Çerkesler (Kuzey Kafkasyalılar)

Çerkesler ya da Çerkezler (Osmanlıca چركسلر, Arapça شركس‎), Çarlık Rusyası döneminde Kuzey Kafkasya’da yaşarlarken Kafkas-Rus Savaşında yenilmeleri üzerine 1864 Çerkes Sürgünü'nde Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülüp tehcir ettirilen ve bugün diaspora olarak Türkiye, Suriye ve Irak gibi ülkelerde yaşayan Adığe ve Adığe olmayan Kuzey Kafkas halklarına Türkiye ve Ortadoğu'da verilen ortak ad. Çerkeslerin baskın unsurunu oluşturan Adığeler dışında ayrıca Kuzeybatı Kafkas dillerini konuşan Ubıhlar
, Abazalar, Abhazlar; İran dillerini konuşan Osetler
; Türk dillerini konuşan Karaçaylar, Balkarlar; Kuzeydoğu Kafkas dillerini konuşan Çeçenler, İnguşlar ve Dağıstan (Dağıstan dillerini konuşan Kafkasyalılar ile Türk dilli Nogaylar ve Kumuklar) halkları da bu tanımlamaya girer. Sünni Müslümandırlar. Karaçaylar, Balkarlar ve Adığeler Hanefi mezhebinden, İnguşlar, Çeçenler ve

Dağıstanlılar

ise ağırlıklı olarak Şafii mezhebindendir. Türkiye'deki Çerkeslerin 893 köy-kasabası bulunmaktadır. Rusya’da 1897 yılında yapılan ilk genel nüfus sayımından iki yıl önce "Rusya İmparatorluğu’nda Yaşayan Halkların Alfabetik Listesi" başlığıyla bir ön çalışma yapılmış. 1895 yılında Petersburg’ta yayınlanan bu listede Rusya halklarının değişik yayınlarda yer alan ve farklı yıllara ait nüfus bilgileri derlenerek dilleri, dini inançları ve yaşadıkları bölgeyle ilgili kısa bilgiler verilmiştir. Buna göre Çerkeslerin/Adığelerin (Черкесы) 1891 yılındaki nüfusu 161.950 kişidir ve

Ubıhlar

(Убыхи) 25.000 (1867), Abhazlar (Абхазцы) 60.000 (1886) , Balkarlar (Балкары) 3.000 (1875), Karaçaylar (Карачаевцы) 25.000 (1891),

Osetler

(Осетины) 164.490 (1886), Çeçenler (Чеченцы) 195.900 (1891), İnguşlar (Ингуши) 28.000 (1891), Avarlar (Авары) 96.000 (1885), Dargiler (Даргинцы) 54.300 (1891), Laklar (Кази-Кумухи) 24.000 (1891), Lezgiler-kısmen (Кюринцы) 55.000 (1891), Lezgiler-kısmen (Лезгины) 597.000 (1886), Sahurlar (Цахурцы) 2.430 (1875), Tabasaranlar (Табасаранцы) 14 460 (1891), Kumuklar (Кумыки) 108.800 (1891) Çerkeslerin dışında tutulmuştur Çerkes altı etnik kimlikler Türkiye'de ve diğer Osmanlı diasporasında Çerkes (Arapça Şerkes) terimi dar ya da geniş anlamda kullanılıp kullanılmamasına göre farklı tanımlanır ve daha çok bütün Kuzey Kafkasyalıları kapsayacak kadar geniş tutulur: :A. dar anlamda ::1. Çerkes = Adığe ::2. Çerkes = Adığe + Ubıh :B. geniş anlamda ::3. Çerkes = Adığe + Ubıh + Abaza/Abhaz ::4. Çerkes = Adığe + Ubıh + Abaza/Abhaz + Oset ::5. Çerkes = Adığe + Ubıh + Abaza/Abhaz + Oset + Karaçay/Balkar ::6. Çerkes = Adığe + Ubıh + Abaza/Abhaz + Oset + Karaçay/Balkar + Çeçen/İnguş +

Dağıstanlılar

Anadolu Kabartay lehçesi Türkçeden kelime aldığı gibi Kafkasya Kabartay lehçesi de Rusçadan kelime almakta ve her ikisi de birbirinden farklılaşmaktadır.

