Yanardağ

Kısaca: Bir yanardağ (ya da volkan), magmanın (dünyanın iç tabakalarında bulunan, yüksek basınç ve yüksek sıcaklıkla ergimiş ya da erimiş kayalar), yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir. Güneş sisteminde bulunan kayalık gezegen ve aylarda (bazıları çok aktif olan) birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından dünyada, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır. ...devamı ☟

yanardağ
Yanardağ

 18 Mayıs 1980'de püsküren St. Helens Yanardağı
18 Mayıs 1980'de püsküren St. Helens Yanardağı
Bir yanardağ (ya da volkan), magmanın (dünyanın iç tabakalarında bulunan, yüksek basınç ve yüksek sıcaklıkla ergimiş ya da erimiş kayalar), yeryuvarlağının yüzeyinden dışarı püskürerek çıktığı coğrafi yer şekilleridir. Güneş sisteminde bulunan kayalık gezegen ve aylarda (bazıları çok aktif olan) birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından dünyada, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli istisnalar vardır.

Yanardağların araştırıldığı bilim dalına volkanoloji (volkanbilim) denir.

Uygulamada yanardağlar

Yanardağ türleri

Yanardağların sınıflandırılması, yanardağın şeklini etkileyen püskürtünün türüne göre yapılabilir. Eğer püsküren magma yüksek oranda (%65'ten fazla) silika içeriyorsa, lava "felsik" denir. Bu durumda lav çok ağdalıdır ve nispeten hızlı bir şekilde katılaşan bir kabarcık halinde yukarıya doğru itilir. Kaliforniya'daki Lassen Peak, ve Martinik'teki Mount Pelée buna örnektir. Bu tür yanardağlar, kolayca tıkandıkları için patlama eğilimi gösterirler.

Öte yandan, eğer magma düşük oranlarda (%52'den az) silika içerirse, lava "mafik" adı verilir ve püskürürken çok akışkan hale gelir ve uzun mesafelerce akabilir. Mafik lav akışının iyi bir örneği, İzlanda'nın neredeyse coğrafi merkezindeki bir püskürme yarığının aşağı yukarı 8.000 yıl önce oluşturduğu Büyük Thjórsárhraun akıntısıdır. Bu lav akıntısı, 130 km ötedeki denize varıncaya kadar akmaya devam etmiş ve 800 km2'lik bir alanı kaplamıştır. Felsik ve mafik terimleri yerine bazen daha eski olan "asidik" ve "bazik" terimlerinin kullanıldığı görülür. Ancak bu terimler artık daha az kullanılır olmuşlardır.

  • Kalkan yanardağlar: Şekli kalkana benzeyen dağlar oluşturacak şekilde zamanla biriken yüksek miktarda lav çıkartan yanardağlar çoklukla Havai ve İzlanda'da görülürler. Lav akışları genellikle çok kızgın ve çok akışkan olup uzun akıntılara neden olurlar. Dünyadaki en büyük lav kalkanı, 120 km çapındaki ve deniz tabanından zirvesine 9.000 m yüksekliğindeki Mauna Loa'dır. 'taki Olympus Mons, bir kalkan yanardağıdır ve güneş sisteminde şimdiye kadar keşfedilmiş olan en yüksek dağdır.
  • Lav kalkanının daha küçük olanlarına "lav kubbesi" (tholoid), "lav konisi" ve "lav kümbeti" adı verilir.
  • 'Volkanik koniler', yanardağın ağzında biriken ufak kaya parçacıkları fırlatan püskürmelerden dolayı oluşur. Bu püskürmeler, 30-300 m yüksekliğinde, koni şeklinde tepeler oluşturur ve nispeten kısa ömürlü olurlar.
  • Japonya'daki Fuji Dağı, İtalya'daki Vezüv, Antarktika'daki Erebus ya da kuzeybatı Amerika'daki Rainier gibi 'Stratovolkanlar' ya da 'kompozit yanardağlar', hem lav akıntılarından hem de püskürtülerden oluşmuş yüksek, koni şeklinde dağlardır.
  • 'Süper yanardağlar', geniş çanakları olan, kıtasal yıkım ve küresel iklim değişiklikleri yaratma potansiyelleri bulunan yanardağ sınıfına verilen addır. Bu sınıftaki yanardağlara aday olarak Yellowstone Milli Parkı ve Toba Gölü gösterilebilir, ancak kesin bir tanımlama yapmak, asgari bir tanımlayıcı şart bulunmadığı için çok zordur.

