`de ele geçirilmiş İspanyol ve Portekiz gemilerinde bulunmuş olan, yaklaşık 20 haritanın bir birleşimi olduğunu belirtmektedir. Bunların arasında sekiz `Caferiye` haritası, dört Portekiz haritası, güney Asya`ya ait bir Arap haritası ve Kristof Kolomb`a ait bir Amerika haritası vardır. Caferiye haritaları, çok eskiye dayanan, Abbasi halifelerinden Al-Me`mun Al-Ca`far zamanında kopyalanmış olan, Büyük İskender zamanına ait haritalardır.Piri Reis, haritasının Orta Amerika kısmının kaynağının Kristof Kolomb olduguna bu satırlarla belirtir: ``"Bu isimler ki mezbur cezairde ve kenarlarda kim vardır, Kolonbo komuştur ki anınla malum oluna. Ve hem Kolonbo ulu müneccim imiş. Mezbur hartide olan bu kenarlar ve cezireler kim vardır, Kolonbonun hartisinden yazılmıştır."``
Piri Reis haritasının Kristof Kolomb haritasından kaynaklandığının önemli bir delili, Küba`nın yokluğudur. Kristof Kolomb seyahatnamelerinde Küba`nın bir ada değil, kıtanın uzantısı oldugunu yazmıştır ve Piri Reis haritasında da Küba bu şekilde gösterilir.
Notlarda "Antilya" olarak değinilen Karayipler hakkında çeşitli bilgiler verilir. Bir kenar notunda adı geçen "Izle de Spanya", (günümüzde Dominik Cumhuriyeti ve Haiti`nin bulunduğu) Hispanyola adasına karşılık geldiği anlaşılabilse de, bu kenar notunun yanındaki adanın şekli Japonya`ya benzemektedir. Macellan`ın seyahatlerinden önceki dönemde Atlas Okyanusu`nun batı kıyısında Asya olduğu kanısı yaygındı. Çin`e varmak amacıyla yola çıkan Kristof Kolomb`un yanına Uzak Doğu Asya haritaları almış oldugu bilinir, bu Kolomb`un Doğu Asya kıyılarını gösteren haritalara kendi keşfettiği yerleri eklemiş olması muhtemeldir. Haritanın bu bölgesindeki pek çok kıyı şekli Asya`nın doğu kıyılarına karşılık gelmektedir.
Karayipler`in çiziminde Piri Reisin iki haritadan yararlandığı anlaşılabilir. Sancuvano Batisdo adı iki farklı ada için (biri günümüz Porto Riko`sunda bulunan San Juan Bautista, öbürü Küçük Antiller`de yer alan Santa Maria de Guadalupe) kullanılmıştır, ayrıca Virgin Adaları iki kere çizilmiştir.
Güney Amerika`nın içerlerinde görülen dağlar Caneiro haritasında da görüldüğünden dolayı, Piri Reis`in kaynaklarından biri muhtemelen onun türevlerindendir.
Brezilya kıyıları konusundaki kenar notunda bu kıyıları kazara keşfetmiş Portekiz kaşiflerin ayrıntılı anlatılarından yararlandığını belirtir. Söz konusu kaşif şüphesiz 1500`de Hindistan`a giderken Brezilya`yı keşfeden Pedro Alvares Cabral`dir.
Haritadaki bazı yörelerin kaşiflerin Ceneviz'li olduğuna dair övücü ifadeler bulunması, ayrıca Kristof Kolomb`dan onun İtalyanca`da kullanılan adı olan `Kolombo` olarak bahsetmesi Piri Reis`in Cenevizli kaynaklardan da yararlandığına işaret eder.
Haritanın kaynakları hakkında diğer teoriler
Piri Reis haritası 1960`lı yıllarda bazı bilim ötesi teorilere ilham kaynağı olmuştur. Charles Hapgood, haritada Güney Amerika`nın güney ucundan doğuya doğru olan uzantıyı, 16. yüzyılda henüz varlığı bilinmeyen Antarktika olarak yorumlamıştır. Bu kara parçasının haritada buzlu görünmemesi, Sahra çölünde ise göllerin görünmesi yüzünden Hapgood, Piri Reis`in kullandığı kaynaklar arasındaki bir haritanın, dünyanın onbin yıl önceki, ikliminin günümüzden çok farklı olduğu, bir dönemine ait olduğunu öne sürmüştür. Bu iddiaya göre Piri Reis, tarih öncesi çağlarda yaşamış bir medeniyetten kalma bir haritadan yararlanmıştır. Erich von Daniken ise ``Tanrıların Arabaları`` adlı kitabında, Piri Reis haritasındaki bazı şekil bozukluklarını açıklamak için, uzaylı bir medeniyetin uzaydan çektiği dünya fotoğraflarından yararlanılmış olduğunu iddia etmiştir.Ancak, bu görüşler bilimsel çevrelerderde destek bulmamışlardır. Örneğin, haritada gösterildiği biçimiyle Nijer nehrinin yatağı, Sahra`da olmuş olabilecek göllerden beslenemeyecek kadar yüksek bir irtifadadır. Haritanın pek çok ayrıntısı dünyanın uzaydan görünümüne uymacak derecede hatalıdır. Üstelik, Antarktika teorisiyle çelişkili olarak, Piri Reis`in kendisi, bir notunda haritanın alt kısmındaki kara parçası hakkındaki bilgileri rotalarından çıkıp kaybolmuş Portekizli denizcilerden aldığını, onların dediğine göre o yörenin çok sıcak olduğunu yazar.
Haritada Güney Amerika kıyılarının doğuya doğru dönmesinin bir açıklaması, Güney Amerika`nın doğru çizilmesi halinde haritanın üzerine çizildiği kıymetli ceylan derisinde ona yer kalmayacağıdır. Bu görüşe göre Piri Reis, haritaya bir ekleme yapıp onun güzelliğini bozmaktansa Güney Amerika kıyılarını haritasının alt kısmına kaydırmıştır.
misafir - 9 yıl önce
misafir - 9 yıl önce