Ubıhlar

Ubıh (Rusça telaffuza göre) ya da Vubıh (Çerkesçe telaffuza göre) : Kafkas sıradağlarının güneybatı eğiminde, Hotsa ve Şahe (Шэх) nehirleri arasında 40 verst boyunca akan ve Şahe’ye dökülen Ubıh nehrinin dağlık vadilerinde yaşayan

Ubıhlar

(Ubıhça туахы, пэху, апэху, Çerkesçe убыххэр), 1862-1864 yıllarında Soçi bölgesinden göç etmek zorunda kalmış ve Karadeniz’de gemi yoluyla Trabzon, Samsun, İstanbul ve Varna’ya gelmişlerdir. 19. yüzyılda Samsun ilinin Kavak kazasında

Ubıhlar

için kurulan köyler: Bükceğiz, Çataltepe, Toptepe, Doruk, Germiyan (Abzeh karışık), Kapıhayat, Karapınar, Karlı, Sıralı. Rusya İmparatorluğu'ndaki

Ubıhlar

ın (Убыхи) 1867 yılındaki nüfusu 25.000 kişidir.

Abaza-Abhazlar

Abaza : tıpkı Çerkes adı gibi Abaza adı da Rusya'da kullanılandan farklı anlamda olup, Türkiye'de (ve diğer Osmanlı coğrafyasında) hem Rusların Abazin (Абазин) dedikleri Aşuvaları hem de Abhaz (Абхаз) denen Apsuvaları belirten bir ortak addır. Türkiye'de Çerkes adına sahip çıkan Abazin ve Abhazların aksine, Abhazya'daki Abhazlar kendilerini Çerkes olarak görmez ve böyle adlandırılmaya karşı çıkarlar; zira, günümüz Rusçasında Çerkes adı yalnızca Karaçay-Çerkesya Cumhuriyetindeki Adığeler için resmi olarak kullanılmaktadır. Rusçada Abhaz denen Abazalar (Apsuvalar) Türkiye'nin iç-batı bölgelerinde (İzmit, Adapazarı, Düzce, Bolu, Bursa-İnegöl, Kütahya, Bilecik ve Eskişehir) yoğunlaşmışken, Rusçada Abazin denen Abazalar (Aşuvalar) ise iç-doğu bölgelerinde (Bilecik, Eskişehir, Samsun, Amasya, Tokat, Yozgat, Sivas, Kayseri, Adana) yerleşmişlerdir. Abazinler iki ana kola ayrılırlar: Tapanta/Aşuva ya da Altı kesek Abaza (6 gruptur: Loo, Bibard, Darıkua, Khılış, Jantemir, K'açüa) ile Aşharuva (7 gruptur: T'am, Bağ, Mısılbiy, Kızılbiy/Kızılbek, Başılbiy, Barakay, Şahgirey/Şegerey/Çegrey). Barakeyler'in çoğunluğu, Kızılbiy, Başılbiy, Mısılbiy ve Şegereyler'in önemli bir bölümü Osmanlı topraklarına göç etmişlerdir. K'açuaların bir kısmı 1863 yılında Türkiye'ye göç etmiştir. Abhazya’daki Abhazlar Karaçay-Çerkesya'daki Abazinleri topluca Aşuva (ашəуа) diye adlandırır. Türkiye’de ise bu konuda bir karışıklık vardır. Orta Anadolu’daki (özellikle Uzunyayla’da) Aşharuvalar kendilerini Aşuva saymazlar, sadece Tapantaları Aşuva kabul ederler. Abhaz ve Abazinlerin birlikte yaşadığı daha batıda ise (Eskişehir, Bilecik, Bursa) kullanım farklıdır. Burada Aşharuva bir topluluk adı olarak bilinmez, Apsuvalar (yani Abhazlar) dışındaki bütün Abazalar (yani Abazinler) Aşuva olarak adlandırılır. Sürgünde Osmanlı coğrafyasına (Türkiye, Ürdün, Suriye, Acaristan) gönderilen Müslüman Abhazlar arasında Sadzlar (Aibgalar, Pshular) da vardı.

Osetler

Kuşha ya da Kuşka : Kabartay-Balkarya'daki Doğu Çerkesçesinde Kuşha (Къущхьэ «dağlı») adı Türk dilli Balkarlar (Tawlu Таулу «dağlı») ve İran dilli

Osetler

için ortak ad olarak kullanılırken, Türkiye'de yalnızca

Osetler

(Digor Kuşha, Asetin Kuşha) için kullanılmaktadır. Türkiye'de Çerkes adına sahip çıkan İran dilli

Osetler

in aksine, Güney Osetya'daki

Osetler

kendilerini Çerkes olarak görmez ve böyle adlandırılmaya karşı çıkarlar.