    Yanardağlar genellikle ya tektonik plaka sınırlarında ya da sıcak noktalarda yer alırlar. Yanardağlar uyuyan (etkin olmayan) ya da faal (aktif -neredeyse sürekli çıkış ve kesikli püskürmeler) olabilirler, önceden tahmin edilemeden hal değiştirebilirler.

    Karadaki yanardağlar genellikle, çıkışların yıllar içinde sürekli birikmesiyle koni ya da kül konisi şeklini alırlar. Suyun altında ise, yanardağlar genellikle fazlasıyla dik sütunlar oluşturur ve yıllar içinde okyanus yüzeyine çıkarak yeni adacıklar haline gelirler.

    Yanardağların davranışları

    Yanardağların püskürmeleri ve volkanik etkinlikler farklılık gösterir:
  • Freatik (buhar) püskürmeleri
  • Yüksek silika içerikli lavın patlamalı püskürmeleri (ör. riyolit)
  • Düşük silika içerikli lavın dökülmeli püskürmeleri (ör. bazalt)

  • Piroklastik akıntılar
  • Laharlar (döküntü akıntıları)
  • Karbondioksit çıkışı

    Tüm bu yanardağ etkinlikleri insanlara zarar verebilir.

    Yanardağ etkinlikleri genellikle depremler, sıcak su kaynakları, çamur kazanları ve gayzerler gibi yer etkinlikleriyle beraber görülürler. Püskürmelerden önce genellikle düşük şiddette depremler görülür.

    Şaşırtıcı olsa da, volkanbilimciler, etkin (aktif) yanardağların sınıflandırılmasında fikir birliğine varmamışlardır. Bir yanardağın yaşam süresi, birkaç aydan birkaç milyon yıla kadar değişebilir. Bu tür bir sınıflandırma yapmak, insanların, hatta bazen uygarlıkların bile varlık süreleri göz önüne alındığında anlamsız görünebilir. Örneğin, dünyadaki yanardağların birçoğu, geçen birkaç binyılda birçok kez püskürmüşlerdir, ama günümüzde herhangi bir etkinlik göstermemektedirler. Bu tür yanardağların uzun ömürleri göz önüne alındığında çok etkin oldukları söylenebilir. Ancak, bizim ömürlerimiz düşünülürse, etkin değildirler. Bu tanımı daha da karmaşıklaştıran ise, harekete geçen ama püskürmeyen yanardağlardır. Bu yanardağlar etkin midir?

    Bilim adamları genellikle, püsküren ya da yeni gaz çıkışları veya beklenmedik deprem etkinliği gibi hareketlilikler gösteren yanardağları etkin olarak kabul ederler. Birçok bilim adamı, yazılı tarihte püskürdüğü bilinen yanardağların da etkin olduğunu kabul ederler. Yazılı tarihin bölgeden bölgeye farklılıklar gösterdiğini, örneğin Akdeniz'de 3.000 yıl geriye, ABD'nin Pasifik kıyısında 300 yıl, Havai'de ise 200 yıl geriye kadar gittiğini göz önünde bulundurmak gerekir.

    Uyuyan yanardağlar, şu an (yukarıdaki tanıma göre) etkin olmayan, ama her an hareketlenmesi ya da patlaması muhtemel yanardağlardır.

