tabun
İngilizce tabun kelimesinin İspanyolca karşılığı.s. gas nervioso; compuesto líquido químico utilizado como gas nervioso
| +Tabun | |
| Bulunuş | |
|---|---|
| Bulan | Gerhard Schrader |
| Bulunuş Tarihi | 1936 |
| Kimyasal Özellikleri | |
| Kimyasal ismi | Etil N,N-dimetilfosforamidosiyanidat |
| Kimyasal kategori | Organofosfor bileşik |
| Kimyasal formül | C5H11N2O2P |
| Kaynama noktası | 247.5 °C (477.5 °F) / 907.17°R |
| Donma/erime noktası | −50 °C (−58 °F) / 401.67°R |
| Buhar basıncı | 25 °C de 0.07 mmHg (9 Pa) |
| Buhar yoğunluğu (Hava=1) | 5.6 |
| Sıvı yoğunluğu | 25 °C de 1.0887 g/cm³20 °C de 1.102 g/cm³ |
| Suda Çözünebilirlik | 25 °C de 9.8 g/100 g20 °C de 7.2 g/100 g |
| Özgül Ağırlık | Bilinmiyor |
| Görünüm ve Renk | Saydam-Kahverengi sıvı. Kokusuz madde. |
| Alev ve Patlayıcılık Bilgileri | |
| Kıvılcım Noktası | 78 °C (172 °F) / 631.67°R |
| Diğer tehlikeler | Bu maddeyi içeren yangınlarda kimyasal ürün olarak hidrojen siyanid oluşabilir. |
Oda sıcaklığında saydamdan kahverengiye kadar (saflığa bağlı) bir renk aralığında sıvı halde bulunan Tabun, diğer G serisi sinir gazlarından Sarin ve Soman kadar olmasada yüksek bir hızla buharlaşıp ortamda gaz halde saatlerce kalarak büyük ölçekli alanlarda ölümcül sonuclar yaratabilir.
İnsan Üzerindeki Etkileri
Tabun az miktarlarda bile "çok zehirli" bir sinir ajanıdır. İnsan üzerindeki ilk etkilerini vücuda giren madde miktarından ziyade vücuda giriş noktaları ve giriş hızı belirler. Sadece deri üzerinden kontrollü bir şekilde verilen çok düşük miktarda Tabun buharı, söz konusu deri alanında sırasıyla lokal terleme, şiddeti giderek artan şekilde genel titreme ve sonrasında Tabun ile temas eden deri üzerinde içi ağılı sıvı dolu kabarcıklar oluşmasına sebep olur. Vücuda giriş solunum yolları vasıtasıyla olduğunda Tabun, Sarin`e oranla yaklaşık %50 daha az zehirlidir, ancak Tabun`un gözler üzerindeki zararlı etkisi Sarin`den daha fazladır.Deri ve gözler üzerinden vücuda alınan Tabun ajanı her ne kadar kurbana dayanılamaz derecede acı çektirse de, kurbanın ölümü Tabun`un solunum yoluyla vucuda girmesine nazaran daha uzun sürmektedir. Deri uzerinden vücuda girmesini takiben Tabun, 2 saat içerisinde merkezi sinir sistemini tamamiyle etkisiz hale getirir. Bu süre solunum yoluyla vücuda girişte Tabun`un havadaki yoğunluğuna bağlı olarak 1 ila 10 dakika arasına iner. Bu durum kimyasal silahlarla saldırıya maruz kalındığında gaz maskesi kullanarak özellikle solunum yollarını korumanın önemini göstermektedir. Tabun etkisindeki kurbanın hayatının, kendisi zehirli bölgeden uzaklaştırıldıktan ve üzerindeki toksik giysiler çıkarıldıktan sonra otoenjektörle Atropin ve/veya Obidoksim Klorid verilerek kurtarılabilmesi mümkün olabilir.
Tabun`un sinir sistemi üzerindeki etkilerinin ve diger ek bilimsel araştırmaların çogu maymun ve goriller üzerinde yapılan deneylere dayanmaktadır.
Alternatif İsimlendirme
- Etil dimetilfosforamidosiyanidat
- Dimetilaminoetoksi-Siyanofosfik oksit
- Dimetilamidoekotsifosforil siyanid
- Etil dimetilaminosiyanofosfonat
- Dimetilfosforoamidosiyanidik asidin etil esteri
- Etil fosforodimetilamidosiyanidat
- EA1205
Tarih
Tabun, bilinen ilk sinir ajanıdır ve Alman araştırmacı Dr. Gerhard Schrader tarafından 1936 senesinde "yanlışlıkla" bulunmuştur. Elberfield şehrindeki IG Farben adlı ecza şirketi adına daha etkili böcek ilaçları (insektisit) üretebilmek için bu canlıların sinir sistemlerini etkileyerek öldüren organofosfat`larla çeşitli deneyler yapmakta olan Dr. Schrader, çok etkili bir insektisit olduğu gibi insanlar için de son derece tehlikeli ve ölümcül olan Tabun`u yaratmıştır.İlk olarak 2. Dünya Savaşı esnasında Almanlar tarafından "Trilon-83" kod adıyla Dyhernfurth`da (şimdiki adı Brzeg Dolny, Polonya) 1942 yılında kurulan bir fabrikada Anorgana GmbH şirketinin lisansı ile silah amaçlı olarak üretilmeye başlanmıştır. Fabrika daha sonra Sovyet Ordusu tarafından bombalanmış, ardından istila edilmiştir. Donemin Rus hukumeti daha sonra bu fabrikayı ve elde edilen bilimsel verileri kendi kimyasal silah programına yardımcı olması amacıyla Rusya`ya taşıtmıştır. Ancak dönemin birçok süpergücü gibi, Ruslar da kısa süre sonra Tabun yerine daha etkili ve Tabun`a nazaran daha uzun raf ömrüne sahip olan GB ve GD sinir gazlarına yönelmişlerdir.
GA`nın üretimi ise diğer G serisi ajanlara oranla daha kolay olduğundan ve kullanılan kimyasal işlem birçok kimyager tarafından kolaylıkla anlaşıldığından kimyasal silah programına sahip olmak isteyen ancak gelişmiş bir endustriyel yeteneği olmayan ülkeler (örn. Irak, İran, Libya ve Suriye) tarafından tercih edilmiştir.