Karaçay-Balkarlar

Karaçay-Malkar : Rusya'da Karaçay-Çerkesya ile Kabartay-Balkarya'daki Kıpçak Türk dilli Karaçaylar-Balkarlar Çerkes adını kullanmaz iken, Türkiye'dekiler bu adı benimsemişlerdir. Osmanlı Türkçesinde Karaçay Türkleri için Kara Çerkes (قره چركس), Balkar Türkleri içinse Dağ Çerkes (طاغ چركس) adı da kullanılmıştır. Türkiye'deki Karaçay köyleri: Konya ilinde Başhöyük, Sarayönü kasabası (2000 kişi), Tokat ilinde Arpacıkaraçay, Sulusaray köyü (179 kişi) ile Çılehane, Almus köyü (153 kişi), Eskişehir ilinde Ertuğrulköy, Sivrihisar ya da Yakapınar köyü (289 kişi), Belpınar, Çifteler köyü (173 kişi), Yazılıkaya, Han köyü (80 kişi), Akhisar, Han köyü (61 kişi), Gökçeyayla, Han köyü (147 kişi, 1993 öncesi Afyon İscehisar'a bağlıydı), Afyonkarahisara ilinde Doğlat, İscehisar köyü (150 kişi), Kayseri ilinde Eğrisöğüt, Pınarbaşı köyü (77 kişi), Ankara ilinde şimdi Gölbaşı ilçesinin mahallesi durumuna gelen Yağlıpınar, Gölbaşı köyü (82 kişi).

Çeçen-İnguşlar

Çeçen : hem Çeçenler hem de İnguşlar için ayırt etmeden Türkiye ve Ortadoğu'da Çeçen adı kullanılır. En büyük Çeçen nüfus Türkiye'de (100.000) bulunmakta ve bunu Ürdün (8.000), Mısır (5.000), Suriye (4.000) ve Irak (2.500) izlemektedir. Çeçenlerin Türkiye'de 24 köyü bulunmaktadır: Sivas ilinde Alaçayır, Şarkışla, Bozkurt, Şarkışla, Canabtal, Şarkışla, Demirköprü, Şarkışla, Kahvepınarı, Şarkışla, Kazancık, Şarkışla, Yukarıhüyük, Kangal köyleri; Yozgat ilinde Karalık, Sorgun, Kesikköprü, Saraykent köyleri; Kayseri ilinde Aşağıborandere, Pınarbaşı köyü; Kahramanmaraş ilinde Altınyayla, Andırın, Çardak, Göksun, Gücüksu, Göksun (Behliöyl) köyleri; Adana ilinde Ağaçlı, Ceyhan, Dikilitaş, Ceyhan köyleri; Kars ilinde Aydınalan, Kars (İslamsor), Yenigazi, Sarıkamış köyleri; Muş ilinde Çöğürlü, Muş, Kıyıbaşı, Muş, Serinova, Muş, Bağiçi, Varto, Tepeköy, Varto, Ulusırt, Varto köyleri; Çanakkale ilinde Çınardere, Biga köyü.

Dağıstanlılar

'da yaşayan halklar: 1-karışık, 2-Avarlar, 3-Dargiler, 4-Lezgiler, 5-Laklar, 6-Tabasaranlar, 7-Agullar, 8-Rutullar, 9-Sahurlar, 10-Kumuklar, 11-Nogaylar, 12-Azeriler, 13-