    Sönmüş yanardağlar ise, bilim adamlarının bir daha püskürmelerini olası görmedikleri yanardağlardır. Bir yanardağın gerçekten sönmüş olup olmadığının belirlenmesi zordur. Örneğin, çanakların milyonlarca yıllık ömürleri olduğu bilindiğinden, 10 binlerce yıl püskürmemiş bir çanağın sönmüş değil uyuyan olarak tanımlanması gerekir. Yellowstone Ulusal Parkı'nda bulunan Yellowstone Çanağı, en az 2 milyon yaşındadır ve 70 bin yıldan beri hiç püskürmemiştir, fakat bilim adamları tarafından sönmüş olarak tanımlanmaz. Doğrusu, çanak sık sık depremler yarattığı, etkin bir jeotermal sistemi bulunduğu ve yüzeyi hızlı değiştiği için, birçok bilim adamı tarafından çok etkin bir yanardağ olarak kabul edilir.

    Dünyadaki yanardağlar

  • Etna (Sicilya, İtalya)
  • Hekla (İzlanda)
  • Kilauea (Havai, ABD)
  • Krakatoa (Rakata, Endonezya)
  • Mauna Loa (Havai, ABD)
  • Mauna Kea (Havai, ABD)
  • Mount Baker (Washington, ABD)
  • Mount Erebus (Ross Island, Antarktika)
  • Mount Hood (Oregon, ABD)
  • Mount Fuji (Honshu, Japonya)
  • Mount Rainier (Washington, ABD)
  • Mount Shasta (California, ABD)
  • Mount St. Helens (Washington, ABD)
  • Novarupta (Alaska, ABD)
  • Popocatépetl (Meksiko, Meksika)
  • Surtsey (Surtsey adası, İzlanda)
  • Santorini (Santorini adası, Yunanistan)
  • Tambora (Sumbawa, Endonezya)
  • Teide (Tenerif, Kanarya Adaları, İspanya)
  • Vezüv (Napoli Koyu, İtalya)

    Evrendeki yanardağlar

    Mars'taki yanardağlar:

  • Olympus Mons
  • Arsia Mons
  • Pavonis Mons
  • Ascraeus Mons

    Jüpiter'in bir ayı olan İo üzerinde birçok yanardağ keşfedilmiştir. Bu yanardağların kükürt ya da büyük bir olasılıkla kükürtdioksit püskürttüklerine inanılır.

    Neptün'ün bir ayı olan Triton'da da birçok yanardağa rastlanmıştır. Bu yanardağların sıvı azot, toz, ya da metan bileşikleri püskürttüklerine inanılır.

    Teoride yanardağlar

    Oluşum

    Yeryuvarlağının iç kesimlerinin çoğu gibi, magmanın hareketleri ve dinamikleri de fazla iyi anlaşılamamıştır. Ancak, bir püskürmenin, yanardağın altında bulunan katı bir tabakaya (dünyanın kabuğuna) doğru magmanın hareket ederek bir "magma odacığı"nı işgal etmesinin ardından geldiği bilinmektedir. Sonunda, odacıktaki magma yukarı doğru itilir ve gezegenin yüzeyine lav olarak yayılır ya da yükselen magma civardaki yer şekillerinde bulunan suyu ısıtır ve patlamalı buhar çıkışlarına neden olur. Bu çıkışlar ya da magmadan kaçan gazlar, kaya, kül, volkanik cam ve/veya volkanik külün kuvvetli bir şekilde fırlatılmasına yol açar. Püskürmeler daima kuvvetli olsa da, akıntı veya büyük patlamalar şeklinde olabilirler.

    Karada bulunan çoğu yanardağ yokedici plaka marjlarında oluşurlar, yani okyanus kabuğu, daha yoğun olduğu için kıta kabuğunun altına itilir. Hareketli bu plakaların arasındaki sürtünme okyanus kabuğunun erimesine neden olur ve düşen yoğunluk yeni oluşan magmanın yükselmesine yol açar. Magma yükseldikçe kıta kabuğundaki zayıf alanlardan geçer ve bir veya daha çok yanardağ olarak püskürür. Örneğin, St Helens Yanardağı, okyanus plakası olan Juan de Fuca Plakası ve kıta plakası olan Kuzey Amerika Plakası arasındaki marjdan içeride, karadadır.