] Lezgi : Türkiye'deki en büyük birinci Dağıstanlı grubu olan Lezgilerin (лезгияр Lezgiyar ya da лекьер Leker) Türkiye'deki köyleri: Balıkesir ilinde Ortaca, Balıkesir (Kirne) ve Yaylaköy, Manyas (Dümberez) köyleri; İzmir ilinde Dağıstan, Bergama köyü. Avar : Türkiye'deki en büyük ikinci Dağıstanlı grubu olan Kafkasya Avarlarının (магIарулал Mağarulal «Dağlılar» ya da аварал Avaral veya Туркиялъул магӀарулал Turkiyalul Mağarulal «Türkiye Avarları») Türkiye'deki sayısı tam olarak bilinmese de 53.000 olarak tahmin edilmektedir. Türkiye'deki köyleri: Kahramanmaraş ilinde Ortatepe, Göksun) ve Kireçköy, Göksun köyleri, Sivas ilinde Kadılı, Yıldızeli köyü. Tsez dili konuşan Tsuntal/Tsuntin Avarlarının Tokat ilinde Dereağzı, Tokat, Ballıca, Pazar ve Ovacık, Pazar köyleri ile Sivas ilinde Selimiye, Zara ve Osmaniye, Zara köyleri bulunur. Tsumadin Avarlarının Akçamescit, Sivas köyü bulunur. Andi dillerini konuşan Avarlar Ortaklar, Yıldızeli köyünün Sultaniye mahallesinde Lak ve Dargilerle birlikte yaşamaktadır. Hunzak ve Karalal Avarlarının Üçtepe, Sivas köyü bulunur. Yalova ilinde Güneyköy, Yalova (ayrıca Dargi ve Lezgi), Çıldır ilinde Dirsekkaya, Çıldır (ayrıca Lak ve Lezgi) köyü gibi karışık köyler de bulunmaktadır. Dargi : Türkiye'deki az nüfuslu Dağıstanlı gruplarından olan Dargilerin (дарганти Darganti) köyleri: Sivas ilinde Tsudahar Dargilerinin Fındıcak, Yıldızeli köyü en büyük Dargi köyüdür. Akuşa Dargilerinin Laklarla birlikte yaşadıkları Baltalar, Şarkışla ile Burnukara, Şarkışla köyleri bulunur. Osmanlı Çerkesleri Osmanlı'da (ve ondan miras Türkiye ile Orta Doğuda) Çerkes nitelemesi Adığeler dışında ayrıca Abazalar, Abhazlar,

Osetler

, Karaçaylar ve Balkarlar gibi farkli dil ailelerinden dilleri konuşan Kuzey Kafkasyalıları topluca belirtmek için yaygın biçimde kullanılır ve bu tanıma Çeçenler ile Dağıstan dillerini konuşan Kafkas halkları da dahil edilir. Sultan II. Abdülhamit döneminde 1882 yılında kaleme alınan Çerkesistan Tarih-i Umumiyesinin Suret-i Tanzimine Dair Layihadır başlıklı kapsamlı bir Çerkes Tarihi tasarısında kıt’a-i mezkurede sakin olub lisan ve ahlak ve ahval ve kavmiyetce biri birine mübayin bulunan Abaza, Lezgi, Çeçan, Nogay, Dağıstan vesaire gibi akvam ve kabail-i müte’addide kisvelerinin müşabeheti cihetiyle ecanib nazarında umumen Çerkes zann olunmuşdur denmekte ve görüldüğü üzere bütün Kuzey Kafkasyalılar için Çerkes nitelemesi yapılmaktadır. Bugün Türkiye'de yaşayan Kuzey Kafkasyalılar, Şeyh Şamil'in yakalanmasının ardından 1864'de bölgenin Ruslarca ilhakının tamamlanmasıyla, Osmanlı topraklarına sürgün nedeniyle göç etmek zorunda kalanların torunlarıdır. Bölge nüfusunun %90‘ına tekamül eden yaklaşık 1,5 milyon kişilik büyük bir göç söz konusudur. Genellikle, Çerkez olarak adlandırılan bu göçmenler Osmanlı entelektüel yaşamına girmişler, milli mücadele ve cumhuriyetin kurulmasında aktif rol oynamışlardır. Gürcistan'dan ayrılıp bağımsızlıklarını ilan eden Abhazya ile Güney Osetya halkı kendini Çerkes olarak görmez ve Çerkes günümüzde Adığe ile sınırlanmıştır. 1965'te yapılan Türkiye Genel Nüfus Sayımı'na göre Kuzey Kafkasyalıların dilleri: Doğu Akdeniz bölgesindeki Çerkes (geniş anlamda) yerleşim yerleri 5 şehir merkezi (Mersin, Adana, Osmaniye, Kahramanmaraş ve Antakya), 4 ilçe merkezi (Ceyhan, Tufanbeyli, Göksun ve Reyhanlı) ve bu yerleşim yerlerine bağlı köyler ve kasabaları içermekte olup, bu bölgede örneklem yöntemiyle yapılan bir araştırmaya göre, anadilini hiç bilmiyen 1820 (% 22,0), anlıyan fakat konuşamayan 1579 (% 19,1), hem anlıyan hem konuşabilen 4723 (% 57,2), konuşabilen ve yazabilen 141 (% 1,7) kişidir. Yine aynı bölgede üst kimlik olarak sırasıyla Müslüman (% 86), Çerkes (% 78,3), Adığe (% 77,5), Kafkasyalı (% 52,8) ve Türk (% 34,8) sonucu alınmıştır. Müslüman kimliğini kendileri için üst kimlik olarak bildirenler arasında Abazalar (% 91), Adığeler (% 86,7), Çeçenler (% 82,1), Avarlar (% 74,5) ön sıradadır. Örneklemin % 61,4’ünün (1374 kişi) cevap verdiği Çerkes kimliği kategorisinde örneklemin %78,3’ü yüzde yüz Çerkes kimliğinde görürken % 92’si yüzde elli ve üzeri Çerkes kimliğinde kendilerini görmektedir. Bu oranların boylar bakımından sonuçları ise; Abazaların % 80,5’i kendilerini yüzde yüz bu kimliğe ait hissederken % 100’ü yüzde elli ve üzerinde; Adigelerin % 81,3’ü kendilerini yüzde yüz bu kimliğe ait hissederken % 97,6’sı yüzde elli ve üzerinde; Avarların hiçbiri kendilerini yüzde yüz bu Çerkes kimliğe ait hissetmezken % 0,8 yüzde elli ve üzerinde; Çeçenler, yüzde yüz Çerkes kimliğe ait hissetmemekle beraber % 79,1’i yüzde elli ve üzerinde kendilerini bu kimlik kategorisinde görme şeklindedir. Özellikle Çeçenlerin % 85’i kendilerini Çerkes kimliğinde hiç görmemektedir. Eylül 1864'te İstanbul'da 3 Yunan gemisine bindirilen kadınlı erkekli 2.700 Çerkesten oluşan grup iki haftalık yolculuğun ardından Kıbrıs’a varmış, 1.400 den fazla Çerkes ise yolculuk sırasında can vermiştir. Ocak 1865’e gelindiğinde hayatta kalan Çerkeslerin sayısı sadece 300 kişi idi. Gelen Çerkeslerin sayısının o dönemde daha fazla olabileceğine rağmen, o dönemde gerek Kıbrıslı Rumların, gerekse Kıbrıslı Türklerin tepkilerinden dolayı, Çerkeslerin Kıbrıs'a iskanı sınırlı tutulmuştur.