    Genellikle yanardağlar, zirvesinden büyük duman bulutları ve ateş çıkartan dağlar olarak hayal edilirler. Ne var ki, yanardağlar ender olarak duman ve ateş püskürtürler. Duman olarak düşünülen, su buharı ve çoklukla kükürt buharlarıyla karışmış çok büyük miktarlarda ince tozdur. Ateş gibi görünen ise püsküren maddelerin parlamasıdır. Parlamanın nedeni, yüksek sıcaklıktır ve bu parlama toz ve buhar bulutlarından yansır ve bu yansıma da ateşe benzer.

    Bir yanardağın en şüpheli bölümü, genellikle kabaca dairesel olan ve içindeki menfez(ler)den (yarıklardan) gaz, lav ve püskürtü şeklinde magma çıkan krateridir. Bir kraterin boyutları büyük olabilir ve bazen derinliği de çok fazla olabilir. Bu tarzda çok büyük şekillere genellikle 'kaldera' denir. Bazı yanardağlar yalnızca kraterlerden oluşurlar ve dağları neredeyse hiç yoktur, fakat çoğu kez krater, inanılmaz yüksekliklere ulaşabilen dağın tepesindedir. Ana bir kraterle sonlanan yanardağlara genelde konik denir.

    Yanardağ konileri genelde daha küçük boyutlarda, arada püskürmelerle havaya fırlatılan (püskürtü) kaya kütlelerinin de bulunduğu seyrek külden oluşmuş yapılardır. Yanardağın kraterinde içinden sürekli buhar çıkışı ve kül ve kaya püskürmesi olan birden fazla koni bulunabilir. Bazı yanardağlarda bu koniler dağın derinliklerindeki yarıklarda yer alabilir.

    Püskürmeleri tahmin etmek

    Bilim, henüz yanardağ püskürmelerinin tam olarak ne zaman meydana geleceğini tahmin edememektedir, ancak geçmişte püskürme olasılığını tahmin etmekte ilerlemeler kaydedilmiştir.

    Tambora, Endonzeya.
    Tambora, Endonzeya.
    Volkanbilimciler, püskürmeleri tahmin etmek için aşağıdaki belirtileri kullanırlar:

    Sismisite

    Yanardağlar uyanırlarken ve püskürmeye hazırlanırlarken her zaman sismik hareket (küçük depremler ve sarsıntılar) gösterirler. Bazı yanardağlar sürekli düşük düzeyde sismik faaliyet gösterirler ama bu faaliyetteki bir artış, patlamaya işaret edebilir. Ortaya çıkan depremlerin türleri, nerede başlayıp bittikleri de önemli sinyallerdir. Volkanik sismisite üç ana biçimde görülür: kısa dönemli depremler, uzun dönemli depremler ve dalgalı sarsıntı.

    Kısa dönemli depremler fay depremleri gibidirler. Bunlar, magma yukarı doğru çıkarken gevrek kayanın kırılmasından ortaya çıkarlar. Bu kısa dönemli depremler magmanın yüzeye yakın bir yerde büyüdüğünü işaret eder.

    Uzun dönemli depremlerin, bir yanardağın "tesisat sistemindeki" gaz basıncının artışına işaret ettiği düşünülür. Bu depremler, ev tesisatlarında bazen duyulan tangırtıları andırır. Bu salınımlar, yanardağ kubbesinin altındaki magma odacıkları düşünülürse, bir bölmedeki akustik titreşimlere eşdeğerdir.

    Dalgalı sarsıntı, yüzey altında sürekli bir magma hareketi olduğu zaman ortaya çıkar.

    Sismik örüntüler, karmaşık ve yorumlanması zor olgulardır. Ancak, artan faaliyet, özellikle de uzun dönemler baskın olmaya başlayınca ve dalgalı sarsıntılar ortaya çıkınca korku yaratırlar.

    Aralık 2000'de, Meksika'daki Ulusal Felaket Önleme Merkezi'ndeki bilimadamları, Meksika Kenti dışındaki Popocatépetl Yanardağı'nın püskürmesini iki gün öncesinden tahmin ettiler. Tahmin, İsviçreli bir volkanbilimci olan M. Chouet tarafından yapılan ve uzun dönemli salınımların artışı üzerine sürdürülen araştırmalar sonucunda yapıldı. Hükümet 10 binlerce kişiyi şehirden uzaklaştırdı . 48 saat sonra, yanardağ püskürdü. Bu püskürme, Popocatépetl Yanardağı'nın bin yıl boyunca karşılaşılan en büyük püskürmesiydi.

    Gaz Çıkışı

    Magma yüzeye yaklaştıkça ve basıncı düştükçe gaz çıkışı olur. Bu süreç, bir gazlı içecek şişesinin kapağının açılmasıyla karbondioksit gazının çıkışını andırır. Volkanik gazların temel bileşenlerinden biri kükürtdioksittir ve bu bileşiğin artan miktarları daha çok magmanın yüzeye yaklaştığını belirtir. Örneğin, 13 Mayıs 1991'de, Filipinler'deki Pinatubo Yanardağı'ndan 500 ton kükürtdioksit çıkışı oldu. İki hafta sonra, 28 Mayıs'ta, kükürtdioksit çıkışları yaklaşık on kat artarak 5.000 tona erişti. Pinatubo Yanardağı, 12 Haziran 1991'de püskürdü. Birkaç kez, örneğin Pinatubo Yanardağı püskürmesindne önce, kükürtdioksit çıkışlarında düşüş olduğu gözlendi. Çoğu bilimadamı, gaz düzeylerindeki düşüşün nedeni olarak sertleşen magmanın gaz geçişlerini tıkamasını görür. Bu olay, yanardağın tesisat sisteminde basınç artışına neden olur ve bu da patlamalı bir püskürmeye yol açabilir.

    Yanardağların gaz çıkışları, asit yağmuru olgusuna doğal bir katkıdır.

    Yer Şeklinin Bozulması

    Yanardağın şişmesi, yüzeye yakın bir yerde magma biriktiğini gösterir. Etkin bir yanardağı gözlemleyen bilimadamları genellikle dağın eteklerindeki eğimi ölçer ve şişmedeki değişim oranını gözlerler. Artan bir şişme oranı, özellikle de kükürtdioksit çıkışlarında ve dalgalı sarsıntılarda bir artış varsa, kısa bir süre içinde gerçekleşebilecek bir püskürme ya da patlamayı işaret eder.

    Filmler

    Volkan, 1997 yılı yapımı bir ABD filmi. Yönetmeni Mick Jackson, oyuncular Tommy Lee Jones, Don Cheadle ve Anne Heche. Los Angeles'taki Labrea Zift Kuyularında bir yanardağ ortaya çıkınca, doğal afetin kenti yok etmesini önlemek üzere, Acil Durum Ofisi'nin yöneticisi Mike Roark (Tommy Lee Jones), sağ kolu Emmit Reese (Don Cheadle) ve deprembilimci Dr. Amy Barnes (Anne Heche) bu felakete karşı savaşır. Film, jeolojik gerçeklere dayanamamaktadır.

    Ayrıca bakınız

  • Jeoloji
  • Io

    Kaynak

    http://tr.wikipedia.org
  • yanardağ

    Türkçe yanardağ kelimesinin İngilizce karşılığı.
    n. volcano

    yanardağ

    magma maddelerinin yer içinden yüzeye çıktığı ya da geçmişte çıkmış olduğu, genellikle koni biçiminde, tepesinde bir püskürme ağzı bulunan dağ, volkan.

    yanardağ

    Türkçe yanardağ kelimesinin Fransızca karşılığı.
    volcan [le]

    yanardağ

    Türkçe yanardağ kelimesinin Almanca karşılığı.
    n. Vulkan adj. eruptiv

    misafir - 9 yıl önce
    Yanardağlar, yeraltındaki ergimiş kayaların, kaya parçalarının ve gazların yerkabuğundaki açıklıklardan püskürdüğü oluşumlardır. Art arda olan püskürmeler sonucunda maddelerin üst üste yığılmasıyla ortaya çıkan yükseltiler de aynı biçimde adlandırılır. Yüzeye çıkan ergimiş durumdaki maddeler zamanla katılaşarak volkanik kayaları oluşturur.