Suriye Çerkesleri

Suriye’de çoğunluğu Şam, Halep ve Humus’ta yaşayan 90 ila 100 bin Çerkes vardır ve bu "Çerkes" nitelemesi geniş anlamda olup Adığeler dışında ayrıca Oset, Çeçen ve Avarları da kapsar. Memluk Çerkesleri Mısır ve Suriye’de 267 yıl varlık gösteren Memluk Devleti, sultanlarının eğitim aldıkları askeri okullara (tıbak) göre, Bahri Memlukler ya da Türk Memlukler (1250–1382) ve Burci Memlukler ya da Çerkes/Çerkez Memlukler (1382–1517) olmak üzere iki dönem halinde ele alınır. Nil Nehrindeki bir adada bulunan tıbakta yetiştirilen memlukler (kölemenler) dönemi Bahri olarak adlandırılırken Kahire’de bulunan Kalat’ul-Cebel’de eğitimini almış olan memlukler dönemi Burci olarak tanımlanır. Bahriler döneminde Mısır’a getirilen memlukler Kıpçak ülkesi ve Maveraünnehr gibi Türk havzalarından satın alındığı için bunların çoğu Türk kökenli (özellikle de Kıpçaklar) olurken, Burci Memlukler Kafkasya’dan getirildiği için Çerkesler (geniş anlamda Kuzey Kafkasyalılar) ve Gürcüler gibi Müslüman değişik Kafkas halklarından olmakta idi. Dernekler Kuzey Kafkasyalıların Osmanlıdaki ilk örgütlenmeleri 1908'den sonra kurulan Çerkes İttihad ve Teavün Cemiyeti'dir. 1915 yılının aralık ayında Kuzey Kafkasyalılar ve Azerbaycanlılar tarafından bir Kafkas Komitesi kurulmuştur. Komite'den Azerbaycanlı üyeler ayrılınca Şimali Kafkasya Siyasi Muhacirler Komitesi adı altında kültürel faaliyetler ağırlıklı olmak üzere çalışmalarına devam etmiştir. Cumhuriyet döneminde Türkiye'de genel siyasi gelişmelere tabi olan Kuzey Kafkasyalılar 1946'da Dosteli Yardımlaşma Derneği kurulana kadar örgütsüz kalmışlardır. Bünyesinde yalnızca Kuzey Kafkasyalıları barındıran ilk örgütlenme 1953 yılında kurulan Kuzey Kafkas Türk Kültür ve Dayanışma Derneğidir. 1960 sonrasında birçok dernek kurulmuştur. Bu dernekler 1980'lerin sonuna kadar genelde kültürel faaliyetler göstermişler, Kuzey Kafkasya ile gayri resmi kanallardan ilişkilerini yürütmüşlerdir. Ülkedeki siyasi çekişme ve kutuplaşmalar bu derneklere de yansımıştır. 1984'den sonra yeniden kurulan derneklerin sayısı SSCB'deki çöküşün ardından bölgede görülen parçalanmışlığa paralel olarak artmıştır. Kuzey Kafkasyalılarca kurulan yaklaşık 112 adet dernek ve vakıf faaliyet göstermektedir. Ankara'da iki tane, İstanbul'da bir tane federasyon bulunmaktadır. Kafkas Derneği-Kaf-Der (1993), İstanbul Kafkas Vakfı (1995), Birleşik Kafkasya Derneği (1951), Birleşik Kafkasya Konseyi (1993), Demokratik Çerkes Platformu (2000), Şamil Vakfı (1978), Alan Kültür ve Yardım Vakfı (1989), Abhaz Kültür Derneği, Konya'da Karaçay Kafkas Kültür Derneği, Eskişehir'de Karaçay-Balkar Kültür ve Yardımlaşma Derneği, Çeçen

Dernekler

Dağıstanlılar

Derneği, Kafkas-Abhazya Dayanışma Komitesi, Kafkas Çeçen Dayanışma Komitesi başlıca sayılabileceklerdir. Kuzey Kafkasya cumhuriyet ve bölgeleriyle bire bir ilişki içinde bulunan bu dernekler, bölge gündemini yakından takip ederek Türkiye'nin iç ve dış politikasında etkili olmaya çalışmaktadırlar. Bunlar, Türkiye'nin bölgedeki gelişmelere ve bölge siyasetine daha aktif müdahil olmasını istemektedirler. Türkiye‘yi Çeçenistan ve Abhazya'ya yetersiz insani yardım verdiği, Rusya ve Gürcistan‘ın toprak bütünlüğüne yönelik politikalarıyla Çeçen ve Abhazları yalnız bıraktığını, ülkeye Çeçen mültecilerin gelmesinin engellendiği gerekçeleriyle eleştirmektedirler. Öte yandan, özellikle Çeçenistan sorununa yönelik yapılanlara Rusya sert tepki göstermekte ve Türkiye'den Kafkasya derneklerince yürütülen faaliyetlerin durdurulmasına yönelik talepleri olmaktadır. Ayrıca bakınız *Çerkesler listesi *Kuzey Kafkas Yöresi Dış bağlantılar * circassianworld.com : Osmanlı arşivlerinde Çerkeslerle ilgili belgeler (geniş anlamda Çerkes = Kuzey Kafkasyalı) * Amirova, Elmira (2012). Dağıstan’da Geleneksel Bayan Giyimleri. Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi 2 (1): 65-68, 2012

Kaynaklar

Vikipedi

Çerkesler (Kuzey Kafkasyalılar)

Ubıhlar

Osetler

Dağıstanlılar

Ubıhlar

Osetler

Dağıstanlılar

Ubıhlar

Ubıhlar

Ubıhlar

Ubıhlar

Abaza-Abhazlar

Osetler

Osetler

Osetler

Osetler

Osetler

Karaçay-Balkarlar

Çeçen-İnguşlar

Dağıstanlılar

Osetler

Suriye Çerkesleri

Dernekler

Dağıstanlılar

Kaynaklar

Çerkesler

Türkiye Çerkesleri

Kafkasya halkları

Rus-Çerkes Savaşı

Çerkes dilleri

Ubıhlar

Kefir

Batı Çerkesleri

Çerkesler (Kuzey Kafkasyalılar)