    ESABONG - 1 yıl önce
    I finally found great post here.I will get back here. I just added your blog to my bookmark sites. sabong online game

    tongits game - 11 ay önce
    Maganda ang iyong pagsulat. Kamakailan lang ay natuklasan ko ang iyong blog at gusto kong sabihin na sobrang nag-enjoy ako sa pagtingin sa iyong mga artikulo. Sa dulo, aasahan kong mag-subscribe sa iyong feed at sana ay magpatuloy ka sa pagsulat! legit online casinos online tong its online games gcash

    christmas jewelry sales - 11 ay önce
    Exceptional piece. I merely came across your blog and want to assert that I've profoundly enjoyed sifting through your posts. As a result, I'll be subscribing to your feed and am hopeful for more of your writings soon! jewelry christmas gifts jewelry christmas christmas gift jewelry

    SafeToto - 10 ay önce

    SAFE TOTO - 10 ay önce
    "Your VIP Pass Awaits! Register Here!": 바카라 검증 .com

    safetoto - 9 ay önce
    It's a game. Five dollars is free. Try it It's not an easy game ->-> 카지노사이트 .COM

    สมัคร หวย ห้อง ฟ้า - 2 ay önce
    Very well written article, thank you for the valuable and useful information you provide in this post. สมัคร หวย ห้อง ฟ้า

    Görüş/mesaj gerekli.
    Markdown kullanılabilir.

    yanardağ Resimleri

    Yanardağ
    3 yıl önce

    birçok yanardağ olmasına rağmen, bu olgu, en azından Dünya'da, genellikle tektonik plaka sınırlarında görülür. Ne var ki, sıcak nokta yanardağlarında önemli...

    Yanardağ, 18 Mayıs, 1980, 2000, ABD, Akdeniz, Alaska, Antarktika, Aralık, Basınç, Bazalt
    Arzu Yanardağ
    3 yıl önce

    Arzu Yanardağ (d. 31 Ağustos 1977, İstanbul), Türk manken ve oyuncu. 31 Ağustos 1977 tarihinde tiyatrocu Ferruh Yanardağ ve hemşire Nejla Yanardağ çiftinin...

    Vezüv Yanardağı
    3 yıl önce

    ana karasındaki son yüz yılı içinde aktivite gösteren tek yanardağdır. Diğer iki benzer yanardağ olan Etna ve Stromboli adalarda yer almaktadır. Vezüv'ün...

    Etna Yanardağı
    3 yıl önce

    doğu kıyısında, Messina ve Katanya'ya yakın aktif yanardağ. Avrupa kıtasındaki en yüksek yanardağdır. Şu anki yüksekliği 3.326 m olmakla beraber zirvedeki...

    Etna Yanardağı, Etna Yanardağı
    Yanardağ krateri
    3 yıl önce

    Yanardağ krateri, konik şekilde, hatta sıkça baca biçiminde olan, içinden magmanın çıktığı yanardağ ağzı, çöküntüsü. Genelde yanardağın zirvesinde bulunur...

    Yanardağ krateri, Yanardağ krateri
    Süper yanardağ
    7 yıl önce

    Süper yanardağlar bilinen en büyük volkanlar olup „normal“ yanardağların hilâfına magma haznesinin büyüklüğünden dolayı patlamalardan sonra bir volkan...

    Süper yanardağ, Dağ, Jeoloji, Taslak, Yellowstone Milli Parkı, Toba Gölü
    Merdan Yanardağ
    3 yıl önce

    12 Eylül 2020.  |çalışma= dış bağlantı (yardım) ^ "Merdan Yanardağ kimdir? Merdan Yanardağ kaç yaşında, nereli?". takvim.com.tr. 26 Haziran 2020 tarihinde...

    Ulvi Yanardağ
    7 yıl önce

    Ulvi Yanardağ, (d. 1939, İstanbul) Türk gazeteci ve televizyon habercisi. Yanardağı gazeteciliğe 1961 yılında Yeni Sabah gazetesinde başladı. Özellikle...